Ο Κούκερος είναι άλλη ονομασία του Καλόγερου ή Κιοπέκ Μπέη, στο Εφκάριον ή Αφκαριού της Αν. Ρωμυλίας. Ο Ιωάννης Μαγκριώτης μας έδωσε μια ακριβή περιγραφή. Το τελετουργικό και όλα τα βασικά στοιχεία του εθίμου των Καλόγερων παραμένει πάντα το ίδιο σχετικά με τη φορεσιά του Κούκερου, των οπαδών του και της Κουκερίνας. Τα εύθυμα πειράγματα, οι άσεμνες χειρονομίες, οι βωμολιχίες είναι συνεχή. Υπάρχει το όργωμα της γής, η σπορά και κατά την διάρκεια του οργώματος ο Κούκερος, μετά από συνεχείς αρνήσεις της Κουκερίνας, καταλαμβάνεται από οίστρο, την ξαπλώνει στο έδαφος και συνεβρίσκονται ερωτικά εικονικά. Στόχος να δεσμευτούν οι αόρατες δυνάμεις και να προσφέρουν την ευφορία και την γονιμότητα.
Ο Χούχουτος είναι η ονομασία του Καλόγερου στην παραλιακή στην Μαύρη Θάλασσα κωμόπολη Βασιλικό (το σημερινό Τσάρεβο της Βουλγαρίας), της περιοχής Σωζουαγαθουπόλεως της Αν. Ρωμυλίας. Ο Δανιήλ Δανιηλίδης αναφέρει αναλυτικά πως τελούνταν το έθιμο τη Δευτέρα της Τυρινής. Το τελετουργικό είναι παρόμοιο με το τελετουργικό του «κύκλου των Καλόγερων». Η διαφορά είναι η παρουσία των σκύλων. Από την παραμονή της Καθαρής Δευτέρας, μάζευαν μερικά σκυλιά. Και εδώ, όπως και στην τέλεση του Κιοπέκ Μπέη δε θέλω να περιγράψω τι τραβούσαν τα κακόμοιρα τα ζώα, αφού αυτή η φάση του εθίμου δε με βρίσκει σύμφωνο. Το έθιμο γινόταν σ’ όλη την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.
Οι Πιτεράδες γινόταν στο Σαμακόβι και στο γειτονικό χωριό Τρουλιά τη Δευτέρα της Τυρινής. Από τη λευκή σκόνη με πιτουρα που άλειφαν στο πρόσωπό τους οι θιασώτες του εθίμου πήραν το όνομα «Πιτεράδες». Ήταν ντυμένοι με παλιά γυναικεία ρούχα. Ο ένας είχε στη μέση του ένα ξύλινο μαχαίρι κι ένα κουρέλι ακάθαρτο, τη σφούγια. Άλλος ήταν φορτωμένος με κουδούνια και σκορδαμαθιές κι έκανε μεγάλο σαματά. Ο Γκαιτατζής έπαιζε λαικούς σκοπούς, ακολουθούσαν ο γαμπρός και η νύφη κι ένα παιδάκι που κουβαλούσε τα δώρα της νύφης, τα μποχτσαλίκια. Την πομπή έκλειναν τα προικιά της νύφης φορτωμάνα στο γάιδαρο. Ένα κοντός ανθρωπάκος με γκλίτσα φώναζε διαρκω΄ς: πίσω μασκαράδες, σκόνσετε τα προικιά της νύφης, που έχασε το βλέμα της να τα κεντίσ’ . ο θίασος έπαιζε διάφορα κωμικά και χυδαία και ο αρχηγός προφήτευε «για τον καιρό, για την καλή εσοδεία, κι έδιωχνε τα κακά πνεύματα».
Στο Βασιλικό την ίδια μέρα, τη Δευτέρα της Τυρινής γίνονταν και οι Σειμένηδες. Η τελετή ήταν «κοσμιότερη» γιατί την έκαναν πλούσιοι γελαδοτρόφοι και μεγαλοιδιοκτήτες γης και όχι άνθρωποι χαμηλής υποστάθμης, όπως ήταν οι Πιτεράδες. Οι Σειμένηδες χόρευαν σεμνά, δεν ασχημονούσαν και δε βωμολοχούσαν.
Παραπλήσιο ;euimo με τους Πιτεράδες και τους Σειμένηδες, ήταν και ο Γκάγκλας που γινόταν στο Σκεπαστό ΒΔ της Βύζας. Και εδώ γίνεται η συμβολική σπορά και δίνονται τις ευχές για την καλοχρονιά.
