O Άγιος Γεώργιος και ο Θράκας Ιππέας
Ο Άγιος Γεώργιος είναι από τους πιο δημοφιλείς αγίους της Θράκης και γιορτάζονταν και γιορτάζεται και σήμερα με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ενώ παράλληλα γίνονται την ημέρα της γιορτής του διάφορα έθιμα και συνήθειες. Η ιστορία εξελίσσεται ως εξής: οι Θράκες λάτρευαν θεότητας του Δωδεκάθεου όπως όλοι οι αρχαίοι Έλληνες. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί η λατρεία του Θράκα ήρωα, που την μορφή του συναντάμε σε πολλά θρακικά ανάγλυφα, που είναι γνωστός και ως Θράκας Ιππέας.
Μέσα σε ένα τέτοιο όμορφο περιβάλλον, σε μια πλούσια φύση δεν ήταν δυνατόν να μην υπάρχει ένας Θεός προστάτη της φύσης. Έτσι εμφανίζεται στην αρχαιότητα ο Ρήσος, βασιλιάς του κυνηγιού και της φύσης, που βρήκε το θάνατο πολεμώντας στο πλευρό των Τρώων. Έγινε έτσι, αργότερα, θεότητα των Θρακών, των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων με το όνομα Θράκας Ήρωας και Θράκας Ιππέας. Για να μεταβληθεί κατά τους χριστιανικούς χρόνους σε Αϊ-Γιώργη των Θρακών.
Επιτύμβιο ανάγλυφο
του Θράκα Ιππέα
Οι Θράκες μετά τον εκχριστιανισμό τους διατήρησαν τη λατρεία του Θράκα Ιππέα στο πρόσωπο του Αγίου Γεωργίου που σκοτώνει το δράκο.
Αυτό ενισχύεται από το ανάγλυφο που βρέθηκε στο Βουλγάρικο χωριό Μαντάρα που βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά, περιοχή της αρχαίας Θράκης και μετέπειτα της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Πολλοί επιστήμονες, ακόμα και Βούλγαροι, θεωρούν ότι ο ιππέας της Μαντάρα απεικονίζει τον βασικό θεό των αρχαίων Θρακών, τον γνωστό ως Θράκα Ήρωα - Ιππέα... Το μοτίβο είναι πολύ κλασσικό καθώς έχει βρεθεί σε αναρίθμητα αρχαία Θρακικά αναθηματικά ανάγλυφα και επιγραφές (Το 1958 είχαν καταγραφεί 1128 αναθηματικά ανάγλυφα του ήρωα).
Ο ιππέας είναι πέτρινο ανάγλυφο λαξευμένο σε ύψος 23 μέτρων πάνω σε έναν βράχο περίπου 100 μέτρων ύψους κοντά στο Βουλγαρικό χωριό Мадара (Μαντάρα) στην βορειοανατολική Βουλγαρία, από το οποίο πήρε και το όνομα του... Απεικονίζει έναν ιππέα πάνω σε ένα άλογο - σε φυσικό μέγεθος - να κρατάει με το ένα του χέρι το χαλινάρι του αλόγου του και να σκοτώνει με το δόρυ που κρατάει στο άλλο του χέρι ένα λιοντάρι το οποίο κείτεται κάτω από τα μπροστινά πόδια του αλόγου. Πίσω από τον ιππέα ακολουθεί ένας σκύλος, ενώ μπροστά πετάει ένας αετός...
Άλλωστε, πολλά αναθηματικά ανάγλυφα του Θράκα Ήρωα – Ιππέα, έχουν βρεθεί σε εκκλησίες, καθώς οι πιστοί νόμιζαν ότι ήταν εικόνες του Αγίου, ενώ σε άλλες περιοχές της Θράκης, η τυχαία εύρεση αναθηματικού ανάγλυφου είχε ως κατάληξη οι κάτοικοι να κτίζουν εκκλησία προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου.
Επίσης αποδεικτικό στοιχείο είναι το θραύσμα, μέρος μιας υδρίας, που βρέθηκε τελευταία στην αρχαία ιερή πόλη του Περπερικόν που βρίσκεται στα βουνά της Ροδόπης και χρονολογείται από τα τέλη του 4ου μέχρι τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., την Ελληνιστική περίοδο της αρχαίας Θράκης. Απεικονίζει έναν ιππέα που κρατά τα γκέμια με το δεξί του χέρι και ένα αντικείμενο που μοιάζει με σπαθί στο αριστερό του.
