Οι Τούρκοι γοητεύθηκαν από την Αδριανούπολη και την έκαναν πρωτεύουσα, εγκαταλείποντας την ιερή τους πόλη Προύσα. Στα εκατό χρόνια της παραμονής τους στη Θράκη, Μακεδονία και νότια Βαλκάνια, τα όρια της Ελληνικής Αυτοκρατορίας, περιορίσθηκαν πέριξ της Κωνσταντινούπολης μέχρι τη Συληβρία και παραλιακά από την πλευρά του Ευξείνου από τη Βιζύη μέχρι την Μεσημβρία. Να μη ξεχνάμε ότι η Θεσσαλονίκη έπεσε στα τουρκικά χέρια το 1430!
Τα ανατολικά εδάφη της Αυτοκρατορίας, η σημερινή ασιατική Τουρκία, είχε ήδη καταστεί τουρκική, εδώ και τετρακόσια χρόνια, εκτός από το μικρό τμήμα της Τραπεζούντας στα βορειοανατολικά σύνορα προς τον Καύκασο. Και για να συνδεθούμε με την ιστορία, θα πρέπει να πούμε, ότι μέσα σε αυτά τα χρόνια συντελέσθηκε ο εξισλαμισμός που σήμαινε ταυτόχρονα και εκτουρκισμό των πληθυσμών.
Τα λέγομε αυτά για πούμε ότι ο στρατός των μωαμεθανών Σουλτάνων αποτελούνταν από παιδιά οικογενειών εξισλαμισμένων χριστιανών, αν σκεφθεί κανείς ότι οι πρώτοι Οσμανοί ή Οθωμανοί, όπως επικράτησε να λέγονται, που εγκαταστάθηκαν πριν 3 - 4 αιώνες από την άλωση, στην σημερινή Τουρκία δεν ήταν παραπάνω από τετρακόσιες οικογένειες νομάδων κτηνοτρόφων!
Με έναν τέτοιο στρατό από 100 έως 300 χιλιάδες στρατιώτες, όπως μας λένε οι διάφοροι ιστορικοί της εποχής, το πιθανότερο ο αριθμός να ήταν κάπου στη μέση, αποφασίσθηκε, με αφετηρία την Αδριανούπολη, η επιχείρηση κατάληψης της Πόλης, που ήταν και το όνειρο των Τούρκων κατακτητών.
ΤΟ ΡΟΥΜΕΛΙ ΧΙΣΑΡ (ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ)
Δύο χρόνια πριν την αποφράδα ημέρα της Άλωσης στέφεται στην Αδριανούπολη Σουλτάνος ο Μωάμεθ ο Β΄, σε ηλικία 21 χρονών. Ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος τον περιγράφει, ως νέο με καλή κράση, μάλλον υψηλό, γενναίο στα όπλα, φοβερό στην όψη και σπάνια γελαστό, αλλά συνετό, φιλελεύθερο, επίμονο στα σχέδιά του, τολμηρό και εραστή κάθε δόξας, όπως ο Μακεδόνας Αλέξανδρος. Τέτοιον άνδρα είχαμε απέναντί μας εμείς οι Χριστιανοί!
Έχοντας στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, ο νέος σουλτάνος θεώρησε απαραίτητη προϋπόθεση, να έχει στα χέρια του τον έλεγχο των στενών, Δαρδανέλια και Βόσπορο. Η στέρηση τροφοδοσίας θα ήταν πλήγμα για την Κωνσταντινούπολη. Για τον σκοπό αυτόν, για να ελέγχει τα κατερχόμενα πλοία από τον Βόσπορο, προχώρησε στην κατασκευή φρουρίου επί της Ευρωπαϊκής ακτής, του πανίσχυρου Ρούμελι Χισάρ, στο στενότερο μέρος του, απέναντι στο παλαιότερο αντίστοιχο φρούριο της Ανατολικής πλευράς του Ανατολού Χισάρ. Στους απεσταλμένους του βασιλιά με το αίτημα να εγκαταλείψει τα σχέδια κατασκευής του Ρούμελι χισάρ, απάντησε:
…Τι με εμποδίζετε; … Ή μήπως δε μου επιτρέπεται να κάνω στα δικά μου ότι θέλω; … Η Πόλη δεν έχει τίποτε έξω από την τάφρο πέριξ των τειχών! … Φύγετε και πείτε στο βασιλιά σας, ότι ο σημερινός ηγεμόνας δε μοιάζει με τους προηγούμενους…. Όσα δεν μπόρεσαν ή δεν ήθελαν να κάνουν εκείνοι, αυτός έχει την δύναμη και την θέληση να τα πετύχει… Φύγετε και να μη ξανάρθετε, γιατί θα σας γδάρω ζωντανούς!
