Α) Οι Σαρακατσάνοι
Οι Σαρακατσάνοι θεωρούνται ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης σύμφωνα με την ανθρωπολογική μελέτη των ειδικών επιστημόνων. Είναι ένα αρχαιοελληνικό ποιμενικό φύλλο, γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ακαρνάνων και Ηπειρωτών ποιμένωνκαι ως εκ τούτου κομμάτι του Ελληνικού Λαού με καθαρά ελληνική συνείδηση και με ήθη και έθιμα αν και ιδιότυπα.. Η γλώσσα τους σύμφωνα με τα γλωσσολογικά δεδομένα, ήταν και είναι η ελληνική, η οποία προφανώς παρουσιάζεται στα βουνά της Πίνδου (Άγραφα και Τζουμέρκα).
Οι Σαρακατσάνοι, νομαδική κτηνοτροφική κοινωνία,  αποτελούσαν κλειστή κοινωνία με στερεή κοινωνική δομή, βασισμένη κυρίως στον εθιμικό βίο. Βάση της οικονομικής τους δομής ήταν το Τσελιγκάτο με αρχηγό τον Τσέλιγκα που ήταν υπεύθυνος και καθόριζε την οικονομική και κοινωνική τους οργάνωση.
Βρίσκονταν σε διαρκή κίνηση για την εξεύρεση λιβαδιών για τα κοπάδια τους. Ως εκ τούτου έχουν τεράστια προσαρμοστικότητα που την απέκτησαν ως νομάδες. Γνωρίσματα του χαρακτήρα τους είναι: η αυστηρή πειθαρχία, η φιλεργία και ο σεβασμός στους κανόνες της κοινωνική ζωή. Έτσι όταν εντάχθηκαν στο κοινωνικό σύστημα της νέας τους ζωής (με την μόνιμη εγκατάστασή τους), κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να διακριθούν.
Διακρίνονται ακόμη για τη φιλοξενία τους, την ανδρεία, είναι περήφανοι αλλά και καλόβουλοι.
Οι πρόγονοί τους εγκατέλειψαν την Πίνδο όταν οι Οθωμανοί εισβολείς κατάκτησαν τα ελληνικά εδάφη το 1381, αλλά παρέμεινα στην περιοχήν της Πίνδου έως το 1815. προστάτεψαν την κλεφτουριά, ενώ μέλη ομάδων των κλεφτών ήταν τα πιο γενναία παλικάρια, όπως ο Κατσαντώνης, ο Λιακατάς, Ο Χασιώτης, ο Λεπενιώτης κ. ά.
Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι οι Μακεδονομάχοι στα απομνημονεύματά τους τονίζουν με έμφαση ότι τα Σαρακατσάνικα τσελιγκάτα στήριξαν τα Ελληνικά αντάρτικα σώματα κι΄ ότι με την δική τους ολόπλευρη στήριξη κατάφεραν να σταθούν νικηφόρα στην ευρύτερη Μακεδονία τα Ελληνικά σώματα. Οι Σαρακατσάνοι ήταν τροφοδότες ,πληροφοριοδότες και οδηγοί των σωμάτων αλλά και συμμετείχαν στις επιχειρήσεις και ως ένοπλοι αντάρτες ενώ Σαρακατσάνος ήταν ο τελευταίος οπλαρχηγός ο Γιάννης Ζαρογιάννης η Καπετάν Νάνος από την περιοχή της Κατερίνης.
Την εποχή του Αλή Πασά, υπέστησαν τις πιο πολλές και σκληρές διώξεις και αναγκάστηκαν να μετοικήσουν σε άλλες περιοχές, φτάνοντας στην Μακεδονία, τη Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία, το Βόσπορο και τη Μαύρη Θάλασσα.

Β) Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης
Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης κινούνταν από την οροσειρά της Ροδόπης και την οροσειρά του Αίμου μέχρι τους κάμπους των Σερρών και το Βόσπορο. Σύνορα εθνικών κρατών δεν υπήρχαν και η περιοχή ή η χώρα που θα πληρούσε τις προδιαγραφές για την επιβίωσή τους, μπορούσε και γινόταν πατρίδα τους.
Με την απελευθέρωση και την οριοθέτηση του Ελληνικού κράτους του 1830, οι Σαρακατσάνοι χωρίζονται στη μέση. Οι μεν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, οι δε στο σκλαβωμένο ακόμη από τους Τούρκους.
Στην Ανατολική Ρωμυλία βρίσκουν πλούσια λιβάδια, πολύ καλές βοσκήσιμες εκτάσεις. Περνώντας τα βουνά της Στάρα Πλανινά, της Ροδόπης, της Σίπκας, τη Ρίλας, γοητέυτηκαν από την πλούσια βλάστηση και παράλληλα ανακάλυψαν τα όμορφα και πλούσια λιβάδια της Ανατολικής Ρωμυλίας, κοντά στη Μαύρη Θάλασσα, στον Πύργο, τη Βάρνα, τη Σωζόπολη, τη Μεσημβρία κ.λ.π.
Οι δυσκολίες στα «ταξίδια», στις εποχιακές τους δηλαδή μετακινήσεις, άρχισαν με την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία το 1885 και εντάθηκαν το 1908 με την επανάσταση των Νεότουρκων. Μετά το 1920-22 και τον καθορισμό των συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας και Βουλγαρίας, πάλι χώρισαν και αποκόπηκαν μεταξύ τους. Ένα μεγάλο μέρος πέρασαν και έμειναν στην Ελλάδα (Δυτ. Θράκη), ενώ άλλοι έμεινα στη Βουλγαρία.

