Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024, 1:59:48 πμ
Δευτέρα, 17 Φεβρουαρίου 2020 23:18

Τα 2.500 Χρόνια (Β' μέρος)

Του Παναγιώτη Αδάμου.

1.  Κλείνοντας το πρώτο μέρος, είχα αναφερθεί στην ικανότητα του Θεμιστοκλή να συλλάβει το ότι ο αγώνας θα κρινόταν στη θάλασσα. Ο ευφυής Αθηναίος στρατηγός αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις του ρόλου που παίζει η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ στην ιστορική εξέλιξη.


α) Είναι, πράγματι, εκείνος που κατάφερε να προσανατολίσει τους συμπολίτες του προς τη θάλασσα και τη δημιουργία ισχυρού ναυτικού. Όμως η κινητήριος δύναμη των πλοίων, ως κωπηλάτες, ήταν οι φτωχότεροι Αθηναίοι (οι θήτες). Ο Θεμιστοκλής, λοιπόν, συνέβαλε στο δυνάμωμα των λαϊκών τάξεων, καθώς σε αυτές πλέον στηριζόταν η άμυνα και η σωτηρία της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο εδραιώθηκε η πραγματική δημοκρατία, αφού πλέον ο απλός Αθηναίος είχε φωνή και λόγο, καθώς η επιβίωση της Αθήνας κρεμόταν – κυριολεκτικά – από τα χέρια του.
β) Εξάλλου, πολλοί ιστορικοί δέχονται ότι ο Θεμιστοκλής είναι ο πραγματικός δημιουργός του περίφημου χρησμού ότι τα «ξύλινα τείχη» - δηλαδή τα καράβια - θα σώσουν την Αθήνα. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι ο δαιμόνιος Αθηναίος ώθησε το ιερατείο των Δελφών – πιθανότατα με δωροδοκία – να δώσει τον παραπάνω χρησμό, προκειμένου, με αυτόν τον τρόπο, να πείσει τους διστακτικούς συμπολίτες του να στηρίξουν την άμυνά τους στον στόλο.
γ) Ο ίδιος είναι, επίσης, που, ως γνωστόν, με τέχνασμα-μπλόφα, παρέσυρε τον Ξέρξη να στείλει τον περσικό στόλο μέσα στο στενό της Σαλαμίνας – δηλαδή σε μέρος που συνέφερε τον ολιγάριθμο ελληνικό στόλο.
Τι μας δείχνει-και μάλιστα ανάγλυφα-η περίπτωση του Θεμιστοκλή; Νομίζω το εξής: ότι η ΗΓΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ είναι απαραίτητη προκειμένου οι ΣΥΝΘΗΚΕΣ να αξιοποιηθούν και οι ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ να γίνουν πράξη. Εννοώ ότι, με βάση τις συνθήκες και τις δυνατότητες εκείνης της στιγμής, η ελληνική νίκη ήταν μόνο ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ, και μάλιστα όχι η μεγαλύτερη.  Ήταν η εμπνευσμένη ηγεσία του Θεμιστοκλή που συντόνισε και αξιοποίησε τα πάντα με αποτέλεσμα τον θρίαμβο.
Τιμούμε -και δικαίως- τον ηρωισμό και την αυτοθυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, αλλά, ας μην ξεχνούμε ποτέ ότι, το ζητούμενο για τους Έλληνες εκείνο το δραματικό καλοκαίρι του 480 π.Χ., δεν ήταν το να πέσουν ηρωικά, αλλά ΝΑ ΝΙΚΗΣΟΥΝ. Μόνον η ΝΙΚΗ θα επέτρεπε την επιβίωση και την ελευθερία. Και πρωτεργάτης της νίκης υπήρξε αναμφισβήτητα ο Θεμιστοκλής.
 
2. Όταν οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Ελλάδα το 480 π.Χ., η δημοκρατία ήταν ένα νεογέννητο μωρό. Είχε γεννηθεί μόλις 28 χρόνια πριν, το 508 π.Χ., στην Αθήνα, με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Κι ακόμη έκανε τα πρώτα της βήματα, ψάχνοντας την οριστική της φυσιογνωμία. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι μια περσική νίκη, που θα μετέτρεπε την Ελλάδα σε σατραπεία της περσικής αυτοκρατορίας, θα είχε μοιραίες συνέπειες για τη δημοκρατία, τόσο ως πράξη όσο και ως ιδέα. Το άνθος θα είχε ποδοπατηθεί πριν προλάβει να ανθίσει. Η εικόνα του κόσμου μας θα ήταν εντελώς διαφορετική – και όχι προς το καλύτερο.
 
