Στο κύριο πολεμικό Μέτωπο, το Δυτικό, οι μεγάλες μάχες που έγιναν έδωσαν στους συμμάχους της ΑΝΤΑΝΤ ό,τι τους έλειπε ως τώρα, την ενιαία διοίκηση. Όμως ο πόλεμος, ο αγώνας τριβής μέσα στα χαρακώματα συνεχίζονταν με τεράστιες απώλειες. Την περίοδο εκείνη στο Βαλκανικό Μέτωπο αρχιστράτηγος αναλαμβάνει ο προικισμένος στρατηγός Γκιγιώμ, ο οποίος κατάλαβε πως με τη στασιμότητα που ήταν μόνιμη πλέον κατάσταση στο Μέτωπο χανόταν πολύτιμος χρόνος.
Ο Γκιγιώμ είχε τώρα έναν ακόμη σοβαρό λόγο για να αλλάξει τακτική. Ήταν η ενίσχυση που του δίνανε οι επτά νέες Μεραρχίες, οι ελληνικές. Έπρεπε να ωφεληθεί από την ορμή και τον ενθουσιασμό των νέων Μεραρχειών.
Όλα έδειχναν πως ο καταλληλότερος τομέας για ρήγμα ήταν αυτός του Ντόμπρο – Πόλγε Κόζακα – Τζένας. Ο τομέας Γευγελής και του Ρούπελ ήταν περισσότερο δυσκολόπαρτος και με απανωτές δυνατές οχυρώσεις. Το ίδιο και ο τομέας Μοναστηρίου.
Έτσι ο στρατηγός Γκιγιώμ διάλεξε για σημείο ρήγματος το μέτωπο της Τζένας και πάνω σ’ αυτό θα κανόνιζε την κατανομή στις φάλαγγες της επίθεσης. Θα ήταν μια συνεχιζόμενη και αδιάκοπη επίθεση, την οποία θα υποστήριζαν εκτός από τις σιδηροδρομικές γραμμές και πολλοί δρόμοι που είχαν αναπτυχθεί με κατεύθυνση προς το Μέτωπο. Γραμμές ντεκοβίλ θα βοηθούσαν τον εφοδιασμό των στρατευμάτων.
Την κύρια επίθεση ο Γκιγιώμ επέλεξε να την κάνουν οι ελληνικές Μεραρχίες, για να πεισθεί και ο ίδιος για την ικανότητα και τόλμη των ελληνικών στρατευμάτων, αλλά και για να δείξει την αξία τους σε άλλους πολιτικούς και στρατιωτικούς που διεύθυναν τον πόλεμο στην Ευρώπη. Έπρεπε λοιπόν να υποβάλλει σε μια δοκιμασία τις ελληνικές μεραρχίες: Να κυριέψουνε κάποια οχυρωμένη εχθρική τοποθεσία.
Η επιχείρηση αυτή θα ήταν συγχρόνως και μα στηθοσκόπηση του εχθρικού μετώπου και για να είναι πιο σημαντικό το αποτέλεσμα της δοκιμής θα έπρεπε να γίνει στο πιο ισχυρό και πιο καλά κρατημένο σημείο της εχθρικής γραμμής. Το σημείο αυτό ήταν η τοποθεσία Σίρκα Ντι Λέκεν (Σκρα), ή όπως την έλεγαν οι Βούλγαροι, Γκολέμα Γιαραμπίτσα (μεγάλη περιστέρα)..
Οι εχθρικές θέσεις είχαν οργανωθεί από τον Δεκέμβριο του 1917 σε δεσπόζοντα εδαφικά σημεία και ήταν ενισχυμένες με ανθεκτικά καταφύγια και συρματοπλέγματα, το δε ύψωμα Σκρα Ντι Λέγκεν (1097 μ.) με το Σέρφ Βολάν, αποτελούσαν τα στρατηγικά εδάφη της τοποθεσίας, η κατάληψή τους πολύ δύσκολη, λόγω της αμυντικής οργάνωσης, της οχύρωσης και της επάνδρωσης της περιοχής.