Τελικά σχόλια για τα σημαντικότατα έθιμα του κύκλου των Καλόγερων
Από τα πολλά έθιμα της Αποκριάς που τελούνταν και τελούνται και σήμερα στη Θράκη, επελέγησαν οι Καλόγεροι, ο Κιοπέκ Μπέης, οι Κούκεροι, οι Χούχουτοι, οι Σειμένηδες και οι Πιτεράδες για να υπογραμιστεί ο τοτεμικός τους χαρακτήρας, η προαισθητική θεατρική τους μορφή, ο λαικός διθύραμβος και το σατυρικό δράμα, απ’ όπου τελικά διαμορφώθηκε και το θαύμα της Ελληνικής τέχνης, η Τραγωδία.
Τόσο οι Καλόγεροι (με όποια ονομασία), όσο και ο Κιοπέκ Μπέης είναι λαικά δρώμενα. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι ονόμαζαν δρώμενο κάθε ιερή μυσταγωγία.. κατά τον ορισμό της Χάρισον «δρώμενο» είναι κάτι ή επιγιγνόμενο ή προγιγνόμενο. Είναι πράξη ή αναπαράσταση. Το δρώμενο έχει ιερή σημασία και εξυπακούεται πως κάθε μυστική τελετουργία ήταν κι ένα αρχέτυπο θεατρικού είδους.
Η θεατρική μορφή των Καλόγερων και του Κιοπέκ Μπέη, με το αντίστοιχό του, το σατυρικό δράμα του Σοφοκλή, Ιχνευτές, καταδεικνύεται καλύτερα. Η ιστορική προέλευσή τους είναι πανάρχαιη. Ο θάνατος και η ανάσταση του βλαστικού θεού αντιπροσωπεύει τη γονιμική λειτουργία της φύσης. Την ιερογαμία, που λαμβάνει χώρα στο έθιμο, τη συναντούμε στα Ανθεστήρια.
Το έθιμο των Καλόγερων και του Κιοπέκ Μπέη ανάμεσα στους αγρότες παρουσίαζε ανέκαθεν ξεχωριστό ενδιαφέρον. Γι αυτούς, χωρίς αυτή την μαγική τελετουργία, θα ήταν αδύνατη η οργανωμένη γεωργία. Χωρίς το στοιχείο της αγροτικής μαγείας δεν θα γινόταν η προετοιμασία για την μελλοντική ανάσταση, την νέα βλάστηση και την ανθοφορία. Η σκοπιμότητά του είναι πανάρχαιο κατάλοιπο μιας μαγικής αγροτικής αυτοέκφρασης, μέσω της οποίας πίστευαν οι ξωμάχοι του Θρακικού κάμπου ότι θα έφερναν την ποθητή «καλοχρονιά».
Οι παλιότεροι λαογράφοι και ερευνητές του θρακικού εθίμου των Καλόγερων και του Κιοπέκ Μπέη, διέβλεψαν στα πάθη και στην ανάστασή τους την επιβίωση των παθών του θεού Διόνυσου και πρέπει να θεωρηθεί σαν κατάλοιπο μιας πανάρχαιας λατρείας του. Ο Καλόγερος της Θράκης είναι ο ύστατος απόγονος του αρχαίου θεού της.
Τέτοιοι είναι οι Καλόγεροι η οι Κιοπέκ Μπέηδες της Θράκης, που δίνουν ένα μεγάλο μάθημα σε κείνους που θέλουν να διεισδύσουν, στην περιοχή της απώτερης μαγικής αυτοέκφρασης,, της αρχαικής θρησκευτικής τελετουργίας, που γινόταν από τους αγρότες της Θράκης, που είχε σκοπό να εκβιάσουν τη γονιμοποίηση της γης, βοηθώντας την παραγωγή τους, αλλά και και σε κείνους που θέλουν να διεισδύσουν στην περιοχή της γνώσης των βαθύτερων αιτιών για την γένεση του θεατρικού είδους έως την αποθέωσή του με τη μορφή της τραγωδίας και της κωμωδίας.
Πηγές-βιβλιογραφία:
1. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Λ. Δανδράκη-το έθιμο του Καλόγερου.
2. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
3. Π. Παπαχριστοδούλου: Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού.
Στο επόμενο: Η Μέρα της Μπάμπως ή της Μαμής