Όμως τι ακριβώς είναι αυτά τα τεστ; Η ονομασία PISA είναι το αρκτικόλεξο των αγγλικών λέξεων Programme for International Student Assessment το οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί ως Πρόγραμμα για τη Διεθνή Αξιολόγηση των μαθητών. Τα τεστ διεξάγονται ανά τριετία και χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του επιπέδου εγγραμματισμού ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος μαθητών, ηλικίας 15 ετών, από 70 περίπου χώρες, σε τρεις τομείς: μαθηματικά, φυσικές επιστήμες και κατανόηση κειμένου. Ο οργανισμός που υλοποιεί το PISA είναι ο ΟΟΣΑ (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη). Ο φορέας υλοποίησης του PISA στην Ελλάδα είναι το ΙΕΠ (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής). Τι έχει δείξει το PISA για τα ελληνικά σχολεία;
Το 2012 η Ελλάδα κατατάχθηκε στις χώρες που είχαν βαθμολογία στα μαθηματικά σημαντικά χαμηλότερη από τη μέση βαθμολογία των χωρών του ΟΟΣΑ. Το ίδιο ίσχυσε για όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο το Λιχτενστάιν, η Ελβετία και η Ολλανδία διακρίθηκαν στα μαθηματικά Σε όλους όμως τους τομείς τις υψηλότερες βαθμολογίες πέτυχαν ασιατικές χώρες ή πόλεις, όπως η Κορέα, η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία και η Σαγκάη και το Χονγκ-Κονγκ από την Κίνα.
Με βάση τα αποτελέσματα των τεστ ο ΟΟΣΑ επηρεάζει ή ακόμα και επιβάλει εκπαιδευτικές πολιτικές στα συμμετέχοντα κράτη. Ωστόσο, πολλοί επιστήμονες έχουν διαφωνήσει με την εγκυρότητα των τεστ. Πρόσφατα, σε μια ανοικτή επιστολή που υπογράφηκε από καθηγητές πανεπιστημίων, συγγραφείς και διευθυντές σχολείων επτά χωρών προς τον Andreas Schleicher (διευθυντή του προγράμματος PISA), εκφράστηκαν τεκμηριωμένες αντιρρήσεις για τη μέθοδο στατιστικής ανάλυσης των αποτελεσμάτων των τεστ και ζητήθηκε η προσωρινή τουλάχιστον παύση του προγράμματος [1, 2]. Το πιο σημαντικό επιχείρημα ήταν ότι τα τεστ επικεντρώνονται αποκλειστικά σε ένα στενό εύρος ποσοτικά μετρήσιμων δεικτών, αγνοώντας επιδεικτικά, τους ποιοτικούς στόχους της παιδείας που είναι η φυσική, ηθική, πολιτική και καλλιτεχνική ανάπτυξη των παιδιών. Η αιτία για αυτό είναι ότι ο ΟΟΣΑ, ως οικονομικός οργανισμός, ενδιαφέρεται αποκλειστικά για τη διασύνδεση των δημόσιων σχολείων με την οικονομία. Έτσι, τα τεστ PISA ουσιαστικά ελέγχουν κατά πόσο τα σχολεία παρέχουν στους μαθητές βασικές δεξιότητες για την επαγγελματική τους ζωή θεωρώντας τους αποκλειστικά ως μελλοντικούς εργαζόμενους. Ο σκοπός του σχολείου όμως δεν είναι ούτε κατά προσέγγιση αυτός, αλλά η δημιουργία ευσυνείδητου και κριτικά σκεπτόμενου πολίτη, που θα συμμετέχει ενεργά στις δημοκρατικές διαδικασίες και με κριτήριο την ηθική των πράξεών του. Αυτό όμως δεν μετράται με δείκτες. Όπως το έθεσε πιο περιεκτικά ο Neil Boland του Πανεπιστημίου του Όκλαντ, (Ν. Ζηλανδία) [3]: «Ο ΟΟΣΑ … εστιάζει … μόνο σε ό,τι παράγει χρήμα», και «η Παιδεία δεν έχει να κάνει με το πώς επιτυγχάνονται κερδοφόρες επιχειρηματικές συμφωνίες. Έχει να κάνει με τη διατήρηση της ανθρωπότητας». Και της ανθρωπιάς, θα προσέθετα εγώ.
Επιπλέον έχουν εντοπιστεί σοβαρά ελαττώματα στις στατιστικές μεθόδους ανάλυσης των αποτελεσμάτων και της σειράς κατάταξης των κρατών [4]. Ένα από αυτά είναι ότι οι ίδιες ερωτήσεις δεν έχουν τον ίδιο βαθμό δυσκολίας σε διαφορετικές χώρες. Δηλαδή, μια συγκεκριμένη ερώτηση μπορεί να θεωρείται εύκολη για τους μαθητές μιας χώρας Α αλλά δύσκολη για τους μαθητές μιας χώρας Β. Η διαφορά αυτή δεν δείχνει αναγκαστικά διαφορά στις προσφερόμενες γνώσεις προς τους μαθητές αλλά μπορεί, απλά, να αντικατοπτρίζει πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών. Είναι όμως άδικο να συγκρίνεις με τον τρόπο αυτό δύο χώρες δίνοντάς τους διαφορετική βαθμολογία. Είναι αυτός ο λόγος που ο καθηγητής Svend Kreiner του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης χαρακτηρίζει τα τεστ ως τελείως αναξιόπιστα και τους πίνακες κατάταξης που δημοσιεύει ο ΟΟΣΑ ως άχρηστους. Τις απόψεις του Kreiner συμμερίζεται ο μαθηματικός Hugh Morrison του Πανεπιστημίου του Μπέλφαστ, ο John Jerrim του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και ο Harvey Goldstein, καθηγητής στατιστικής. Ο Morrison, μάλιστα, χαρακτήρισε το PISA ως τρέλα.
Τα τεστ έχουν επίσης κατηγορηθεί για αύξηση των επιπέδων σχολικού άγχους, τόσο στους μαθητές όσο και στους δασκάλους, θέτοντας σε κίνδυνο την ψυχική τους υγεία [1, 2]. Η πίεση που ασκείται στους μαθητές για επίτευξη υψηλής βαθμολογίας δεν λαμβάνει υπόψη τα συναισθήματα τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ν. Κορέα, μια χώρα που βρίσκεται σχεδόν μόνιμα στις πρώτες θέσεις κατάταξης του PISA, κατέλαβε την τελευταία θέση σε έρευνα που μελέτησε πόσο χαρούμενοι νοιώθουν οι μαθητές στο σχολείο. Την προτελευταία θέση κατέλαβε η Φινλανδία, άλλη μια χώρα που φιγουράριζε στην κορυφή των πινάκων του PISA [5]. Να μην ξεχνάμε ότι το φινλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο αποτέλεσε για πολλά χρόνια το ιδανικό μοντέλο προς το οποίο θα έπρεπε, υποτίθεται, να στραφεί και το αντίστοιχο ελληνικό. Κανένας όμως δεν θα σας πει ότι σχεδιάζεται η εισαγωγή στο φινλανδικό σχολείο μαθημάτων του τύπου «Υπηρεσίες καφετέριας» που … μάλλον δεν προσβλέπουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή [6].
Όλοι γνωρίζουμε ότι οι σχολικές επιδόσεις επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό και από παράγοντες εξωσχολικούς, κυρίως από το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας του κάθε μαθητή. Η επίδραση αυτή, αν και αναφέρεται στα συμπεράσματα του ΟΟΣΑ [7], δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη στην κατάρτιση των πινάκων κατάταξης των κρατών. Επομένως, δεν έχει καμία απολύτως λογική η σύγκριση αναπτυσσόμενων και ανεπτυγμένων κρατών, όταν στα πρώτα οι μαθητές πέφτουν συχνά θύματα αναγκαστικής εργασίας [1].
Συν τοις άλλοις, ο ΟΟΣΑ έχει κατηγορηθεί και για κάποιες μάλλον αδιαφανείς συνεργασίες με πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες φυσικά αποσκοπούν στην κερδοφορία. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις παρέχουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες στα σχολεία των κρατών με χαμηλή βαθμολογία με σκοπό την αναβάθμιση των εκπαιδευτικών συστημάτων τους, με το αζημίωτο βέβαια. Αυτό έχει ήδη αρχίσει να γίνεται σε σχολεία των ΗΠΑ και σχεδιάζεται να γίνει σε χώρες της Αφρικής. Ο ΟΟΣΑ, μάλιστα, ετοιμάζει την εισαγωγή των τεστ και στις χώρες της Αφρικής [1, 2]. Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι τυχαίο. Ο ΟΟΣΑ είναι φανατικός υπέρμαχος της ιδιωτικοποίησης σε όλους τους τομείς, όπως π.χ. της υγείας και της εκπαίδευσης. Η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ για την εκπαίδευση συστήνει μέτρα όπως απολύσεις εκπαιδευτικών, επιβολή διδάκτρων και ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων [8, 9]. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να πεισθεί ο κάθε σκεπτόμενος πολίτης ότι ο ΟΟΣΑ επιδιώκει, μέσω του εργαλείου του που ονομάζεται τεστ PISA, την αναβάθμιση της εκπαίδευσης και το γενικότερο καλό της κοινωνίας;
Ένα αντικίνητρο για τη συμμετοχή της Ελλάδας στα τεστ PISA είναι το οικονομικό κόστος. Για τη συμμετοχή μιας χώρας στο πρόγραμμα PISA απαιτείται η καταβολή 90.000 ευρώ ετησίως συν άλλα 130.000 ευρώ για τη χρονιά που διεξάγονται τα τεστ [10]. Αφού το κράτος κάνει από παντού οικονομία και περικοπές μισθών και συντάξεων θα ήταν μάλλον ευπρόσδεκτη είδηση να μην συμμετάσχουμε ξανά σε αυτά. Εξάλλου, προσωπικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί πρέπει να πληρώνουμε κάποιους οι οποίοι αναφέρουν τη FYROM ως Μακεδονία [11]. Εκτός αν η υπόθεση του ονόματος έχει πουληθεί …
Βιβλιογραφία
[1] www.theguardian.com/education/2014/may/06/oecd-pisa-tests-damaging-education-academics
[2] www.washingtonpost.com/news/answer-sheet/wp/2014/05/13/academics-call-for-pause-in-pisa-tests/
[3] national.deseretnews.com/article/1520/how-pisa-testing-may-be-ruining-education.html
[4] www.tes.com/news/tes-archive/tes-publication/pisa-fundamentally-flawed
[5] www.bbc.com/news/magazine-25299445
[6] Ριζοσπάστης, 28/3/2015, σελ. 2
[7] www.iep.edu.gr/pisa/files/OOSA_PISA2012.pdf
[8] Ριζοσπάστης, 21/12/2012, σελ. 16
[9] Ριζοσπάστης, 2/7/2006, σελ. 10
[10] Ριζοσπάστης, 13/3/2015, σελ. 14
[11] www.oecd.org/pisa/aboutpisa/PISA-trifold-brochure-2014.pdf