Γ) Οι Σαρακατσάνοι της Βουλγαρίας
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο σιγά-σιγά οι Σαρακατσάνοι που έμεινα στη Βουλγαρία, όπως εξ άλλους συνέβη και στην Ελλάδα, εγκαταλείπουν την νομαδική ζωή και εγκαθίστανται σε πόλεις και χωριά και μετέρχονται όλα τα αγροτικά και αστικά επαγγέλματα.
Σήμερα ζουν σε μεγάλες κοινότητες, στις πόλεις Σλίβεν, Κότελ, Κάρλοβο, Τσοτσόβεν, Σοπότ της περιοχής της οροσειράς της Στάρα Πλανινά, στην περιοχή της Ρίλα (Σακακόβ,  Ντούπνιτσα) καθώς και στη νοτιοδυτική Βουλγαρία (Μοντάνα, Βράτσα, Μπερκόβιτσα).
Σύμφωνα με τις στατιστικές του Βουλγάρικου κράτους ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε 5.144, αλλά σύμφωνα με άλλες αξιόπιστες πηγές ξεπερνούν τις 15.000.
Είναι δίγλωσσοι αφού χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα εξ ίσου καλά με τη βουλγαρική, οργανώνουν φροντιστήρια εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, έχουν σχολές εκμάθησης παραδοσιακών χορών, τραγουδιών, τηρούν τα ήθη και έθιμά τους και οργανώνουν εκδηλώσεις όπως το αντάμωμα στα βουνά Καραντίλα, κοντά στο Σλίβεν, όπου διαθέτουν ιδιόκτητο οίκημα (το σπίτι), το οποίο κτίστηκε απαρχής με οικονομική ενίσχυση από την Ελλάδα. Τέλος έχουν σε λειτουργία  19 συλλόγους Σαρακατσαναίων με χιλιάδες μέλη.
Πρέπει να πούμε ότι τη Θεσσαλονίκη τη θεωρούν πόλη - Μητρόπολη οι Σαρακατσάνοι και μετά την απελευθέρωση δίπλα της κάποια τσελιγκάτα αγόρασαν μεγάλα κτήματα και, για παράδειγμα, το αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης έγινε μετά από απαλλοτρίωση εδαφών που είχαν αγοράσει οι Σαρακατσάνοι Φαρμακαίοι, ενώ στην πόλη της Θεσσαλονίκης σήμερα  ζουν περισσότεροι από 20.000 Σαρακατσάνοι που διακρίνονται σ΄ όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής και την Θεσσαλονίκη διάλεξαν ως έδρα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας τους οι δεκάδες σύλλογοι Σαρακατσάνων από όλη την Ελλάδα ,εδώ ιδρύθηκε ο πρώτος σύλλογος Σαρακατσάνων φοιτητών ,κι΄ εδώ ήρθαν για σπουδές μετά το 1990 τα παιδιά των Σαρακατσάνων από Βουλγαρία
Θεωρείται σημαντικό να παραθέσουμε δημοσίευμα της εφημερίδας «24 Часа» της Βουλγαρίας για το ζήτημα της εθνότητας των Σαρακατσάνων της Βουλγαρίας.
«Το ζήτημα της εθνότητας των Σαρακατσάνων ήταν αβέβαιο πριν από πολλά χρόνια, μετά, όμως, από εκτεταμένες μελέτες ενός αριθμού επιστημόνων Ευρωπαίων και ερευνητών αποδείχθηκε ότι, σαφώς, οι Σαρακατσάνοι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού έθνους, και ως εκ τούτου δεν έχουν καμία σχέση με τις άλλες εθνοτικές ομάδες.
Μεταξύ των ερευνητών, ο γλωσσολόγος της Δανίας, Carsten Hyogo, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, με σχετικό έργο του που εκδόθηκε το 1925, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Σαρακατσάνοι είναι καθαρά ελληνική κοινότητα.
Το ίδιο συμπέρασμα έχει εξαχθεί και από τον ¨Αγγλο ανθρωπολόγο, James Cambell το 1955, μετά από πολλά χρόνια συνύπαρξης με τους Καρακατσάνους της Ηπείρου.
Παρόμοιες μελέτες διεξήχθησαν από τον Gustav Weigand, τον ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό, τον Γ. Καββαδία από το Πανεπιστήμιο «Αριστοτέλειο» της Θεσσαλονίκης και του Newcastle upon Tyne.
Δεν είναι αμελητέα και η ίδια η άποψη των Σαρακατσάνων, που αριθμούνται περίπου 500.000 στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία που μεταδίδουν την ιστορία τους από γενεά σε γενεά μέσα από τα τραγούδια τους.
Η μητρική γλώσσα των Σαρακατσάνων είναι η ελληνική και έχουν ασπασθεί τον Ορθόδοξο χριστιανισμό, γράφει το βουλγαρικό δημοσίευμα που το υπογράφει ο КОСТА П. БАЛЕЗДРОВ- πρόεδρος της Ομοσπονδίας Σαρακατσάνων της Βουλγαρία.
Σαρακατσάνες του Σλίβεν Βουλγαρίας με τις εντυπωσιακές παραδοσιακές ενδυμασίες.
21ο αντάμωμα των Σαρακατσάνων της Βουλγαρίας

Πηγές -Bιβλιογραφία – βοηθήματα:
1.    Άρη Ν. Πουλιανού: Σαρακατσάνοι – Ο Αρχαιότερος λαός τής Ευρώπης. 1993.
2.    Κωνσταντή Μιζάρη; Βουλγαρία-Αν. Ρωμυλία

Στο επόμενο:
Οι Έλληνες σε Αν. Ρωμυλία-Βουλγαρία