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, πρόκειται για εξαιρετικά πολύτιμο εύρημα από την περίοδο που οι Θράκες ξεκίνησαν να αναφέρονται με σεβασμό στον αποκαλούμενο «Θράκα Ιππέα» ως θεότητα, επίσης γνωστό και ως «Θράκα Ήρωα».
Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Άγιος Γεώργιος είναι από τους βασικότερους και σημαντικότερους αγίους και στην Βουλγαρία.
Στο Κωστί της Αν. Ρωμυλίας μνημόνευαν ακόμη και το άλογό του. «Το βράδυ ξημέρωμα του Αϊ Γιώργη ηπαίρνασι νερό πε dη βρύση, πε τα ποτήρια και πηγαίνασι στην εκκλησία. Το βάνασι πε κάτ’ πε τον Αι Γιώργη για τα ζώγα».
Επειδή ο Αι Γιώργης είναι γιορτή της Άνοιξης ξεχύνονταν όλοι στην εξοχή για να γιορτάσουν. Στον Αίμο τα κορίτσια πήγαιναν πρωί-πρωί στις βρύσες για να πάρουν νερό, ύστερα στόλιζαν με πρασινάδες τα μπακίρια και τα έφερναν στα σπίτια τους.
Στην Αδριανούπολη τη παραμονή της γιορτής πήγαιναν στον Τόντζο ποταμό, από όπου τα μεσάνυχτα λέγονταν ότι περνούσε ο Άγιος καβάλα στ’ άλογό του, έπιναν νερό και γύριζαν αμίλητα στο σπίτι τους, γι αυτό το έλεγαν «αμίλητο νερό»
Υπήρχε η πρόληψη σε ολόκληρη τη Θράκη, ότι τη μέρα του Αι Γιώργη δεν έπρεπε να κοιμάται κανείς το μεσημέρι μετά το φαγητό, γιατί θα κοιμούνταν ολόκληρο το καλοκαίρι και δεν θα έκαναν δουλειές, όπως, για παράδειγμα, τα κορίτσια που ετοίμαζαν την προίκα τους.
Οι αγρότες, με αγιασμούς, ζητούσαν από τον Άγιο να ευλογήσει τα σπαρτά και οι τσομπάνηδες, γιόρταζαν ξεχωριστά των Άγιο και φίλευαν τους συγγενείς και φίλους με τον «Αγιωργίτη» (αρνί στη σούβλα).
Στις παραθαλάσσιες περιοχές της Προποντίδας και της Μαύρης Θάλασσας, έριχναν λάδι στη θάλασσα για να είναι γαλήνια.
Στη Θράκη υπήρχε ακόμη το έθιμο να «σκλαβώνουν» με ειδική τελετή τα παιδιά τους στον Άγιο.
Στην περιοχή της Σωζουαγαθούπολης είχαν τη συνήθεια να στήνουν τα κορίτσια κούνιες στην εξοχή και να ζυγίζονται για να δουν αν έβαλαν κιλά ή έχασαν στο χρόνο που πέρασε από το προηγούμενο ζύγισμα.
Επειδή τον Μάη ο καιρός ακόμη «παίζει», ο αγροτικός κόσμος έτρεμε μην υπάρξουν απότομες αλλαγές και πάθουν ζημιά οι καλλιέργειες. Για τον λόγο αυτό στις 3 του Μάη είχαν τη γιορτή της «Αγ. Μαύρας» την οποία για να την γαληνέψουν έπρεπε να την ευλαβηθούν.
Πολλά από τα παραπάνω λαϊκά δρώμενα και συνήθειες γίνονται και σήμερα στις περιοχές τη Ελλάδας όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Θράκη, Βόρεια και Ανατολική. Λέγονται και πολλά τραγούδια όπως αυτό που τραγουδιέται στα αναστενάρικα χωριά:
Ένα Τουρκάκι αγάπησε μια όμορφη Ρωμιέσα
και κείνη σαν τ’άκουσε βαριά την κακοφάνη
Παίρνει τα δάση πάνω της και τα βουνά μπροστά της
Παίρνει το δρόμο το δρομί της στράτας μονοπάτι
Το μονοπάτ’ την έβγαλε στου Άϊ Γιωργιού τις πόρτες…
Ο Θράκας Ιππέας-έμβλημα του Δήμου Κομοτηνής.
Στο επόμενο: Έθιμα και λαϊκή λατρεία, που συνδέονται με άλλους Αγίους.
Πηγές-βιβλιογραφία:
1. Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: Συμπόσια Λαογραφίας.
2. Κώστα Θρακιώτη: Λαϊκή Πίστη και Λατρεία στη Θράκη.
3. Π. Παπαχριστοδούλου: Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού – Θρακικά.