Η επέτειος είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο για την ελληνική αλλά και την παγκόσμια ιστορία, καθώς οι συνέπειες της ελληνικής νίκης ήταν καθοριστικές για την περαιτέρω πορεία του Πολιτισμού, αλλά και για τη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας αυτού που ονομάστηκε «Δύση» ή «Δυτικός Κόσμος».
Τα γεγονότα εκείνης της ιστορικής αναμέτρησης είναι λίγο-πολύ γνωστά. Κρίνω σκόπιμο, λοιπόν, να εστιάσουμε την προσοχή μας σε κάποιες πλευρές της σύγκρουσης που θα μπορούσαν να μας προσφέρουν χρήσιμα συμπεράσματα.
1. Γιατί νίκησαν οι Έλληνες; Στο ερώτημα αυτό έχουν δοθεί πολλές απαντήσεις (η γενναιότητα, ο ηρωισμός των ανθρώπων που υπερασπίζονται την ελευθερία τους, ο καταλληλότερος πολεμικός εξοπλισμός, η ανώτερη στρατηγική, οι χαρισματικοί ηγέτες). Όλα αυτά ισχύουν. Αλλά είναι και άλλοι δύο παράγοντες:
α) Ο ελληνικός κόσμος της εποχής διέθετε πιο προηγμένους ΘΕΣΜΟΥΣ από την περσική αυτοκρατορία. Θεσμούς πολιτικούς, οικονομικούς, στρατιωτικούς: πολίτευμα δημοκρατικό, πόλεις-κράτη (μικρές αυτοκυβερνώμενες κοινότητες), συνελεύσεις ενεργών πολιτών, κυριαρχία των νόμων και όχι «προικισμένων αρχηγών», ατομική ιδιοκτησία, φάλαγγα οπλιτών. Όλα αυτά ήταν ξένα προς τον κόσμο της Ανατολής.
β) Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών. Φαινομενικά ήταν κάτι αρνητικό, καθώς οδηγούσε σε πολυ-διάσπαση του ελληνικού κόσμου. Στην πραγματικότητα, αυτός ο χρόνιος ανταγωνισμός είχε αναγκάσει τις ελληνικές πόλεις-κράτη να γίνουν καινοτόμες και επινοητικές ώστε να υπερισχύουν στις μεταξύ τους συγκρούσεις (βελτίωσαν την οικονομία τους, τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, τους νόμους τους). Αυτός ο ανταγωνισμός ήταν που ανέδειξε ικανότατους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Διότι για να αναδειχθεί ένας πολιτικός στην Ελλάδα, έπρεπε, λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ των πόλεων αλλά και του ανταγωνισμού στις πολιτικές αντιπαραθέσεις ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ, να αναπτύξει στο έπακρο τις ικανότητές του και το πολιτικό και στρατιωτικό του ταλέντο.
Αυτοί οι ηγέτες απέκρουσαν τους Πέρσες. Απέναντι σ’ αυτή την εξαιρετική ποικιλομορφία του ελληνικού κόσμου, αντιπαρατίθετο η ομοιομορφία της απόλυτης μοναρχίας της περσικής αυτοκρατορίας.
2. Το περσικό κράτος είναι η πρώτη στην Ιστορία απόπειρα ίδρυσης παγκόσμιου κράτους, παγκόσμιας αυτοκρατορίας (με τα μέτρα της εποχής). Στη σύγκρουσή του λοιπόν με τους Έλληνες, συγκρούστηκαν δύο μοντέλα όχι απλώς διαφορετικά, αλλά αντίθετα και εχθρικά μεταξύ τους. Από τη μια το μοντέλο της ΜΕΓΑΛΗΣ, ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΜΕ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ, κι από την άλλη, ΜΙΚΡΕΣ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ, ΑΥΤΟΚΥΒΕΡΝΩΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥΣ πόλεις-κράτη. Απέναντι στο μοντέλο της αυτοκρατορίας, της «ενοποίησης», οι Έλληνες αντέταξαν το ιδανικό της πολιτικής ανεξαρτησίας. Απέναντι στα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη που θα έφερνε η ενσωμάτωσή τους σε έναν ενοποιημένο κόσμο υπό μία «παγκόσμια αυτοκρατορική κυβέρνηση», αντέταξαν τα ιδανικά της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Απέναντι στον «καλοπροαίρετο» Μεγάλο Βασιλιά που θα έφερνε την ειρήνη και την οικονομική ευημερία στους λαούς του, αντέταξαν με θράσος και αναίδεια την άρνησή τους να ενσωματωθούν. Ήταν, λοιπόν, σύγκρουση δύο κόσμων: οι ΠΟΛΙΤΕΣ εναντίον των ΥΠΗΚΟΩΝ (παράγεται από το ρήμα υπακούω).
3. Ο αγώνας κρίθηκε στη θάλασσα. Για τους εξής λόγους:
α) Ο τεράστιος περσικός στρατός ξηράς, προκειμένου να ανεφοδιάζεται τακτικά, είχε απόλυτη ανάγκη το ναυτικό του, το οποίο μετέφερε καθημερινά τρόφιμα και άλλα εφόδια στους πεζούς. Όταν λοιπόν καταστράφηκε το περσικό ναυτικό στη Σαλαμίνα, το πεζικό τους αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού.
β) Όσο αποτελεσματική άμυνα κι αν αντέτασσαν οι Έλληνες στην ξηρά, οι Πέρσες ήταν σε θέση, όσο κυριαρχούσαν στη θάλασσα, να αποβιβάσουν δυνάμεις στα νώτα της ελληνικής γραμμής. Συνεπώς, μόνον αν κυριαρχούσαν οι Έλληνες στη θάλασσα θα απαλλάσσονταν από αυτόν τον κίνδυνο και, διαθέτοντας τους τρομερούς Σπαρτιάτες στην πρώτη γραμμή, να δώσουν απερίσπαστοι τη μάχη στην ξηρά. Έτσι κι έγινε: πρώτα εξασφαλίστηκε η κυριαρχία στη θάλασσα (ναυμαχία της Σαλαμίνας) και έπειτα οι Σπαρτιάτες – κυρίως αυτοί – συνέτριψαν τον περσικό στρατό στις Πλαταιές.
γ) Για να μπορέσουν οι Πέρσες να κατακτήσουν – και, κυρίως, να ΔΙΑΤΗΡΗΣΟΥΝ ΥΠΟ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥΣ – την Ελλάδα, ήταν υποχρεωμένοι να έχουν υπό τον έλεγχό τους την επικοινωνία με την Ελλάδα, δηλαδή το Αιγαίο. Έχασαν αυτόν τον έλεγχο στη Σαλαμίνα, συνεπώς το κρίσιμο σημείο ήταν εκεί. Η Ελλάδα δεν είναι μια ξηρά που περιβάλλεται από θάλασσα, αλλά μια θάλασσα που περιβάλλεται από ξηρά. Διότι από τη θάλασσα εξαρτάται η οικονομία της και η επικοινωνία της με τον κόσμο. Όλα αυτά τα κατανόησε ο Θεμιστοκλής, ο πραγματικός αρχιτέκτονας της ελληνικής νίκης.
Η συνέχεια της ανάλυσης σε επόμενο κείμενο (το δεύτερο μέρος).
