Πέμπτη, 28 Μαρτίου 2024, 5:58:24 μμ
Τετάρτη, 27 Φεβρουαρίου 2008 05:55

Η εικόνα των χωριών του νομού μας με τα μάτια των Τούρκων Προσφύγων

Ο πληθυσμός του Νομού Κιλκίς και ιδιαίτερα της επαρχίας Κιλκίς, ως γνωστόν, στη συντριπτική του πλειοψηφία είναι προσφυγικός. Οι παππούδες των συμπολιτών μας που άφησαν τους γενέσιους τόπους τους ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτά τα μέρη κουβαλώντας μαζί με τα βάσανά τους και την πολιτιστική και πολιτισμική τους κουλτούρα. Θράκες, Καπαδόκες, Μικρασιάτες, Πόντιοι Ανταλλάξιμοι, βαρειά τραυματισμένοι και ελλειπείς, ρακένδυτοι και εξουθενωμένοι έφτασαν σ’ αυτά τα μέρη ακόντες – έκοντες για να σώσουν όποιο απομεινάρι από τη ζωή τους είχε απομείνει. Δεν επέλεξαν νέα πατρίδα, απλώς τους έλαχε. Κι εγκαταστάθηκαν εδώ στις νέες πατρίδες με την αίσθηση της προσωρινότητας, έχοντας πάντα το νου και την καρδιά στραμμένες τα χώματα που τους γέννησαν.

Πάνω από δυο δεκαετίες ασχολούμαι συστηματικά με το ζήτημα των ριζών. Μελέτησα το μέγιστο μέρος της Ποντιακής βιβλιογραφίας και προσωπικά από το 1985 πήρα 25 συνεντεύξεις από Πόντιους γέροντες (Δράμα, Κιλκίς, Κατερίνη, Κοζάνη, Θεσ/νικη κλπ) οι οποίοι προ πολλού έχουν αποχαιρετήσει τη ζωή. Στις μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις, διακρίνει κανείς εύκολα τη συγκίνηση και τον νόστο για την πατρίδα την οποία εγκατέλειψαν υπό συνθήκες διώξεων, εξοριών, βιασμών, βασανισμών, πείνας και ταλαιπωριών.
Δεν ήρθαν οι άνθρωποι αυτοί στο Κιλκίς από το φεγγάρι. Άφησαν εκεί έναν άλλο ήλιο, έναν άλλο αέρα, κάποια άλλα εδάφη, κάποιες άλλες περιουσίες. Μα προ πάντων άφησαν εκεί τον τόπο που πρωτάνοιξαν τα μάτια τους, άφησαν εκεί τα κόκαλα των παππούδων τους που αλλοίμονο, πολλά από αυτά έμειναν άταφα. Οι Πόντιοι συγγραφείς της πρώτης γενιάς, μα και οι απλοί γέροντες περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τα γενοκτόνα γεγονότα που διέπραξαν σε βάρος τους οι Τούρκοι εθνικιστές. Όταν όμως μιλάνε για τα χρόνια της ειρήνης, όταν μιλάνε για τα χωριά τους αφήνουν να ξεχειλίσει το περίσσευμα της αγάπης τους για τους τόπους τους και η ψυχή τους πλημμυρίζει από έρωτα και νοσταλγία για την πατρίδα.
Τέτοιες περιγραφές προσφύγων, δεν λείπουν από τα βιβλία όσων ασχολήθηκαν με το προσφυγικό. Κι αυτές τις εικόνες αναπαράγουν οι πρόσφυγες της νεώτερη γενιάς, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν άσβεστη της φλόγα της Ανατολής, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν άκοπη την αλυσίδα της ράτσας τους.
Όταν διαπίστωσα ότι η ανάγνωση ενός νέου προσφυγικού βιβλίου ήτανε επανάληψη του παλαιού, συνειδητοποίησα την ανάγκη να γνωρίσω και την άλλη άποψη.
