Το κράτος της Ανατολικής Ρωμυλίας δεν είχε μεγάλη διάρκεια ζωής. Όλα ξεκίνησαν από την ανακήρυξη της Βουλγαρικής Εξαρχείας το 1870, τον απογαλακτισμό των βουλγάρων από την ελληνική παιδεία και τον διαρκώς αυξανόμενο επιθετικό και σκληρό Βουλγάρικο εθνικισμό.Τα τελικά σύνορα τα καθόρισε η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Μάρτιος 1886). Έκτοτε η Ανατολική Ρωμυλία εντάχθηκε οριστικά στο βουλγαρικό κράτος.
Οι Έλληνες στην Ανατολική Ρωμυλία κατοικούσαν σε τρεις κυρίως περιοχές. Η Κοτζαγεώργη περιγράφει αυτά τα σημεία ως εξής:
α) στο λεκανοπέδιο του Άνω Έβρου, όπου οι πόλεις, κομωπόλεις και κεφαλοχώρια, Φιλιππούπολη (Plovdiv), Στενήμαχος (Asenovgrad), Χάσκιοϊ (Haskovo), Τατάρ-Παζαρτζίκ (Pazartzik), Περιστερά (Pestera), Κούκλαινα (Kuklen)και άλλες μικρές κοινότητες με ελληνικό πληθυσμό
Εκκλησία της Στενημάχου
Η Μαράσλειος Σχολή στην Φιλιππούπολη
β) στο λεκανοπέδιο του Κάτω Τόντζου, όπου και η επαρχία Καβακλή (Topolovgrad) με έντεκα ελληνικά χωριά (Μοναστήρι, Καρυές, Σιναπλί, Μεγάλο Μπογιαλίκι κ.λ.π.), και
γ) στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, στις πόλεις Αγχίαλο (Pomorie), Σωζόπολη (Sozopol), Βασιλικό (Tsarevo), Mεσήμβρια (Nesebar), Πύργο (Burgas), Αγαθούπολη (Ahtopol) κ. ά..
Οι Έλληνες αναπτύσσουν σημαντικά τις κοινοτικές τους δομές και ενεργοποιούνται πολιτιστικά, ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Συσπειρώνονται γύρω απ’ την εκπαίδευση, αντιστεκόμενοι στον βουλγάρικο εθνικισμό. Ιδρύονται φιλολογικοί, φιλεκπαιδευτικοί, φιλανθρωπικοί σύλλογοι, δημιουργούνται σχολεία (Ζαρίφεια και Αρχιγένεια Διδασκαλεία, Μαράσλειος Σχολή, ενώ από το 1860 λειτουργούν παρθεναγωγεία). , κοινωφελή καταστήματα, βιβλιοθήκες. Εκδίδονται και κυκλοφορούν εφημερίδες. Η ραγδαία οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη των Ελλήνων οδήγησε στη μεγάλη εθνική τους διαφοροποίηση από τους σύνοικους λαούς.
Οι Έλληνες σήμερα στη Βουλγαρία
Το 1906 στην περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας-Βουλγαρίας, ζούσαν περίπου 100.000 Έλληνες που απέμειναν από τις διώξεις και την μετανάστευση σε άλλες χώρες. Από το 1906 και μετά έφυγαν και με την ανταλλαγή των πληθυσμών, 62.109 Έλληνες. Από το 1925 οι Ανατολυκορωμυλιώτες Έλληνες καλούνται να υπογράψουν ομολογίες ότι είναι Βούλγαροι. Όσοι δέχθηκαν, είδαν το επώνυμό τους να αλλάζει. Παράδειγμα: ο Πετρίδης σε Πετρίντωφ. Εάν ήταν δύσκολο να γίνει σε κατάληξη –ωφ γιατί δεν έπειθε ότι είναι βουλγάρικο, τότε το όνομα του πατέρα γινόταν επίθετο, όπως: Γεώργιος του Δημητρίου έγινε Γκεόργκι Δημητρώφ.
Το θέμα με τους Θρακιώτες είναι ότι έζησαν κοντά στο κέντρο του Ελληνισμού, την Κωνσταντινούπολη, επί αιώνες και επομένως βρίσκονταν σε ένα χώρο διαρκών μετακινήσεων, ιδιαίτερα την περίοδο της Τουρκοκρατίας, σε αντίθεση, για παράδειγμα με τους Πόντιους που έζησαν σε ένα χώρο απομονωμένοι. Παρ’ όλα αυτά κράτησαν την εθνική συνείδηση, το ιστορικό παρελθόν, τα ήθη και τα έθιμα πολύ ζωντανά. Αυτό αποδεικνύεται και σήμερα με τους Έλληνες που έμειναν στη Βουλγαρία.
Κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με ακρίβεια τον πραγματικό αριθμό των Ελλήνων που σήμερα υπάρχουν στην Βουλγαρία. Οι ίδιοι που δραστηριοποιούνται πολιτιστικά μέσα από τους Συλλόγους φιλίας εκτιμούν ότι σήμερα διαμένουν στη Βουλγαρία περισσότεροι από 25.000 Έλληνες χωρίς να υπολογίζονται οι Σαρακατσάνοι Έλληνες που δραστηριοποιούνται με δικούς τους Συλλόγους, όπως και οι Έλληνες Γκαγκαούζοι.
Ένα διάστημα, μετά τον σκληρό και αδελφοκτόνο Εμφύλιο Πόλεμο εγκαταστάθηκαν πολιτικοί πρόσφυγες και παιδιά που στάλθηκαν με την συγκατάθεση των γονιών τους για να σωθούν. Ήταν το «παιδοσώσιμο» (και όχι το «παιδομάζωμα» όπως διατείνονται οι εκπρόσωποι της ελληνικής αντίδρασης), αυξάνοντας έτσι για ένα χρονικό διάστημα τον αριθμό των Ελλήνων.
Οι ίδιοι εκφράζουν το παράπονο και έχουν τα ερωτηματικά γιατί είναι ξεχασμένοι από το Ελληνικό κράτος που δεν δείχνει το ενδιαφέρον που δείχνει η Τουρκία για τους θεωρούμενους Τούρκους της Βουλγαρίας.
Όταν μπήκε η Βουλγαρία, λένε, στην Ευρωπαική Ένωση, περιμέναμε επίσημη αναγνώριση της Ελληνικής μειονότητας με όλα τα δικαιώματα. Τα σχολεία μας λειτουργούν μόνο τα Σαββατοκύριακα, σαν φροντιστήρια με την βοήθεια κάποιων Ελλήνων.
«Είμαστε 2600 χρόνια εδώ, εγκαταστημένοι σ’ αυτόν τον τόπο», λένε, «2.600 χρόνια μιλάμε ελληνικά. Θα είναι κρίμα να χαθεί η ελληνική γλώσσα, να χαθούν όλα - όσα κουβαλάμε από τα γεννοφάσκια μας».
Η Ανατολική Ρωμυλία, είναι αλησμόνητη αγαπημένη πατρίδα, ένα τόπος ιερός που για τους περισσότερους από εμάς βρίσκεται καλά φυλαγμένη στην καρδιά μας και στο μυαλό μας, μέσα από τις μνήμες των προγόνων μας. Φυσικά άμεση βιωματική σχέση είχαν οι παππούδες μας που γεννήθηκαν εκεί στην πατρογονική κοιτίδα, έμμεση έχουν οι άνθρωποι δεύτερης γενιάς, οι γονείς μας, αλλά και εμείς η τρίτη γενιά που έχουμε άμεσα ακούσματα και μνήμες από τους παππούδες και τους γονείς μας.
Εμείς που καταγόμαστε από τα αναστενάρικα χωριά στη μεσογειακή περιοχή της Αγαθούπολης (Άχτοπολ) και του Βασιλικού (Τσάρεβο) και διασώζουμε σημαντικά δρώμενα όπως, τα Αναστενάρια, ο Καλόγερος, Η Μπάμπω, η Καμήλα, τα βρεξούδια όχι μόνο είμαστε πιστοί στην παράδοση, αλλά ερχόμαστε σε συχνή επαφή με τους πατριώτες μας που έμειναν στα χωριά στην πατρίδα κάνοντας μαζί τους τα έθιμά μας, αναπληρώνοντας έτσι την απουσία του επίσημου κράτους. Από την επαφή μαζί τους, καταλαβαίνουμε πόσο το έχουν ανάγκη και πόσο αγάλλονται που δεν τους ξεχνάμε...
Παλιό Ελληνικό σπίτι στο Κωστί.
Η παλιά Ελληνική Εκκλησία των Αγ. Κωνσταντίνου και Αγ. Ελένης του Κωστί
Η παλιά Ελληνική Εκκλησία του Αγ. Παντελεήμονα στο Μπροντίβο
Οι Βούλγαροι έχουν διατηρήσει και κατοικούν το 80% των Ελληνικών σπιτιών των αναστενάρικων χωριών της Στράντζας και μαζί με τις Εκκλησίες τα έχουν χαρακτηρίσει μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της OYNESKO.
Πηγές -Bιβλιογραφία – βοηθήματα:
1. Οι Έλληνες στη Βουλγαρία του Βλάση Αγτζίδη. Ομοσπονδία Θρακικών Σωματείων
2. Υλικά Συνεδρίου «Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη)».
3. Το καφενείο της ελληνικής διασποράς στη Βουλγαρία 1878-1941
Σάνια Βέλκοβα, Γκενοβέβα Τσερβενάκοβα.
4. Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης
5. Στοιχεία Βουλγάρικης Ιστορίας
Στο επόμενο: Πολεμικοί χοροί της Θράκης