Η απάντηση αυτή δεν άφησε καμιά αμφιβολία ότι θέλει αυτό, που δε θέλησαν οι προκάτοχοί του. Τι άλλο δε μπόρεσαν, παρά μόνο την άλωση της Κωνσταντινούπολης; Γι’ αυτό λοιπόν επειδή προετοιμαζόταν και επιθυμούσε να αποκλείσει την πόλη από παντού σχεδίασε την κατασκευή του νέου φρουρίου, που θα απέτρεπε τα φορτωμένα πλοία να τροφοδοτούν την πόλη από βορρά. Έτσι σκέφθηκε, όταν θα αποφάσιζε την πολιορκία της από την ξηρά.
Για την σχεδιαζόμενη πολιορκία έδωσε μεγάλη προσοχή στο πυροβολικό. Πυροβολικό είχε και παλαιότερα, αλλά τώρα ενισχύθηκε με το φοβερό κανόνι του Ουρβανού, που έριχνε από απόσταση βαριές πέτρες για γκρέμισμα των τειχών.
ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Η Κωνσταντινούπολη του καιρού εκείνου διέθετε ισχυρή οχύρωση με διπλά τείχη από την Θρακική πλευρά, που περιβάλλονταν με φαρδιά προστατευτική τάφρο γεμάτη νερό! Υπολείμματα της οχύρωσης αυτής διατηρούνται μέχρι σήμερα! Οι πόλεμοι και οι μάχες δίδονταν ακόμη σώμα με σώμα, με σπαθιά και κοντάρια, με κράνη και σιδερένιους θώρακες! Η οχύρωση μιας πόλης με υψηλά και παχιά τείχη αποτελούσε ανυπέρβλητο εμπόδιο για τον επιτιθέμενο. Τα τείχη αυτά προστάτεψαν την Πόλη επί χίλια χρόνια από την καταστροφική μανία των πολλών επικίνδυνων επιδρομέων, που επιχείρησαν να την προσβάλλουν! Τα τείχη αυτά με τους στρατιώτες επάνω στις πολεμίστρες, απέτρεπαν τους επιτιθέμενους να αναρριχηθούν με σκάλες ή να παραβιάσουν τις θεόκλειστες πύλες. Τα όπλα των αμυνομένων ήταν τα βέλη, κοντάρια, πέτρες, καυτό νερό, λάδι και φωτιά! Η εφεύρεση της πυρίτιδας και ο εξοπλισμός των επιτιθέμενων με κανόνια, που εκτόξευαν πέτρινες σφαίρες έως πεντακοσίων και εξακοσίων κιλών, ήταν ένα ισχυρό όπλο στα χέρια του φιλόδοξου κατακτητή, για την κατακρήμνιση των τειχών και διάνοιξη περασμάτων. Ένα τέτοιο κανόνι στα χέρια του Σουλτάνου μαζί με πανύψηλες πολιορκητικές κατασκευές καλυμμένες με δέρματα και άλλα άκαυστα υλικά για προστασία από τη φωτιά, έδιναν την τεχνική υπεροχή στους Οθωμανούς. Από την πλευρά της θάλασσας εκτός από τα προστατευτικά θαλάσσια τείχη με μικρό αριθμό υπερασπιστών, αποφασίσθηκε να αποφραχθεί η είσοδος του Κεράτιου κόλπου με χοντρή αλυσίδα.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Το κλίμα μέσα στην πόλη δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο. Πολλοί φρόντισαν από καιρό να την εγκαταλείψουν. Από τις εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκων, μέχρι και εξακόσιες χιλιάδες αναφέρουν μερικοί, παρέμειναν 60 – 70 χιλιάδες και αυτοί διαιρημένοι σε ενωτικούς, που υποστήριζαν την ένωση του ορθόδοξου πατριαρχείου με τον καθολικό Πάπα για να εξασφαλίσουν την κάθε βοήθεια από αυτόν και ανθενωτικούς, που ήταν έντονα εναντίον.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, τεσσάρων χρόνων αυτοκράτορας, σαφώς φιλοδυτικός χάριν της προστασίας της πατρίδας, ζήτησε την βοήθεια του Πάπα Νικολάου Ε΄, των Γενοβέζων, Βενετών και άλλων δυτικών ηγεμόνων.
Πόσον φοβερή ήταν η κατάσταση, γράφει ο εθνικός ιστορικός Παπαρρηγόπουλος. Η πόλη να είναι περικυκλωμένη από πανίσχυρο εχθρό και οι κάτοικοί της να είναι διαιρημένοι μεταξύ τους! Αλλά και πόση η ευθύνη του Πάπα απέναντι στην ιστορία, ο οποίος, αντί να τους αφήσει να αγωνιστούν από κοινού για την πατρίδα και την πίστη, συντηρούσε την διχόνοια. Αλλά και το άλλο οποία κοροϊδία! Να στείλει στρατιωτική βοήθεια… πενήντα ανδρών! Ποτέ κανείς από τους ηγεμόνες της γης δε βρέθηκε σε φοβερότερη αμηχανία από αυτήν του Κωνσταντίνου. Μια μόνον παρηγοριά είχε! Ότι, όσο διαιρημένος και αν ήταν ο λαός αυτός, κανένας από αυτόν δεν έγινε προδότης! Από αυτούς που έμειναν, κανένας δε συνεννοήθηκε με τους εχθρούς για να ανοίξει τις πύλες της πόλης. Ακόμη και αυτός ο Λουκάς Νοταράς, που δήλωνε φανερά ότι προτιμά να δει να βασιλεύουν στην Κωνσταντινούπολη οι Τούρκοι παρά οι Λατίνοι, δεν έπαψε μέχρι το τέλος να αμύνεται γενναία για την κοινή σωτηρία.
ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Ενώ λοιπόν έτσι διαμορφώνονταν η κατάσταση μέσα στην Πόλη, την Άνοιξη του 1453 ο Μωάμεθ Β΄, ήρθε με πολύ στρατό και την πολιόρκησε στενά. Προηγουμένως ο στρατός του άνοιξε δρόμο από την Αδριανούπολη μέχρι την Κωνσταντινούπολη για να μεταφέρουν το μεγάλο κανόνι του Ουρβανού με πενήντα ζευγάρια βόδια! Ο Κωνσταντίνος όπως είπαμε περίμενε βοήθεια από τη Δύση. Αλλά σχεδόν κανένας από τους Ευρωπαίους μονάρχες δεν έδειξε προθυμία. Μόνον οι Γενοβέζοι έστειλαν από την Χίο, την οποία κατείχαν, τον γενναίο στρατηγό Ιουστινιάνι με δύο – τρεις χιλιάδες στρατιώτες, ενώ οι Έλληνες στρατιώτες στην Πόλη δεν ξεπερνούσαν τις πέντε χιλιάδες. Αυτός ήταν, όλος κι όλος, ο στρατός των υπερασπιστών της πάλαι ποτέ κραταιής Αυτοκρατορίας, απέναντι σε δεκάδες έως και εκατοντάδες χιλιάδες Τουρκικού στρατού, πεζικού, ιππικού, ναυτικού, πλήθους νεοσυλλέκτων, μπασιμπουζίκων και άλλων πλιατσικολόγων. Ο αυτοκράτορας τοποθετήθηκε στη κεντρική πύλη του Ρωμανού, γιατί απέναντι στη ορατή με γυμνό μάτι θέση Μάλτεπε, βρισκόταν το στρατηγείο του Μωάμεθ Β΄.
Έφραξαν μάλιστα και τον Κεράτιο με χοντρή αλυσίδα για να αποφευχθεί η από την θάλασσα επίθεση του εχθρού.
Η επίθεση άρχισε την 5η Απριλίου 1453. Στις πρώτες δεκαπέντε ημέρες δεν έγινε τίποτε σοβαρό εις βάρος της πόλης, ενώ οι Τούρκοι είχαν σημαντικές απώλειες. Ότι καταστρέφονταν από τα τείχη από τα κανόνια των Τούρκων, επιδιορθόνωνταν από τους αμυνόμενους την νύχτα.
Τις επόμενες ημέρες το Ελληνικό ναυτικό υπό την διοίκηση του Φλανταφελλά είχε μεγάλη ναυτική επιτυχία σε βάρος του πολυπληθέστερου τουρκικού στόλου.
Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον αυτόπτη Μωάμεθ Β΄, να κατασκευάσει με την συνδρομή Γενουατών του Γαλατά, ξύλινη δίολκο, και να σύρει από ξηράς 72 πλοία στον Κεράτιο, για να επιτεθεί στην Πόλη και από την Θάλασσα.
Στο εσωτερικό της Πόλης άρχισε να παρατηρείται έλλειψη τροφίμων , ενώ άρχισε να αδειάζει το δημόσιο ταμείο για την μισθοδοσία των ξένων, πράγμα που είχε επιπτώσεις στην αγωνιστικότητα των υπερασπιστών!