Ο εχθρός διέθετε 6 συντάγματα της 5ης Βουλγαρικής Μεραρχίας κι ένα της 3ης βουλγαρικής στρατιάς, διέθεταν 88 πυροβόλα στην περιοχή του χωριού Χούμα και 52 στην περιοχή Γευγελής.
Είχαν ενισχυμένες εφεδρείες που περιλάμβαναν 1 γερμανικό και 2 έως 4 βουλγαρικά συντάγματα, υποστηριζόμενα από 140 πυροβόλα.
Την επίθεση και τον κύριο ρόλο στη μάχη είχε η Μεραρχία Αρχιπελάγους, συνεπικουρούμενη δεξιά από την Μεραρχία Κρητών και αριστερά από τη Μεραρχία Σερρών.
Μάχη του Σκρα
Ο αρχιστράτηγος Γκιγιώμ στις 14 Μαίου επισκέφτηκε το Στρατηγείο της Ομάδος Μεραρχιών στο χωριό Πηγή, βόρεια της Αξιούπολης όπου με τον στρατηγό Ζερόμ αποφάσισαν η επίθεση να αρχίσει στις 17 Μαίου, μετά από έντονη προπαρασκευή πυροβολικού. Η 122 Γαλλική Μεραρχία θα πραγματοποιούσε ταυτόχρονα επιθετικό εγχείρημα στην περιοχή Ειδομένης.
Στις 16 Μαίου το πυροβολικό άρχισε δράση η οποία συνεχίστηκε και στη διάρκεια της νύκτας με βολές παρενοχλήσεως και καταστροφής. Το βράδυ της ίδιας ημέρας οι Βρετανοί πραγματοποίησαν επίθεση δυτικά της Δοϊράνης. Το πρωί της 17ης Μαίου είχαν ολοκληρωθεί όλες οι προετοιμασίες και τα τμήματα πεζικού είχαν προωθηθεί στη γραμμή εξορμήσεως.
Από τις 04.30 το πυροβολικό άρχισε σφοδρή προπαρασκευή μικράς διάρκειας, ενώ από τις 4.55 εκτόξευσε την προβλεπόμενη για την προστασία του πεζικού, βολή κινητού φραγμού. Αμέσως άρχισε η εξόρμηση του πεζικού. Τα ελληνικά τάγματα περίμεναν ανυπόμονα τη στιγμή της εφόδου όλη τη νύχτα με ζητωκραυγές και απερίγραπτο ενθουσιασμό. Πότε ως τώρα ελληνικός στρατός δεν είχε πριν από τη μάχη τέτοιο ηθικό.
Κρητικοί γιγαντόσωμοι, παλικάρια της Παλαιάς Ελλάδας, πειθαρχικοί Νησιώτες, ορμητικοί Μικρασιάτες, άφοβοι Θράκες, εθελοντές της Αιγύπτου και Πόντιοι περίμεναν το σύνθημα της εξόρμησης.
Ορμούνε τα ελληνικά τάγματα, περνούν το φραγμό του Βουλγαρικού πυροβολικού, σε δέκα λεπτά το τάγμα Παπαγιάννης αρπάζει την κορυφή του Σκρα. Τα άλλα τάγματα δίπλα καταλαμβάνουν τους πρώτους αντικειμενικούς σκοπούς τους τόσο γρήγορα, που το αγγλογαλλικό πυροβολικό νομίζει τις φάλαγγες που έβλεπε πάνω στα οχυρώματα εχθρικές και βάλλει και αυτό πάνω τους. Όμως οι ελληνικές φάλαγγες δεν σταματούν την προέλαση τους. Τα εχθρικά οχυρά γεμίζουν με την κραυγή. Αέρα! Ολόκληρη η τοποθεσία πάρθηκε με μιας με την λαμπρή έφοδο. Η εχθρική αντίσταση, μπροστά στην επιθετικότητα των στρατιωτών μας κάμφθηκε μέχρι πλήρους τελικής συντριβής τόσο των αμυνόμενων, όσο και των εχθρικών ανεπιτυχών άμεσων αντεπιθέσεων.