3.   Κανένα σπουδαίο επίτευγμα δεν επιτυγχάνεται χωρίς τη βοήθεια ΚΑΙ της τύχης. Η ανέλπιστη τύχη στην περίπτωση των Ελλήνων ήταν ότι, ακριβώς 3 χρόνια πριν την περσική εισβολή, το 483 π.Χ., οι Αθηναίοι ανακάλυψαν μια μεγάλη φλέβα ασημιού στα ορυχεία του Λαυρίου. Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν τα δαπάνησαν για τη ναυπήγηση του στόλου που μετά από 3 χρόνια έσωσε τους ίδιους και όλη την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα όμως, επρόκειτο για μια υπέρβαση: σύμφωνα με τον τότε ισχύοντα νόμο, τα χρήματα από την εξόρυξη έπρεπε να διανεμηθούν στους πολίτες. Με πρόταση όμως του Θεμιστοκλή, ο λαός αποδέχτηκε, κατά πλειοψηφία, να παραιτηθεί από τη διανομή, προκειμένου να ναυπηγηθεί ο στόλος. Αποτέλεσμα: χάρη στην ΤΥΧΗ και την ΟΡΘΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ, οι Αθηναίοι απέκτησαν, κυριολεκτικά «στο παρά πέντε», το ισχυρό ναυτικό που έπαιξε τον κρισιμότερο ρόλο στην απόκρουση των Περσών. Και λέω «στο παρά πέντε», διότι δεν ήταν μόνο το ζήτημα της ναυπήγησης των πλοίων. Ήταν και το ζήτημα της εξάσκησης των ανδρών στην κωπηλασία και του συντονισμού τους σε ναυτικούς ελιγμούς. Όλα αυτά απαιτούσαν χρόνο. Αν, π.χ. η φλέβα ασημιού ανακαλυπτόταν ενάμιση έτος αργότερα, είναι πολύ αμφίβολο αν υπήρχε χρονική επάρκεια για τη ναυπήγηση του στόλου και την εξάσκηση τόσων χιλιάδων ανθρώπων.
 
4.  Κάποιοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ο ελληνικός πολιτισμός θα άνθιζε ακόμη κι αν οι Πέρσες κατακτούσαν την Ελλάδα. Κατά τη γνώμη μου αυτός ο ισχυρισμός είναι αβάσιμος. Για να ανθίσει ένας πολιτισμός έχει ανάγκη την ελευθερία και την πολιτική ανεξαρτησία. Στην περίπτωση των Ελλήνων του 5ου π.Χ. αιώνα, αν αυτοί υποδουλώνονταν στην περσική αυτοκρατορία, μπορεί, ενδεχομένως, να αναπτυσσόταν, ως έναν βαθμό, η Τέχνη (αρχιτεκτονική και γλυπτική). Αλλά η Δημοκρατία, η Φιλοσοφία και το Θέατρο θα είχαν σβήσει. Διότι και τα τρία έχουν ζωτική ανάγκη την ελευθερία.
Όμως είναι και κάτι άλλο: χωρίς την ελληνική νίκη, δεν θα υπήρχε η ΑΝΑΤΑΣΗ και η ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ που χαρακτήρισαν τους Έλληνες αμέσως μετά. Χωρίς τη νίκη, δεν θα υπήρχε ο ΠΑΛΜΟΣ, το ΑΙΣΘΗΜΑ ΥΠΕΡΟΧΗΣ και το ΦΡΟΝΗΜΑ που χαρακτηρίζουν τον 5ο αιώνα. Και συνεπώς, δεν θα αναπτυσσόταν ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε. Ποτέ δεν θα είχε υπάρξει αυτό που ονομάστηκε «Κλασσική Εποχή». Ας μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Παρθενώνας χτίστηκε σε ανάμνηση αυτής ακριβώς της νίκης, ως ευγνωμοσύνη προς τη θεά Αθηνά. Είναι αυτό που έγραψε ο Παλαμάς: «οι μαραθώνες είναι που γεννάν τους παρθενώνες».