Δεν υπήρξαν πρόσφυγες μόνο οι Έλληνες. Υπήρξαν και οι Τούρκοι οι οποίοι επίσης χωρίς τη θέλησή τους άφησαν αυτά τα μέρη. Τι λένε λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι για την προσφυγιά; Από ποια μέρη έφυγαν; Πως ζούσαν σ’ αυτά τα μέρη; Κάτω από ποιες συνθήκες έφυγαν; Τι λένε για τη συμβίωσή τους με τους Έλληνες; Ποια τα αισθήματά τους για τις παλιές και νέες πατρίδες;
Και βέβαια όλα αυτά δεν θα μπορούσα να τα μάθω, αν δε γνώριζα καλά την τουρκική γλώσσα. Με μεγάλες προσπάθειες δεκαετίας είμαι σε θέση πλέον να διαβάζω τουρκικές εφημερίδες και να μεταφράζω την πλούσια τουρκική βιβλιογραφία που διατηρώ στη βιβλιοθήκη μου.
Ειδικά με το Ποντιακό, έχουν ασχοληθεί πάρα πολλοί Τούρκοι ιστορικοί. Γνωρίζουν άριστα πρόσωπα και γεγονότα, αλλά δίνουν τις δικές τους διαστάσεις και ερμηνείες. Επειδή η συγγραφή της ιστορίας επηρεάζεται υποκειμενικά, η προσέγγιση στην αλήθεια, απαιτεί γνώση και των δυο πλευρών. (Μεταξύ άλλων για τις θέσεις των Τούρκων στο Ποντιακό Ζήτημα, αφιερώνω ειδικό κεφάλαιο στο υπό έκδοση βιβλίο μου, το οποίο ελπίζω ότι θα κυκλοφορήσει σύντομα με τη βοήθεια του Θεού και την οικονομική συνδρομή της Νομαρχιακής – Δημαρχιακής Αυτοδιοίκησης.)
Τα τελευταία χρόνια οι Τούρκοι συγγραφείς άλλαξαν ρότα. Αν και συνεχίζουν να ασχολούνται με το Ποντιακό στις ευρύτερες διαστάσεις του (ο Μπάφραλης δικηγόρος Σερέφ Τζισμελή, ετοιμάζει ήδη ένα βιβλίο για το Ποντιακό Ζήτημα) πολλοί συγγραφείς έπαψαν να ενδιαφέρονται για τις πολιτικές και εθνικές διαστάσεις του ζητήματος και ασχολούνται με την προσφυγιά και τα ανθρωπιστικά ζητήματα που αυτή δημιούργησε.
Τα βιβλία τους πλημμυρίζουν από την αθεράπευτη νοσταλγία των Μουσουλμάνων που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Υπερήλικοι γέροντες καταθέτουν τις αναμνήσεις τους, περιγράφουν τα χωριά τους και εκφράζουν τη νοσταλγία τους για τις πατρίδες τους από τις οποίες ξεριζώθηκαν χωρίς να γνωρίζουν το γιατί.
Ο Κοτζα Αμπας, πρόσφυγας από την Ελλάδα στην Τουρκία διερωτάται.
- «Ποια είναι τελικά η πατρίδα μου; Το Κάστρο (των Γρεβενών) ή το Χονάζ (της Σμύρνης);»
Οι συγγραφείς αυτοί (Τούρκοι) δεν αρκέστηκαν στις συνεντεύξεις των προσφύγων συμπατριωτών τους, αλλά ήρθαν στην Ελλάδα και πήραν πολλές μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις Ελλήνων προσφύγων τις οποίες δημοσιεύουν στα βιβλία τους.
Ιδιαίτερα συγκινητικός και περιγραφικός είναι στο βιβλίο του «Προίκα για φύλαξη οι Άνθρωποι της Ανταλλαγής» ο Κεμάλ Γιαλτσίν. Ασχολείται με τους Τούρκους πρόσφυγες οι οποίοι έφυγαν από την περιοχή των Γρεβενών. (Ο συγγραφέας σκόπιμα ή αθέλητα δεν κάνει καμία αναφορά στους Βαλαάδες, εθνοτική ομάδα στην οποία ανήκουν οι φιλοξενούμενοι του βιβλίου του.)