Η διεξαγωγή της μάχης ήταν μεγαλειώδης, «μάχη εκ του συστάδην και δια της λόγχης». Οι 3 ελληνικές Μεραρχίες κατόρθωσαν αυτό που δεν μπόρεσαν να επιτύχουν οι Γαλλικές που είχαν επιτεθεί σε προηγούμενο χρόνο στην ίδια περιοχή. Βαρύς όμως ο «φόρος» αίματος για τις ελληνικές δυνάμεις, στη μάχη του Σκρα, 80 αξιωματικοί και 600 οπλίτες νεκροί, 69 αξιωματικοί και 2.135 τραυματίες. Οι Βούλγαροι άφησαν στο πεδίο της μάχης περί τους 400 νεκρούς. Αιχμαλωτίστηκαν 2.045 Βούλγαροι αξιωματικοί και οπλίτες. Η δράση των ελληνικών στρατευμάτων κατά τη μάχη του Σκρα υπήρξε πρωταρχικής σπουδαιότητας και ιδιαίτερα της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, η οποία ανέλαβε και το κύριο βάρος της μάχης. Υπήρξε μέχρι εκείνη τη στιγμή η πρώτη σημαντική συμβολή του Ελληνικού Στρατού στη Συμμαχική προσπάθεια κατά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η νίκη της Μάχης στο Σκρα ήταν πολύ μεγάλη, έδωσε ηθικό πολύ υψηλό σ’ όλο τον Στρατό της Ανατολής, προ πάντων όμως στον ελληνικό και παράλληλα άνοιξε το νικηφόρο δρόμο για τη διάσπαση του εχθρικού Βαλκανικού μετώπου με τις νίκες του Συμμαχικού στρατού σε Δοϊράνη και Ντομπροπόλιε, και την άνευ όρων συνθηκολόγηση των Βουλγάρων τον Σεπτέμβριο του 1918, των Τούρκων στις 31 Οκτωβρίου, των Αυστριακών και των Γερμανών στις 11 Νοεμβρίου 1918.
Η Μεραρχία Αρχιπελάγους είχε αναλάβει με τα τρία Συντάγματα της το κύριο βάρος της μάχης του Σκρα, ως εκ τούτου υπέστη και τις περισσότερες απώλειες.
Υ.Γ.: Χρέος και καθήκον όλων μας – ειδικότερα του δήμου Παιονίας – ως ελάχιστο φόρο τιμής σ’ αυτούς που θυσιάστηκαν στη φοβερή μάχη του Σκρα να παραβρεθούμε στο ετήσιο μνημόσυνο τους, να ανάψουμε ένα ταπεινό κερί στη μνήμη τους.
Υ.Γ.2: «Σεβαστέ μου πατέρα
Επέστη ήδη η στιγμή κατά την οποία η Πατρίς μας καλεί, όπως τρέξωμεν και καταταχθώμεν υπό την σημαία της. Δεν πρέπει να λυπάσαι, αλλά να θεωρεί εαυτόν ευτυχή, διότι είσαι πατήρ δύο στρατιωτών, οι οποίοι αμέσως έτρεξαν εις το καθήκον των.
Σε ασπάζομαι την δεξιάν
Ο υιός σου Κωνσταντίνος Μανιάτης"
Η παραπάνω επιστολή είναι του στρατιώτη Κωνσταντίνου Μανιάτη ο οποίος κατετάγη εθελοντικά στο τάγμα Λήμνου τον Μάρτιο του 1917. Κατά την αναχώρηση του τάγματος από τον Μούδρο για Θεσσαλονίκη έφυγε χωρίς να ειδοποιήσει τον πατέρα του, παρέδωσε την επιστολή σε φίλο του για να την παραδώσει στον πατέρα του.
Αλήθεια θα μπορούσε να γραφτεί μια τέτοια επιστολή και στις μέρες μας; Όπου η λέξη φιλοπατρία βρίσκεται στα αζήτητα.
Πηγές: «Η μάχη του Σκρα» του Αριστείδη Ι. Τσοτρούδη
Μάιος 2018 Λήμνος
«Η Εθνική Άμυνα Θεσσαλονίκης του 1916»
Του Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, Αθήνα 1960
