Αι Δημήτρης: Η πρώτη μεγάλη γιορτή της χειμερινής περιόδου και σταθμός για τις αγροτικές ασχολίες. Πρώτα – πρώτα αρχίζει η σπορά των σιτηρών για τον λόγο αυτό τον αποκαλούν Σπαρτό, Παχνιστή γιατί αρχίζουν να πέφτουν οι πρώτες πάχνες και Χρυσάνθεμο γιατί ανθίζουν τα χρυσάνθεμα και όλα τα λουλούδια που αποκαλούνται «δημητριάτικα». Σε πολλά μέρη της Θράκης κάνουν το έθιμο της Τζαμάλας με τον πανάρχαιο συμβολισμό, όπως γράψαμε αναλυτικά σε προηγούμενο αφιέρωμα.
Του Αι Δημήτρη γίνεται η πρώτη συγκέντρωση της νέας γιορταστικής χρονιάς και η πρώτη τελετή των Αναστενάρηδων, κατά την οποία συγκεντρώνονται χρήματα για την αγορά του ζώου που θα γίνει στις 18 Γενάρη για το κουρμπάνι.
Αγία Βαρβάρα: H προστάτιδα των παιδιών που τα φυλάει, μεταξύ άλλων από ευλογιά. Για να την γλυκάνουν οι Θρακιώτες έκαναν και κάνουν την «Βαρβάρα», δηλαδή κολυβόζουμo από στάρι (στην Πόλη το λένε ασσουρέ), αφού το ανακατώσουν με σταφίδες, μύγδαλα, καρύδια, ρόδια, άσπρα σύκα ενώ σε μερικές περιοχές της Θράκης βάζουν ταχίνι, ακόμη και ξερά κουκιά. Η βράση γίνεται με νερό, ζάχαρη και κανέλα. Οι Θρακιώτισσες την μοιράζουν πρωί-πρωί σε συγγενείς και γείτονες.
Την ημέρα της Αγ. Βαρβάρας λέγεται και το παρακάτω μασάλι:
«Αι Ανδρέας ανδρειών’, Αι Βαρβάρα βαρβαρών’, Αι Σάββας Σαββανών’ κι Αι Νικόλας παραχών’. Αφού θεωρούσαν βέβαιο ότι τον Αι Νικόλα θα χιονίσει οπωσδήποτε.
Το έθιμο είναι πανάρχαιο και θυμίζει την «Πανσπερμία».
Αι Μόδεστος: Γιορτάζονταν και γιορτάζεται και σήμερα ιδιαίτερα στη Θράκη. Είναι ο προστάτης των οικόσιτων ζώων. Τα εσνάφια των γεωργών και των κτηνοτρόφων έκαναν αρτοκλασίες αγιασμούς και μνημόσυνα και μάλιστα «πε dο Δεσπότη» όπως ζητούσαν για να καταδείξουν πόσο επίσημη τελετή ήταν. Τιμούσαν έτσι οι απλοϊκοί και εργατικοί άνθρωποι της Θρακικής υπαίθρου μαζί με τα «ζωντανά» τους και τον κόπο τους και των αγώνα για να προκόψουν και να ζήσουν. Για να αντιληφθεί κανείς πόσο σημαντικό Άγιο είχαν τον Αγ. Μόδεστο, οι Αναστενάρηδες είχαν την εικόνα του μέσα στις λατρευτικές τους εικόνες και είχαν στην πατρίδα αγιάσματα, μαζί με τους Αγ. Κων/νο και Ελένη, τον Αγ. Παντελεήμονα, την Αγ. Βαρβάρα, τον Αγ. Αθανάσιο, την Αγ. Παρασκευή.
Αγ. Μαρίνα: Στη γιορτή της γίνονταν ιδιαίτερες τελετές για να την τιμήσουν, επειδή θεωρούνταν ότι προστάτευε τα σπαρτά από ζουζούνια, σκαθάρια κ.λ.π. γι αυτό την ημέρα της γιορτής της γίνονται αγιασμοί και ραντισμοί στα περιβόλια και τ’ αμπέλια. Στη Ζώπολη γιορτάζονταν με μεγάλη λαμπρότητα και υπήρχε το έθιμο να πηγαίνουν στο ξωκλήσι της Αγ. Μαρίνας νηστικοί, να παίρνουν αγίασμα να νιφτούν και να παρακολουθήσουν τη λειτουργία Μετά τον εκκλησιασμό πήγαιναν σε μια τοποθεσία όπου υψωνόταν ένα πελώριο δένδρο δίπλα σ’ ένα πηγάδι που ήταν αφιερωμένο στη χάρη της. όλοι οι συμμετέχοντες κρεμούσαν πάνω στα κλαδιά του δένδρου τζάντζαλα (κουρέλια) με την βαθιά πίστη ότι άφηναν εκεί και τις αρρώστιες που είχαν.
