Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο ποταμό την 22α Φεβρουαρίου1821 και κήρυξε την ελληνική επανάσταση στην Μολδοβλαχία. Την 1η Μαρτίου ο Σουλτάνος έμαθε πανικόβλητος το νέο. Φοβόταν δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Φοβόταν καταστροφή του στόλου του που ελλιμενιζόταν στον ναύσταθμο. Φοβόταν και επικείμενη εισβολή ελληνικών και ρωσικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη. Αντέδρασε σπασμωδικά και παράλογα: στράφηκε κατά του χριστιανικού αμάχου πληθυσμού. Διέταξε όλους τους μουσουλμάνους να αγοράσουν όπλα, ξεσήκωσε τον φανατισμό των μουσουλμάνων κατά των Ελλήνων και το χειρότερο αποφάσισε την γενική σφαγή του Ελληνικού πληθυσμού.
Η ατμόσφαιρα στη Πόλη έγινε εκρηκτική και η ζωή των ορθοδόξων κρεμόταν από μία κλωστή. Οι εμπορικές και κοινωνικές δραστηριότητες απαγορεύθηκαν. Το εμπορικό λιμάνι νεκρώθηκε. Εκατόν πενήντα χιλιάδες στρατιώτες εγκαταστάθηκαν στην Πόλη. Οι Έλληνες κλείστηκαν φοβισμένοι στα σπίτια τους. Στους δρόμους της Κωνσταντινουπόλεως κυκλοφορούσαν μόνο ένοπλοι μουσουλμάνοι, κάθε επαγγέλματος, κάθε ηλικίας και κάθε κοινωνικής τάξεως, που δοκίμαζαν τα όπλα τους σκοπεύοντας επάνω στους Έλληνες. Γενίτσαροι εισέβαλαν στα καταστήματα και τα σπίτια των Ελλήνων για να κάνουν έλεγχο για κρυμμένα όπλα. Στην πραγματικότητα πήγαιναν για να ληστέψουν περιουσίες και να βιαιοπραγήσουν κατά των γυναικών. Όσο περνούσαν οι ημέρες και φούντωνε ο φανατισμός, η κατάσταση γινόταν ανεξέλεγκτη. Στρατιώτες και όχλος έκαναν έφοδο σε όποιο σπίτι φαινόταν κατάλληλο για λεηλασία. Σκότωναν άρπαζαν φυλάκιζαν και εξόριζαν Έλληνες για ασήμαντες αφορμές.
Οι ουλεμάδες υποκινούσαν τον φανατισμένο όχλο. Περισσότεροι από δέκα χιλιάδες μουσουλμάνοι διαδήλωσαν μπροστά από το σπίτι του σειχουλισλάμη ζητώντας την κήρυξη ιερού πολέμου κατά των απίστων. Σειχουλησλάμης (δηλαδή ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης των μουσουλμάνων) ήταν ο Χατζή Χαλήλ εφέντη. Μόνον αυτός είχε το αποκλειστικό δικαίωμα να εκδώσει γνωμοδότηση (φετβά) που να επιτρέπει την γενική σφαγή των χριστιανών. Ο Χατζή Χαλήλ, αποδείχθηκε άνθρωπος, με σωφροσύνη και ισχυρή προσωπικότητα. Τόλμησε και αρνήθηκε (!) στον Σουλτάνο την άμεση έκδοση του φετβά και ζήτησε προθεσμία για να σκεφθεί το ζήτημα. Από τον ορθόδοξο Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ ζήτησε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι δεν υπήρχε σχέδιο γενικού ξεσηκωμού των Ελλήνων. Ο Πατριάρχης γνώριζε την απόφαση του Σουλτάνου για σφαγές. Αφού σκέφτηκε ‘’εν θλίψει’’ και ‘’κατά μόνας’’ με τι τρόπο θα μπορούσε να αποδείξει την μη ενοχή του γένους, προσκόμισε στον Χατζή Χαλήλ ένα κείμενο αφορισμού των επαναστατών.
Ο Χατζή Χαλήλ τόλμησε το απροσδόκητο. Επικαλούμενος το πατριαρχικό έγγραφο καθώς και το κοράνι, που απαγορεύει την τιμωρία αθώων για ένοχες πράξεις συγγενών τους, αρνήθηκε (!) κατηγορηματικά να υπογράψει τον φετβά, προς μεγάλη δυσαρέσκεια του Σουλτάνου. Ο μουσουλμάνος ιερωμένος είχε το σθένος να ορθώσει το ανάστημα του στον πανίσχυρο ηγέτη και πλήρωσε την γενναία και έντιμη στάση του με την ζωή του. Παύθηκε αμέσως από την θέση του και θανατώθηκε στον δρόμο της εξορίας προς την Λήμνο.
Στο πατριαρχείο την 23η Μαρτίου, μετά από την Θεία Λειτουργία, διαβάστηκε φιρμάνι με το οποίο ο Σουλτάνος παραχωρούσε αμνηστία σε όσους Έλληνες δήλωναν υποταγή. Στην συνέχεια ο πατριάρχης Γρηγόριος, ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Πολύκαρπος και εικοσιένας αρχιερείς υπέγραψαν επάνω στην Αγία Τράπεζα πατριαρχικά έγγραφα με τα οποία αφόρισαν τον Υψηλάντη, έλυσαν τον όρκο των μελών της Φιλικής Εταιρίας, και κάλεσαν τους Έλληνες να παραμείνουν αφοσιωμένοι στον Σουλτάνο. Ο αφορισμός διαβάστηκε ‘’φρικώντων των ακροατών και αναμφιβόλως και αυτών των υπογραψάντων πατριαρχών και αρχιερέων’’. Η συμμόρφωση του πατριαρχείου απέτρεψε την σφαγή όλων των χριστιανών αδιακρίτως. Δεν γλύτωσαν όμως από τον θάνατο όσοι ήταν συγγενείς ή είχαν ίδιο όνομα με συνεργάτες του Υψηλάντη στην Μολδαβλαχία. Δεν γλύτωσαν ούτε όσοι βρισκόντουσαν στην Κωνσταντινούπολη για δουλειές, ούτε όσοι .. έδειχναν δημοσίως χαρούμενοι ή λυπημένοι (!). Οι καρατομήσεις γινόντουσαν κατά συρροήν, αυθαιρέτως και χωρίς καμία απόδειξη ενοχής.
Δεν πρόλαβε να καταλαγιάσει ο κύκλος των δολοφονιών και την 31η Μαρτίου και έπεσε σαν κεραυνός η είδηση για την έναρξη της επαναστάσεως στην Πελοπόννησο. Την 1Η Απριλίου, οργανώθηκε ταραχώδης διαδήλωση με επικεφαλής σπουδαστές των ιερατικών σχολείων (σοφτάδες) που αφού περιέτρεξαν την Πόλη, απειλώντας και χτυπώντας χριστιανούς, λεηλάτησαν και έκαψαν την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλι).
Την Μεγάλη Δευτέρα, 4η Απριλίου έφτασε και η είδηση για τον ξεσηκωμό της Στερεάς Ελλάδος. Η αναμενόμενη οργή του Σουλτάνου έπεσε πρώτα επάνω στους Φαναριώτες και στην συνέχεια στους ιερωμένους. Η Μεγάλη Εβδομάδα ήταν η εβδομάδα των παθών για τους Έλληνες. Μακρύς είναι ο κατάλογος των δολοφονημένων. Άλλους απαγχόνιζαν και άλλους αποκεφάλιζαν. Τον Μέγα Διερμηνέα Κωνσταντίνο Μουρούζη τον αποκεφάλισαν και πέταξαν το πτώμα του στον Βόσπορο. Τον πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ τον απαγχόνισαν στην μεσαία πύλη του πατριαρχείου την 10η Απριλίου, Κυριακή του Πάσχα. Κρέμασαν από τον λαιμό του και το κατηγορητήριο, ότι δηλαδή γεννήθηκε στην Πελοπόννησο ‘’οπού κατά πρώτον εξερράγη η επανάστασις’’. Το νεκρό σώμα έμεινε κρεμασμένο στην αγχόνη επί τρείς ημέρες και πλήθος μουσουλμάνων κατέφθασε στο Πατριαρχείο για να το δεί, να το βρίσει, να το χλευάσει, να το κτυπήσει, να του πετάξει αντικείμενα. Κάποιος μάλιστα το πυροβόλησε. Την Τρίτη της Διακαινησίμου κατέβασαν το πτώμα από την αγχόνη, το γύμνωσαν, το ποδοπάτησαν και το έσυραν μέχρι την ακτή. Ένα πλοιάριο το τράβηξε στην μέση του Κεράτιου κόλπου και με το βάρος μιας πέτρας το έστειλε στον βυθό. Το πτώμα περισυνέλλεξε ελληνικό πλοίο και το μετέφερε στην Οδησσό όπου και το έθαψαν με μεγάλες τιμές.
