Οι Αρβανίτες της Βορειοανατολικής Θράκης προέρχονται από δύο κύριες μεταναστεύσεις αλβανόφωνων ορθόδοξων πληθυσμών από την περιοχή του Βιθκουκίου της Βορείου Ηπείρου.Οι μεταναστεύσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν σε δύο φάσεις: η πρώτη έλαβε χώρα στα μέσα του 16ου αιώνα ως παρεπόμενο της συμμετοχής των Αρβανιτών στην οικοδόμηση του τζαμιού «Σελιμιέ» της Αδριανούπολης. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η ίδρυση του Μεγάλου Ζαλουφίου στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Θράκης και της Μανδρίτσας στα σημερινά Ελληνο-βουλγαρικά σύνορα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, κάτοικοι του Μεγάλου Ζαλουφίου ιδρύουν δύο νέα χωριά: το Αμπαλάρ (Ζαλουφόπουλο) και το Καράσακλη (Σάκος).
Η δεύτερη μετανάστευση πραγματοποιήθηκε το 1769 και σχετίζεται με την καταστροφή της Μοσχόπολης και των γειτονικών της πόλεων, μεταξύ των οποίων ήταν και το Βιθκούκι. (Η Μοσχόπολη (αλβανικά: Voskopoja) ήταν μεγάλο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο του 18ου αιώνα στην Βαλκανική χερσόνησο. Βρίσκεται δυτικά της Κορυτσάς στην σημερινή νοτιοανατολική Αλβανία (Βόρεια Ήπειρος). Τον 18ο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε σε ένα από τα κύρια αστικά κέντρα των Βαλκανίων. Λόγω της συμβολής της πόλης στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό η πόλη αναφέρεται στην εποχή της ακμής της και ως «Νέα Αθήνα» ή «Νέος Μιστράς»).
Οι μετακινηθέντες πληθυσμοί κατέκλυσαν το νότιο τμήμα της Ανατολικής Θράκης και ίδρυσαν τις κωμοπόλεις Ιμπρίκ Τεπέ (Κιουτέζα) και Σουλτάνκιοϊ (Βιθκούκι), καθώς και τα χωριά Αλτίν Τας, Παζάρ Δερέ, Γιλανλή, και Καρατζά Χαλήλ.
Οι Αρβανίτες της Βόρειας Θράκης ταύτισαν εξ αρχής τις τύχες τους με τον ελληνισμό και έτσι υπέστησαν απίστευτα δεινά από τον νεοτουρκικό εθνικισμό. Τα δεινά τους δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν σ’ αυτό το αφιέρωμα. Αυτό που είναι σημαντικό , είναι, ότι, πάντοτε  κατέφευγαν στην Ελλάδα προς τις ελληνικές αρχές και τις μητροπόλεις του Πατριαρχείου και κανείς τους δεν πήγε ούτε ζήτησε να μεταβεί στην Αλβανία η οποία στις αρχές του 1913 άρχισε να υφίσταται ως κράτος.
Τον Οκτώβριο του 1913, οι κάτοικοι της Μανδρίτσας της Βόρειας Θράκης, διωγμένοι από τους Βούλγαρους διαφεύγουν στην Ελλάδα και λίγα χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1922, έρχεται ο ξεριζωμός των Αρβανιτών της Ανατολικής Θράκης και η μετανάστευσή τους δυτικά του ποταμού Έβρου.
Κατά τη διάρκεια της εγκατάλειψης της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες, ο Αλ. Πάλλης, αλλά και άλλοι, εξέφραζαν τη γνώμη πως οι ελληνικές αρχές της Ανατολικής Θράκης έπρεπε να παρακινήσουν τον πληθυσμό να παραμείνει στην περιοχή. Υπήρχε η σκέψη επίσης να ζητηθεί αρχικά από τους Τούρκους επίσημη δέσμευση για καλή μεταχείριση των Ελλήνων που θα παρέμεναν στην Ανατολική Θράκη και έπειτα να ανασταλεί η μετανάστευση που εκείνη τη στιγμή ήταν σε εξέλιξη. Όμως ήταν αδύνατη η παραμονή των Αρβανιτών στην Θράκης λόγω των θηριωδιών Τούρκων και Βουλγάρων.