Αγ. Παρασκευή – Αγ Παντελεήμονας: Δυο Άγιοι που γιορτάζονταν μαζί (26 και 27 Ιουλίου) με πανηγύρια και κουρμπάνια, ενώ υπήρχαν πολλά αγιάσματα. Η Αγ. Παρασκευή είναι προστάτης των ματιών και την ημέρα της γιορτής της έσφαζαν σε όλα τα σπίτια πετεινό. Ο Αγ. Παντελεήμονας είναι προστάτης των αναπήρων και των κακοπαθημένων. Όποιος ήταν άρρωστος κοιμόταν στο αγίασμά του, ενώ η εικόνα του ήταν γεμάτη τάματα μαλαματένια κι ασημένια. Στα αναστενάρικα χωριά γίνονταν αναστενάρια με πυροβασία στο Μπροντίβο (σήμερα Μπροντίλοβο), όπου υπήρχε και υπάρχει και σήμερα, αφού την διατηρούν και τη χρησιμοποιούν οι Βούλγαροι, καταπληκτικά εικονογραφημένη εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, η οποία έχει κατασκευαστεί το 1911. Στον Λαγκαδά και στην Κερκίνη γίνονται πανηγύρια και πυροβασία την ημέρα της γιορτής του.
Αγ. Αθανάσιος – Αγ. Ευθύμιος: ‘Συμόγιορτα» στις 18 και 20 Γενάρη. Οι Αναστενάρηδες τις γιορτάζουν ιδιαίτερα. Του Αγ. Αθανασίου γίνεται η αγορά των ζώων που θα θυσιαστούν στα αναστενάρια στις 21 Μαΐου, ενώ του Αγ. Ευθυμίου γίνεται η πρώτη πυροβασία της χρονιάς.
Αγ. Κωνσταντίνος – Αγ. Ελένη: Πολύ μεγάλη γιορτή για τους Θρακιώτες ιδιαίτερα για τους Ανατολικορωμυλιώτες και τους Αναστενάρηδες που τιμούνται και για τον ρόλο που έπαιξαν στη διάδοση του Χριστιανισμού και στην προστασία των Χριστιανών. Το τριήμερο 21-23 Μάη γίνεται το μεγάλο πανηγύρι και η πυροβασία, όπως περιγράψαμε αναλυτικά κατά την παρουσίαση του εθίμου των Αναστεναρίων.
Το Σάββατο του Λαζάρου – οι Λαζαρίνες: Aπό τις πιο συμπαθητικές θρησκευτικές φυσιογνωμίες είναι ο Λάζαρος-ο Φτωχολάζαρος όπως τον λένε. Μια πολύ δημοφιλής εκκλησιαστική γιορτή στη Θράκη, η οποία κλείνει μέσα της κυρίαρχο το παγανιστικό στοιχείο με πανάρχαια καταγωγή, με τις ομοιοπαθητικές αναπαραστάσεις της αναστάσεως για την καλοχρονιά, έχει μεγάλη εξάπλωση, όχι μόνο στον ελληνικό χώρο αλλά και σε όλες τις λοιπές βαλκανικές χώρες. Κυρίαρχο στοιχείο είναι αγερμοί των παιδιών, κυρίως κοριτσιών μικρής ηλικίας, που κρατούν ένα είδωλο, που παριστάνει το Λάζαρο, και ανθοστόλιστα καλαθάκια στα οποία τοποθετούνται τα αυγά, που λαμβάνουν τα παιδιά. Γυρίζοντας στα σπίτια και τραγουδούν:
«Σήκω Λάζαρε, και μη κοιμάσαι,
ήρθε η μάνα σου από την πόλη
σ’έφερε χαρτί και κομπολόι…»,
Στο Σκεπαστό τραγουδούσαν:
«Ηρθι Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια,
ήρθι Κυριακή που τρων τα ψάρια,
σήκω Λάζαρε και μη κοιμάσαι
ήρθ’ η μάννα σου από την πόλη
σου ‘φερε χαρτί και κομπολόι,
γράψε Θόδωρε γράψε Δημήτρη,
γράψε λεμονιά και κυπαρίσσι,
κι οι κοτίτσες σας αυγά γεννούνε
και οι φωλίτσες τους δεν τα χωρούνε
δοσ’ κι μας κυρά να τα χαρούμε.»
Ο εορτασμός του Λαζάρου στους Μοναστηριώτες της Ανατολικής Ρωμυλίας γινόταν ως εξής:
«Πριν το Πάσχα γιόρταζαν τον Λάζαρο με το έθιμο της Ρουμπάνας, όπως το έλεγαν οι θκοι μας. Ήταν η γιορτή της άνοιξης και των λουλουδιών. Όλες οι γυναίκες του χωριού με την καλή υφαντή και κεντημένη στολή, τη γιορτινή η καθεμιά και στολισμένες με τα «ούδια» ή «ουδούδια» στα αυτιά και τα μαντήλια, καθώς και με στεφάνια από λουλούδια, γύριζαν τραγουδώντας όλο το χωριό, από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας και
χορεύοντας στο δρόμο τον «μπογντάνο» και στις αυλές των σπιτιών, ενώ τραγουδούσαν
στη θύρα για τους νοικοκύρηδες και τις νοικοκυρές, καθώς επίσης χόρευαν και
τραγουδούσαν το ζωναράδικο χορό, έχοντας στη μέση του κύκλου, το μεγάλο καλάθι που μάζευαν τα αυγά, τα οποία θα έβαφαν την Μ.Πέμπτη….»
Πηγές-Βιβλιογραφία:
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Λαϊκός βίος – Παγανιστικές ημέρες και εορτές, τομ. ΙΑ’), Δημ. Λουκάτος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1975.
2. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Συμπόσια Λαογραφίας.
3. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
4. Π. Παπαχριστοδούλου: Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού – Θρακικά.
Στο επόμενο: Έθιμα του Πάσχα.