Με ζωντανή εκφραστικότητα περιγράφει τον πόνο και τη μοίρα των προσφύγων ο Γιασάρ Ναμπί στο βιβλίο του «Τουρκοσύνη και Βαλκάνια». Αν και ο πόνος του πρόσφυγα είναι ίδιος για όλους τους ανθρώπους, αυτός διέκρινε τον πόνο μόνο των Βαλκανίων Μουσουλμάνων προσφύγων.
Η Τσαχιντέ Ζεγκίν Αγκχαταμπάν στο βιβλίο της «Οι βασανισμένοι μισαφήριδες της Ανταλλαγής» ασχολήθηκε με τους πρόσφυγες «υπηρεσιακά». Πως αποφασίσθηκε η Ανταλλαγή, ποια μέτρα έλαβε η Τουρκική Κυβέρνηση, πως μεταφέρθηκε ο προσφυγικός πληθυσμός κλπ.
Ο Αλη Εζγκερ Οζγιουρεκ στο βιβλίο του «Οι πρόσφυγες, η ατελείωτη μετανάστευση» περιγράφει τη ζωή, τα βάσανα και τις εμπειρίες Μουσουλμάνων προσφύγων από την Ελλάδα με πρωταγωνιστή την πονεμένη φιγούρα του γέροντα Τουραν Ντεντέ ο οποίος βίωσε διπλά την προσφυγιά, μια στην Ελλάδα και μια στην Τουρκία. Ο Οζγιουρεκ έχει στο βιβλίο του και φωτογραφία ενός πρόσφυγα από το Κιλκίς.
Ευχάριστη όμως έκπληξη για μένα αποτέλεσε το βιβλίο του Ισκεντέρ Οζσοϋ «Οι κουρασμένοι δυο πατρίδων. Οι επιζήσαντες από την Ανταλλαγή εξηγούν τον πόνο τους». Ο ίδιος συγγραφές έγραψε λίγο αργότερα (2007) και δεύτερο βιβλίο με τον τίτλο «Τα ορφανά παιδιά της Ανταλλαγής». Και τα δυο βιβλία είναι γεμάτα από συνεντεύξεις Τούρκων και Ελλήνων που περιγράφουν τις πατρίδες τους και τις συνθήκες προσφυγιάς τους.
Η έκπληξή μου όμως συνίσταται στο γεγονός ότι αρκετές συνεντεύξεις αναφέρονται σε Μουσουλμάνους οι οποίοι έφυγαν από τα χωριά του Νομού μας. Επειδή η επαρχία μας έχει ελάχιστους γηγενείς και η περιοχή στερείται συνεχούς και ενιαίας κουλτούρας (μετά την Ανταλλαγή άρχισε να ομογενοποιείται η ελληνική κουλτούρα των εθνοτικών ομάδων) με μεγάλη περιέργεια και μεράκι άρχισα να διαβάζω τις καταθέσεις αυτών των ανθρώπων για τα χωριά τους, τα έθιμα τους, τις παραδόσεις τους και τον τρόπο ζωής τους πριν την Ανταλλαγή. Οι περιγραφές αυτών των ανθρώπων είναι μιας πρώτης τάξεως ιστορική πηγή για την γεωγραφία και τον πολιτισμό της περιοχής που ζούμε.
Έτσι Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από το Λιθωτό, Επτάλοφο, Σπουργίτη, Αξιούπολη κλπ περιγράφουν τα χωριά τους, πως ήταν τα σπίτια τους, ποια χωριά ήτανε γύρω, που πήγαιναν για παζάρι, με τι απασχολούνταν, πως ήταν η κατάσταση κλπ.
Επειδή πιστεύω ότι οι Κιλκισιώτες (να υποθέσουμε και τα πολιτιστικά τμήματα των Ο.Τ.Α.) ενδιαφέρονται να μάθουν κάποια πράγματα για την ιστορία του τόπου τους από το επόμενο φύλλο θα αρχίσουν να δημοσιεύονται οι συνεντεύξεις αυτές των Τούρκων συμπατριωτών μας.