Η εγκατάσταση των Αρβανιτών στη Δυτική Θράκη και όχι στην Αλβανία, δεν έχει πραγματοποιηθεί υποχρεωτικά. Το Παρατηρητήριο του Ελσίνκι, όπως και ο συγγραφέας του κειμένου της Wikipedia, εκεί ακριβώς ποντάρουν: να παρουσιάσουν τη μετανάστευση των Αρβανιτών της Θράκης ως υποχρεωτική. Η ιστορική πραγματικότητα βέβαια τους διαψεύδει πανηγυρικά διότι οι Αρβανίτες πέρασαν από την Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα εθελοντικά, πολύ πριν αποφασισθεί η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών. Όσον αφορά την ανταλλαγή των πληθυσμών, αυτή όντως πραγματοποιήθηκε με βάση τη θρησκεία και όχι την εθνική καταγωγή ή τη γλώσσα. (Άρθρο 1 της «Συμβάσεως περί της ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών»).
Όσον αφορά δε τον ετεροπροσδιορισμό των Αρβανιτών, η ελληνικότητά τους δεν αμφισβητήθηκε ποτέ και από κανέναν στην Ελλάδα, πλην ολίγων. Αν κάτι τέτοιο είχε συμβεί, τότε απλά η Ελλάδα θα τους είχε απομακρύνει -για λόγους εθνικής ασφαλείας- από τα ελληνοτουρκικά σύνορα (όπου ζούνε πολλοί από αυτούς ακόμη και σήμερα) της Δυτικής Θράκης, όπως είχε κάνει κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922) με τους Βούλγαρους και μετά το 1922 με τους μουσουλμάνους του Έβρου:
Οι Αρβανίτες στον βορειοελλαδικό χώρο προσδιορίζονται, κυρίως, στις εξής περιοχές:
α) 3 αλβανόφωνα χωριά στην Φλώρινα: Από τα μέσα του 19ου αι έχουμε δύο εγκαταστάσεις, στην Μπελκαμένη (σήμερα Δροσοπηγή) και στη Νεγκοβάνη (σήμερα Φλάμπουρο). Πριν από αυτές τις εγκαταστάσεις υπάρχει και το χωριό Λέχοβο, αμιγώς αρβανίτικο και παλαιότερο από τα άλλα 2 χωριά.
β) Μάνδρες Κιλκίς: από την Μανδρίτσα της Βουλγαρίας ήρθαν το 1914 αρβανίτες στο Σουφλί, στο Πρωτοκκλήσι Έβρου, στον Καλό Αγρό Δράμας, στη Θέρμη, στο Ζαγκλιβέρι, στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης αλλά ο κύριος όγκος στις Μάνδρες Κιλκίς.
γ) Πλήκατι Κόνιτσας
δ) Αρβανίτες της Θράκης: έχουν μεταναστεύσει εκεί γύρω στον 17ο και 18ο αιώνα από την περιοχή της Κορυτσάς, τα χωριά Βιθκούκι, Κιάφαζετς και Κιότεσα. Οι πληθυσμοί αυτοί αρχικά βρέθηκαν ανατολικά του Έβρου (κυρίως στα χωριά Ιμπρίκ τεπέ και Αλτίν Τας) και ήρθαν ως πρόσφυγες δυτικά του ποταμού Έβρου το 1923. Εγκαταστάθηκαν στα χωριά Φέρες, Αρδάνιο, Καβησός, Πυλαία, Πέπλο, Γεμιστή στο νομό Έβρου και στους Κήπους, το Τυχερό (80% αρβανίτικος πληθυσμός) και Παραδημή (αμιγής αρβανίτικος πληθυσμός) του νομού Ροδόπης. Στο νομό Έβρου υπάρχει και μια άλλη ομάδα, εγκατεστημένοι στα βόρεια, στα χωριά Χειμώνιο, Ρήγιο και σε άλλα δύο. Μάλλον προέρχονται από την διασπορά του 14ου αι.
ε) Η αλβανική γλώσσα μιλιέται από τα συνοριακά χωριά σχεδόν, το χωριό Κεστρίνη στις εκβολές του Καλαμά, εσωτερικά περίπου το πέρασμα της Μενίνας, στην επαρχία Φιλιατών σε λίγα χωριά, στην επαρχία Θυάμιδος και στο Φανάρι της Πρέβεζας.
Όπως αναφέρεται παραπάνω, η ελληνικότητα, η καθαρή ελληνική συνείδηση, η ταύτιση με την τύχη, τα παθήματα, τις θυσίες υπόλοιπων Ελλήνων δεν πρέπει να αμφισβητείται από κανένα, εκτός μιας μικρής μειοψηφίας εθνικιστών και ρατσιστών.
Παραθέτω παρακάτω δυο ιστορικά τραγούδια, που τραγουδιόνταν και τραγουδιούνται ακόμη από τους Θρακιώτες της Αν. Θράκης και της Αν. Ρωμυλίας:
«Πέντι δέκα δυο αρβαν’ τόπ’ λα δίπλα στέκουν παν ςτη στράτα
‘νάβρουν τούρκο να σκοτώσουν, κι ρωμηόν να λιευτερώσουν…»
(Ζωναράδικο Λιλί-Κωστί Βορείου Θράκης)

Και ένα άλλο καθιστικό, ιστορικό, βυζαντινό  που περιλαμβάνεται στα τραγούδια του Αναστενάρικου κύκλου, σε ήχο πλ. του Α¨ , ήχο λυρικό όπως τον λέει ο φίλος δάσκαλος  Δ. Νατσιός και πολλοί, όπως και εγώ επικολυρικό:
Κάτου ‘ς  άσπρη πέτρα και στο κρυό νερό
σκοτώσανε το Γιάννη  τ’ Ανδρόνικου το γιο
Τούρκοι τον παραστέκουν και οι ρωμιοί τον κλαιν,
Και πάρθενα κοράσια τον μοιρολογούν.
Γιάννο μ’ δεν είχες Μάννα , μάννα κι’ αδελφή,
δεν είχες και γυναίκα για να σ’ έκλαιγεν.
Θαρρώ πως είχα μάννα, μάνα κι αδελφή,
Κι η δόλια η γυναίκα νά την πόρχεται,
Με δυο μαύρα λιθάρια στηθοδέρνοντας.
Δεν σε το είπα Γιάννο μ’ δεν σου το λέγα γω
Με Τούρκους μη τα βάζεις, μήτε και με Ρωμιούς.
Γιατί οι Τούρκοι σφάζουν και οι Ρωμιοί κρεμούν
Κι αυτοί οι Αρβανιτάδες, για σένα πολεμούν…

Και όπως γράφει ο μεγάλος δάσκαλος της Βυζαντινής και Δημοτικής μας μουσικής Σίμωνας Καρράς:
«Ας τα βλέπουν αυτά, όσοι από άγνοια, προσπαθούν να θίξουν την ελληνικότητα των μη αλαξοπιστισάντων, των Χριστιανών δηλαδή, Αρβανιτών, των οποίων η Θρησκεία, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, ιστορία, ενδυμασία, χοροί, μουσική και αυτή η διάλεκτος κατά βάσιν είναι αρχαιότροπος ελληνική ως και η συνείδησίς των».

 Βιβλιογραφία-βοηθήματα:
1. Δημήτρης Δαδάτσης: «Οι Αρβανίτες της Θράκης»
2. Γλωσσική ενημερότητα της Ελλάδας – ΚΕΜΟ.