Οι Καλλικάντζαροι: Ο λαός τους φαντάζεται κάτω από χίλιες δύο μορφές, είναι μικρόσωμα ή και μεγαλόσωμα τέρατα, μαύρα και άραχλα, τριχωτά, με πόδια και κεφάλια τράγου ή άλλων ζώων . έχουν μάτια κόκκινα, χέρια μαϊμούς, είναι στραβοί, κουτσοί, μονόματοι, μονοπόδαροι, και τραγόποδοι μαζί και τέλος πάντων, ότι  άλλο φανταζόταν η λαϊκή πίστη.. Ονόματα Καλικάντζαρων, οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά τους. Ο Μαλαγάνας, Μαλαπέρδας, Βατρακούκος, Καταχανάς Κωλοβελόνης κ.α
Γυρίζουν στους δρόμoυς κάνοντας, όταν μπορούν κακό στους ανύποπτους διαβάτες, μπαίνουν στα σπίτια απ’ τις καμινάδες, κλέβουν ότι βρουν, μαγαρίζουν φαγητά κ.λ.π. Πανάρχαιο εύρημα για την αποθάρρυνση την απομάκρυνσή τους  και την καταπολέμησή τους ήταν η φωτιά.
Γενικά στο διάστημα αυτό οι Καλλικάντζαροι δεν άφηναν κανένα και τίποτε απείρακτο. Ήταν όμως γραφτό να εξαφανιστούν σαν τους Κύρες από το πρόσωπο της γης, με τον αγιασμό των υδάτων τα Φώτα.
Ειδικά όταν εμφανιζόταν ο Παπάς με την αγιαστούρα του, τους άκουγαν οι απλοί χωρικοί να τραγουδούν:
Φεύγετε να φεύγουμε, γιατ’ ήρθε ο διαολόπαπας
Με την αγιαστούρα του και με τη βραχτούρα του.
Το έθιμο είναι και αυτό με καταγωγή από τις Διονυσιακές γιορτές, όπως και τόσα άλλα στη Θράκη.
Τους μεταμφιεσμένους στη Θράκη τους έλεγαν ρογκάτσια, ρογκατσάρια ή ρογκατσούρια. Οι προβιές των ζώων ήταν η συνηθισμένη περιβολή τους., αλλά και κάθε ενδυμασία φοβερών αγριάνθρωπων.
Τα Χριστούγεννα: Άρχιζαν από την παραμονή της ομώνυμης γιορτής. Οι γυναίκες έκαναν όλες τις προετοιμασίες με  όλα τα απαραίτητα καλούδια. Εδώ πρέπει να πούμε ότι κάθε σπίτι είχε το γουρούνι του ή τον κούρκο του ή οι πιο φτωχοί την  κότα. Την παραμονή των Χριστουγέννων έχουμε το ομαδικό σφάξιμο των γουρουνιών το οποίο εδώ και χρόνια δεν γίνεται πλέον παρά σε μερικά μέρη κάνουν τη γουρουνομέρα.
Στο τραπέζι της παραμονής, έπρεπε να στρωθούν εννιά φαγητά, που σχετιζόταν με τους εννιά μήνες εγκυμοσύνης της Παναγιάς. Εδώ έμπαινε η πλούσια φαντασία των Θρακών νοικοκυρών.
Το βράδυ της παραμονής όλοι κάθονταν στο τραπέζι και ο αρχηγός της οικογένειας, που μπορεί να ήταν ή ο παππούς ή ο πατέρας, είχε όλο το τελετουργικό. Θύμιαζαν, έκοβαν την πίτα με το πρώτο κομμάτι να είναι του Χριστού, έψελναν το τροπάρι των Χριστουγέννων, έκαναν ένα καλό συμπόσιο και περίμεναν να χιονίσει γιατί όπως έλεγαν:
«χιόνι το Δεκέμβρη, χρυσάφι του καλοκαιριού».
«Χριστούγεννα και Φώτα χιονισμένα, καλοσημαδιά για τα σπαρμένα»
«Χαρά στα Γέννα τα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα και Λαμπρή βρεχούμενη τα’ αμπάρια γεμισμένα».
Τα Κάλαντα: Είναι άσματα του αγερμού που έχουν τις ρίζες και πέραν της βυζαντινής εποχής, στην αρχαιότητα. (κάλαντα, κόλιαντα, κόλιαντρα, κόλιντα, κάλαντρα, καλημέρι κ.λ.π.). Κύριος και θαυμάσιος συνεχιστής ο λαός ιδιαίτερα της υπαίθρου, ως πότε όμως;
Τα κάλαντα δεν τα έψελναν τα παιδιά το πρωί, όπως σήμερα, αλλά το βράδυ με την καμπάνα του εσπερινού.
Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στη Θράκη είναι από τα ωραιότερα του είδους και ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία και την πηγαία λυρικότητά τους..
Θα παρουσιάσουμε μεγάλα αποσπάσματα σε προσεχές αφιέρωμα.
Τα Φώτα ή Θεοφάνεια:  Ο αγιασμός των υδάτων γίνεται την παραμονή των Θεοφανείων στην εκκλησία και τη λένε «πρωτογίαση» ή «φώτιση». Ο παπάς μετά γυρνώντας σε όλα τα σπίτια, θα φωτίσει με το σταυρό και το βασιλικό. Ανήμερα των Φώτων γίνεται ο Μεγάλος Αγιασμός.