Κοντά σε αυτά και ενώ οι απώλειες σε ζωές του εχθρού αναπληρώνονταν με νέο αίμα από περιοχές της απέραντης Ασίας, χωρίς να συμβαίνει το ίδιο και στο στρατόπεδο υπερασπιστών, κοντά σε αυτό λέγω, μπορούμε να προσθέσουμε και την διχόνοια που επικρατούσε στην πόλη, εξ αιτίας του εκκλησιαστικού ζητήματος και της δεισιδαιμονίας των αστών και των ξένων. Και ενώ ο βασιλιάς δε σταματούσε όλη τη ημέρα και τη νύχτα να περπατά έφιππος στα τείχη και μέσα στην πόλη και να δίνει διαταγές και να επιτηρεί την εκτέλεσή τους, να εμψυχώνει τους αγωνιστές, που άλλοτε αμυνόμενοι και άλλοτε επιτιθέμενοι, άλλοτε πυροβολώντας και άλλοτε επισκευάζοντας τις ζημιές, και πάντοτε ευρισκόμενος στα τείχη, αποκτούσε αθάνατη δόξα, υπήρχαν και πολλοί φλύαροι, που χωρίς να κάνουν τίποτε και χωρίς να εκτίθενται σε κανένα κίνδυνο, περιφέρονταν στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης κοροϊδεύοντας τον βασιλιά και τους άρχοντες. Και καταλήγει ο εθνικός ιστορικός περίλυπος: Υπάρχει πολλές φορές αλήθεια αναμφισβήτητη, οι πρόμαχοι των εθνών να αγωνίζονται να τα σώσουν, χωρίς να θέλουν εκείνα και μερικές φορές αυτά να κάνουν αντίθετες ενέργειες.
Τις επόμενες ημέρες του Μαΐου υπήρξαν δύο ανεπιτυχείς ενέργειες των Τούρκων, μία στον Κεράτιο, και μία να διεισδύσουν μέσω υπονόμων, κάτω από τα χερσαία τείχη, που ανακαλύφθηκαν και αποκρούσθηκαν εύκολα, ενώ ένας πανύψηλος ξύλινος πύργος, πιο ψηλός και από τα κάστρα πυρπολήθηκε και έτσι αποσοβήθηκε και ο από αυτόν κίνδυνος.
ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Τα πράγματα για τους χριστιανούς γινόταν καθημερινά πιο δύσκολα. Η γενική και οριστική έφοδος φαινόταν να πλησιάζει. Ο Σουλτάνος προτού την επιχειρήσει, έκρινε καλό να πάρει ακριβέστερες πληροφορίες για το τι συμβαίνει μέσα στην πόλη και για τις διαθέσεις του βασιλιά. Γι’ αυτό έστειλε στο βασιλιά αντιπροσωπεία, με την διαταγή να απευθύνει την τελευταία απαίτηση στον Κωνσταντίνο για παράδοση.
… Μάθε είπε στον βασιλιά ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας, ότι τα πάντα είναι έτοιμα και επίκειται γενική έφοδος. Τι λέγεις; Εκχωρείς την πόλη και απέρχεσαι όπου θέλεις, εσύ και οι άρχοντες και όσοι άλλοι θέλουν μαζί με τα υπάρχοντά τους, ή επιμένεις στην αντίσταση, με την οποία εσύ και οι γύρω σου εκτός από τη ζωή θα χάσετε και τα υπάρχοντά σας, ενώ ο λαός, όσος σωθεί, θα συρθεί αιχμάλωτος στα σκλαβοπάζαρα….
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ
Σε αυτά απάντησε με θάρρος και αυτοπεποίθηση ο Βασιλιάς:
… Πείτε του Σουλτάνου, ότι αν θέλει να ζήσει κοντά μας ειρηνικά, τηρώντας τις συμφωνίες των πατέρων μας, έχει καλώς! Που ξέρει, ενώ νομίζει ότι θα νικήσει, μπορεί να βγει ζημιωμένος! Όσον αφορά δε τα σχετικά με την αμαχητί παράδοση της πόλης απαντώ ευθέως στον υπερφίαλο αφέντη σας προσωπικά:
… Το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ’ εμόν εστίν, ούτ’ άλλου των κατοικούντων ενταύθα. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν, μη φειδώμενοι της ζωής ημών…
Ο Σουλτάνος, μετά την γενναία απάντηση του βασιλιά, πριν πάρει τις τελικές του θέλησε να πάρει τη γνώμη των συνεργατών και στρατηγών του. Οι περισσότεροι τάχθηκαν υπέρ της συνέχισης της πολιορκίας, γιατί δεν πίστευαν ότι οι Ευρωπαίοι θα έστελναν βοήθεια! Ρώτησε και τους Γενίτσαρους. Πιο επιθετικοί αυτοί, ονειρεύονταν πλούτη, αιχμαλώτους, γυναίκες.