Το κλίμα τρομοκρατίας και οι σφαγές κράτησαν τους μήνες Απρίλιο και Μάιο στην Κωνσταντινούπολη και επεκτάθηκαν στην Σμύρνη και στην Κύπρο. Την 22α Απριλίου πλήθος αλαλάζον εισέβαλε και λεηλάτησε το Πατριαρχείο και άλλες 13 εκκλησίες. Δεκαπέντε ιεράρχες απαγχονίστηκαν. Πεντακόσιοι Πελοποννήσιοι παντοπώλες και βουτυροπώλες, ύποπτοι και αυτοί λόγω καταγωγής, σκοτώθηκαν δια πνιγμού ανοικτά της Νικομήδειας. Το ίδιο συνέβη και με άλλους διακόσιους Ελλαδίτες. Φρίκη και θάνατος παντού.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τι θα μπορούσε να είχε συμβεί εάν δεν έλεγε ο Χατζή Χαλήλ το μεγάλο όχι. Αυτός θα κέρδιζε την ζωή του και θα διατηρούσε την θέση του. Το δε ρωμαίικο γένος θα αφανιζόταν. Ο Γρηγόριος ο Ε΄ είπε το μεγάλο ναι, αφόρισε την επανάσταση και έδωσε στον Χατζή Χαλήλ την δυνατότητα να γλυτώσει τους χριστιανούς από την γενικευμένη σφαγή. Όταν όμως παρότρυναν τον Πατριάρχη να διαφύγει, για να σώσει την δική του ζωή, τότε είπε το μεγάλο όχι. ‘’Αφέτέ με να πληρώσω εγώ την εκδίκησιν του τυράννου. Είμαι γέρων καταβαίνων τον τάφον. Το σχήμα μου η λειτουργία μου με καλούσιν εις θυσίαν υπέρ του ποιμνίου’’. Ο Πατριάρχης τίμησε την θέση του και την αποστολή του και έγινε ό πρώτος μάρτυρας της επαναστάσεως.
Mε την σύμπραξη των δύο θρησκευτικών ηγετών διασώθηκε το γένος. Τον μεγάλο Πατριάρχη τον τιμήσαμε για την στάση του. Τον δίκαιο μουσουλμάνο τον ξεχάσαμε. Σίγουρα το ελληνικό έθνος του χρωστά ευγνωμοσύνη για την γενναία στάση του.
Η σύγκριση της συμπεριφοράς των δύο ανδρών με την συμπεριφορά των προσώπων που μας κυβερνούνε προκαλεί θλίψη. Όταν βρίσκονται μπροστά στα μεγάλα διλήμματα και τις σύγχρονες μεγάλες προκλήσεις και καλούνται να πουν το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι, τότε αποφασίζουν με καιροσκοπισμό και ιδιοτέλεια, έχοντας ως μοναδική προτεραιότητα την διατήρηση της εξουσίας και την πολιτική τους επιβίωση. Πάντα εκ του ασφαλούς, καθότι η ζωή η δική τους δεν κινδυνεύει.
πηγή: Η Ελληνική επανάστασις. Διονύσιος Κόκκινος. τόμος Α’. Εκδόσεις Μέλισσα. 1967