Κόλιντα: Η λέξη Κόλιντα, λέγεται ότι ήταν το όνομα μιας ξακουστής «μαμής» στη Βηθλεέμ, η οποία ξεγέννησε την Παναγία. Το έθιμο είναι της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η παράδοση λέει πως, όταν προαναγγέλθηκε η γέννηση του Μεσσία και είδαν οι άνθρωποι το φωτεινό αστέρι στον ουρανό, το θεώρησαν ως προάγγελο της γέννησης του Θεανθρώπου και έτρεχαν αλλόφρονες, να βρουν την Μπάμπου Κόλιντα, δηλαδή τη μαμή, για να βοηθήσει την Παναγία να γεννήσει το Θεάνθρωπο, που θα σώσει τον κόσμο από τις αμαρτίες. Γι’ αυτό, την προπαραμονή των Χριστουγέννων, δηλαδή το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου, τα παιδιά που πήγαιναν στα σπίτια και τραγουδούσαν τη γέννηση του Χριστού, φώναζαν: Μπάμπου Κόλιντα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, αφού η νοικοκυρά τέλειωνε με τη λάτρα του σπιτιού, και ετοίμαζε τα εννιά φαϊά (φαγητά), που συμβόλιζαν τους εννέα μήνες κυοφορίας της Παναγίας, έστρωνε το τραπέζι και μάζευε την οικογένεια για φαγητό. Τα εννιά φαϊά, ήταν: κομπόστα, αλάδωτες φακές ή φασόλια και το χριστόψωμο στολισμένο με καρύδια και σταφίδες. Άναβε ένα κερί, το έβαζε στη μέση του χριστόψωμου, έβαζε το θυμίαμα στο θυμιατό, και ο νοικοκύρης, θυμιάτιζε πρώτα το τραπέζι, στη συνέχεια περνούσε μπροστά από το κάθε μέλος της οικογένειας με το θυμιατό, ύστερα θυμιάτιζε το εσωτερικό του σπιτιού και μετά πήγαινε στο στάβλο να θυμιατίσει και εκεί. Ο μικρότερος της οικογένειας έλεγε το «Πάτερ ημών», και ο πατέρας έπαιρνε το χριστόψωμο με τα δύο του χέρια, και το κρατούσε πάνω από το κεφάλι του μικρού. Εκείνος, χοροπηδώντας τρεις φορές (που συμβόλιζε τον Τριαδικό Θεό) προσπαθούσε να το σπάσει με το κεφάλι του, κι αφού γινόταν αυτό, ο πατέρας έκοβε το πρώτο κομμάτι για το Χριστό, το δεύτερο του σπιτιού και κατόπιν για όλα τα μέλη της οικογένειας. Μετά το φαγητό, το τραπέζι παρέμεινε στρωμένο όλη τη νύχτα για να φάει και η Παναγία, ενώ όλη η οικογένεια πήγαινε στο καθιστικό, και εκεί περίμεναν τους τραγουδιστάδες, οι οποίοι με τις γλυκές τους φωνές έσχιζαν τη σιγαλιά της νύχτας, προαναγγέλλοντας τη γέννηση του Θεανθρώπου.
Τριστιάλκα Η Τριστιάλκα, που δεν γιορτάζεται σήμερα σχεδόν πουθενά, ήταν ένα θρησκευτικό έθιμο και το γιόρταζαν την ημέρα της βάπτισης. Τριστιάλκα (σημαίνει θρύψαλα), ήταν ένα μικρό κλαδί δένδρου με κλωναράκια, το οποίο έκοβαν, καθάριζαν τη φλούδα, το άφηναν να ξεραθεί, το στόλιζαν με διάφορες πολύχρωμες κορδέλες και την ημέρα που γιόρταζαν τα Σούρβα, τα παιδιά γύριζαν στις γειτονιές με την τριστιάλκα, χτυπούσαν στην πλάτη όσους συναντούσαν, κι έλεγαν τα λόγια:
Τρις τριστιάλκα,
έτη πολλά,
τώρα και του Χρόνου,
τον άλλον του Αηβασίλ(η).
Με αυτόν τον τρόπο, έδιωχναν τους Καλικάντζαρους, Σαμουντίδις (το Εωσφορικό βασίλειο) που κυκλοφορούσαν αδέσποτοι μέχρι την ημέρα που θα βαπτίζονταν τα νερά και θα εξαφανίζονταν οι Καλικάντζαροι. Επειδή ο συναγωνισμός των παιδιών, για το ποιος θα κάνει την καλύτερη τριστιάλκα, που θα βγάζει τον δικό της ξεχωριστό ήχο και θα έχει τον καλύτερο στολισμό, ήταν πολύ μεγάλος, γι’ αυτό και την έκαναν με πολύ κέφι και μεράκι.

Για να καταλάβει κανείς ποια σημασία έδιναν στα έθιμα του δωδεκαήμερου οι Θρακιώτισσες δεν έβαζαν πλύση όλο το δωδεκαήμερο, ακόμη δεν έβγαζαν τη στάχτη μέσα από το σπίτι για να μη βγει έξω το μπερεκέτι του σπιτιού. Δεν τόχαν καλό να βγαίνουν το βράδυ έξω και εάν δανείζονταν κάτι για να κάνουν τη δουλειά τους, φρόντιζαν να το επιστρέψουν πριν νυχτώσει κ.λ.π.

Στο επόμενο: Έθιμα και λαική λατρεία, που συνδέονται μα την Παναγία και τους Αγίους.

Πηγές-βιβλιογραφία:
1. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Συμπόσια Λαογραφίας.
2. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
3. Κατερίνα Κακούρη: «Διονυσιακά».
4. Γιώργη Μελίκη: «Κειμήλια ήχου και λόγου από την Αν. Θράκη και την Αν. Ρωμυλία».
5. Θεοδώρας Σπ. Μηνούδη: ΘΡΑΚΗ Αντίλαλοι της Ανατολικής Ρωμυλίας, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης