Κυρίες και Κύριοι
Η Ελληνοβουλγαρική ένοπλη σύγκρουση κατά τη διάρκεια του Β' Βαλκανικού Πολέμου και η έκβασή της υπέρ των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων , άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας και επισφράγισε το τέλος των βουλγαρικών φιλοδοξιών για την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης.
Η μάχη που σηματοδότησε την κατίσχυση των ελληνικών όπλων ήταν αυτή του Καλινόβου - Κιλκίς - Λαχανά , περισσότερο γνωστή ως Μάχη του Κιλκίς - Λαχανά.
Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, οι Βούλγαροι είχαν ήδη καταλάβει το Κιλκίς (Κουκούς, όπως το ονόμαζαν) στις 26 Οκτωβρίου 1912, την ημέρα που ο ελληνικός στρατός έμπαινε νικηφόρα στη Θεσσαλονίκη. Σκόπευαν, δε, να αποτελέσει ορμητήριο των επιχειρήσεών τους στη Μακεδονία και ειδικότερα για την πραγματοποίηση του μεγάλου τους ονείρου στο πλαίσιο του εθνικού τους αναθεωρητισμού, την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Το Κιλκίς κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα ήταν άντρο κομιτατζήδων, ενώ στην πόλη είχαν απομείνει μόνο 30 ελληνικές οικογένειες. Η σταδιακή αποχώρηση του ελληνικού πληθυσμού οφειλόταν στην ωμή βία και στους διαρκείς διωγμούς που βίωνε.
Από την ημέρα της κατάληψής του, οι Βούλγαροι εγκατέστησαν ένα εκτεταμένο δίκτυο οχυρωματικών έργων και δημιούργησαν μία αμυντική γραμμή που εκτεινόταν από το Καλίνοβο (την περιοχή των σημερινών Σουλτογιαννέικων) μέχρι το χωριό Λαχανάς στη βόρεια πλευρά της Θεσσαλονίκης. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα οχυρωματικά έργα στην περιοχή του Κιλκίς είχαν ανάπτυγμα γύρω στα 10 χιλιόμετρα και βάθος έξι χιλιόμετρα.
Οι Βούλγαροι έχοντας αποφασίσει να επιτεθούν αιφνιδιαστικά κατά της Ελλάδος και της Σερβίας, μεταξύ των οποίων έχει ήδη υπογραφεί στη Θεσσαλονίκη από τις 19 Μαϊου του 1913 συνθήκη αμυντικής συμμαχίας, και από τα μέσα Ιουνίου του ιδίου έτους είχαν μεταφέρει τον κύριο όγκο των δυνάμεών τους στην ευρύτερη περιοχή.
Στις 16 Ιουνίου, η Βουλγαρία χωρίς ουδεμία αφορμή και αιτία και άνευ οιασδήποτε προειδοποιήσεως, επιχείρησε αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Ελληνικών δυνάμεων εκτεινόμενη από την περιοχή του Πολυκάστρου Κιλκίς ως τις Ελευθερές Καβάλας ,την οποία ωστόσο απέκρουσαν επιτυχώς τα ελληνικά στρατεύματα, υποχρεώνοντας σε αναδίπλωση τις βουλγαρικές δυνάμεις στην αμυντική γραμμή Κιλκίς Λαχανά.
Το ελληνικό επιτελείο, μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό της 16ης Ιουνίου, αποφάσισε να επικεντρώσει την κύρια επιθετική του ενέργεια στη γραμμή Καλινόβου - Κιλκίς - Λαχανά. Αν κατόρθωνε να διαρραγεί η βουλγαρική αμυντική γραμμή, ο δρόμος προς την κοιλάδα του Στρυμώνα και τις Σέρρες ήταν ανοιχτός. Διαφορετικά διακυβευόταν η τύχη της Θεσσαλονίκης και των ελληνικών κατακτήσεων στη Μακεδονία.
Η ελληνική επίθεση εκδηλώθηκε το πρωί της 19ης Ιουνίου 1913, σύμφωνα με το επιτελικό σχέδιο. Η 1η Μεραρχία με διοικητή τον αντιστράτηγο Μανουσογιαννάκη και η 6η Μεραρχία με διοικητή τον συνταγματάρχη Δελαγραμάτικα οργάνωσαν επίθεση στον ορεινό τομέα του Λαχανά. Η 2η Μεραρχία με διοικητή τον υποστράτηγο Καλάρη, η 3η με διοικητή τον Υποστράτηγο Δαμιανό),η 4η με υποστράτηγο τον Μοσχόπουλο), η 5η υπό τον Συνταγματάρχη Γεννάδης διατέθηκαν για την κύρια επίθεση στο Κιλκίς. Η 10η Μεραρχία, υπό τον συνταγματάρχη Παρασκευόπουλο επιτέθηκε κατά των υψωμάτων του Καλίνοβου.
Η ταξιαρχία του Ιππικού υπό τον συνταγματάρχη Ζαχαρακόπουλο συνέδεε τις τέσσερις μεραρχίες του «κέντρου» με την 10η. Η συνολική δύναμη των ελληνικών στρατευμάτων ανερχόταν σε 117.861 άνδρες και πολεμικό εξοπλισμό 176 κανονιών. Την αμυντική γραμμή των Βουλγάρων υπερασπιζόταν η 2η Στρατιά υπό τον στρατηγό Ιβανώφ, με δύναμη άνω των 40.000 ανδρών.
Ακολούθησαν μάχες πεισματώδεις και πολλές φορές εκ του συστάδην: σώμα με σώμα και εφ’ όπλου λόγχη. Οι ελληνικές απώλειες υπήρξαν μεγάλες καθώς λόγω του λοφώδους και γυμνού εδάφους της περιοχής, οι Έλληνες στρατιώτες ήταν διαρκώς εκτεθειμένοι στα εχθρικά πυρά. Μετά από σφοδρές, κατά κύματα, επιθέσεις, ο ελληνικός στρατός το βράδυ της 20ης Ιουνίου βρέθηκε σε απόσταση ολίγων εκατοντάδων μέτρων από τις πρώτες οχυρωματικές θέσεις των υπερασπιστών του Κιλκίς.
Οι Βούλγαροι είχαν δημιουργήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο ορυγμάτων, τα οποία ήταν ενισχυμένα με πρόχειρα, αλλά καλοφτιαγμένα πυροβολεία. Ήταν βέβαιο ότι μία κατά μέτωπο επίθεση θα στοίχιζε στους επιτιθέμενους σημαντικές απώλειες.
Γι’ αυτό, το επιτελείο διέταξε την 2α Μεραρχία να εκτελέσει πλευρικό νυχτερινό αιφνιδιασμό, που ήταν απολύτως επιτυχημένος. Μόλις ξημέρωσε η 21η Ιουνίου επιτέθηκαν και οι υπόλοιπες τρεις μεραρχίες του κεντρικού τομέα. Στις 11 το πρωί οι Βούλγαροι άρχισαν να υποχωρούν σε όλο το μήκος του μετώπου με κατεύθυνση τη Δοϊράνη και τον Στρυμώνα. Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος διέταξε την 4η και 5η Μεραρχία να τους καταδιώξουν. Το ισοπεδωμένο Κιλκίς ήταν πλέον υπό ελληνικό έλεγχο.
Μετά την επικράτηση των ελληνικών δυνάμεων , ο Έλληνας επιτελάρχης αντιστράτηγος Βίκτωρ Δούσμανης τηλεγράφησε στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο:
Μετά χαράς αναγγέλλω την κατάληψιν του Κιλκίς, μετά τριήμερον σφοδρόν αγώνα. Ο εχθρός καταδιώκεται κατά πόδας. Ηθικόν στρατού μας έκτακτον.
Η ελληνική νίκη ήταν σπουδαία, από κάθε άποψη, αλλά το κόστος σε αίμα βαρύ. Οι νεκροί και οι τραυματίες ανήλθαν σε 8.828 άνδρες. Ιδιαίτερα υψηλές ήταν και οι απώλειες σε αξιωματικούς, καθώς ηγούνταν των μονάδων τους για να εμψυχώσουν τους άνδρες τους, πολλοί από τους οποίους ήταν νεοσύλλεκτοι.
Οι απώλειες από τη βουλγαρική πλευρά ήταν 6.971 άνδρες νεκροί και τραυματίες, καθώς και 2.500 αιχμάλωτοι.
Η μάχη του Κιλκίς αποτέλεσε τη φονικότερη μάχη του ελληνικού στρατού τον 20ο αιώνα και υπήρξε ορόσημο για την έκβαση του Β' Βαλκανικού Πολέμου υπέρ της Ελλάδος όπως αποτυπώθηκε με την υπογραφείσα συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου 1913. Αποτέλεσε δε τον θεμελιωτικό λίθο των Ελληνικών κατακτήσεων στη Μακεδονία.
Πολλοί ισχυρίζονται πως η νίκη στη μάχη του Κιλκίς ήταν αποτέλεσμα ενός μεγαλοφυούς σχεδίου της στρατιωτικής μας ηγεσίας που εφαρμόσθηκε με απόλυτη ακρίβεια.
Ο απεσταλμένος του Ημερήσιου Τηλεγράφου στο Ελληνικό στρατόπεδο Τράπμαν περιγράφοντας τη θυελλώδη επίθεση κατά του Κιλκίς ανέφερε: Όταν γραφή η ιστορία του πολέμου τούτου ,πιστεύω ότι η χθεσινή μάχη του Κιλκίς θα αποθανατισθή ως εν εκ των λαμπροτέρων παραδειγμάτων κεραυνοβόλου επιθέσεως εξ όσων αναφέρουν τα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά.
Πράγματι οι ελληνικές μεραρχίες διένυσαν περί τα 45 χιλιόμετρα εντός 30 ωρών, τα περισσότερα εκ των οποίων σε συνθήκες σκληρής μάχης .
Η ταχύτητα αυτή, ωστόσο, ήταν μια συνάρτηση τόσο ενός ευφυούς τακτικού σχεδιασμού του γενικού μας επιτελείου ,ο οποίος αξιοποίησε πλήρως και με τις μικρότερες δυνατές απώλειες το έμψυχο δυναμικό των διαθέσιμων ενόπλων δυνάμεών μας καθώς και τα λάθη του βουλγαρικού γενικού στρατηγείου ,όσο και κυρίως της αποφασιστικότητας ,του ενθουσιασμού ,της ορμής και της αντοχής των Ελλήνων στρατιωτών ,αξιωματικών και οπλιτών , οι οποίοι υπερβάλλοντας εαυτούς προέβησαν σε μια φρενήρη προέλαση εν μέσω μιας κόλασης σφαιρών ,οβίδων και μαχών σώμα με σώμα έως τα βουλγαρικά χαρακώματα .
Αυτό που τελικά έδωσε την νίκη στα Ελληνικά όπλα δεν ήταν η υλική αρτιότητα, αλλά το ήθος, το ηθικό και το φρόνημα των έμψυχων συντελεστών του έπους τούτου. Και εδώ πρέπει να επιμείνει κανείς, αν αναζητεί το νόημα αυτής της επετείου.
Η συμπαγής συλλογικότητα και η βεβαιότητα της εθνικής διαχρονίας γεννούσε το φιλότιμο, την αίσθηση του χρέους. Γιατί μόνο η αίσθηση της ιστορικής συνέχειας μπορεί να σε κάνει «να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους», όπως έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης.
Η φιλότιμη ντροπή απέναντι σε όλους τους προγόνους, όσους προηγήθηκαν στην θυσία, αλλά και εν τω παρόντι βίω απέναντι στην οικογένεια και στα ιερά, και ο πόθος της ευφημίας μέσα στην κοινότητα, στερέωνε την καρδιά όταν ο Έλληνας πολεμιστής έκανε έφοδο με την λόγχη απέναντι στα εχθρικά πολυβόλα και όταν εφορμούσε στα υψώματα μέσα σε βροχή οβίδων. Αυτή η φιλότιμη ντροπή «υπέρ βωμών και εστιών» μετατρέπει τους ανθρώπους σε υπερανθρώπους που γεννούν θαύματα και εκπλήξεις και γράφουν έπη και ιστορία, ενάντια σε κάθε “λογική” πρόβλεψη.
Χαρακτηριστικά τα λόγια του λογοτέχνη : «Οι νεκροί σου δεν κοίτουνται στο χώμα. Γενήκαν πουλιά, δέντρα, αγέρας. Κάθεσαι στον ίσκιο τους, θρέφεσαι με τη σάρκα τους, αναπνέεις το χνότο τους. Γενήκαν ιδέες και πάθη, κι ορίζουν τη βουλή σου και την πράξη σου..» για τις γενιές εκείνες ήταν βίωμα και πράξη.
Έτσι σφυρηλατούταν το ήθος, έτσι οικοδομούταν το φρόνημα έτσι γεννιόταν η ανδρεία στα πεδία των μαχών . Γιατί ένα έθνος, αν θέλει να λέγεται ζωντανό, δεν φτάνει μόνο να έχει “αξίες”, πρέπει και να τις ιεραρχεί και σωστά, σύμφωνα με τον δικό του χαρακτήρα, με τα δικά του ηθικά προτάγματα.
Στην ιστορική μνήμη, η εποποιία του Κιλκίς παραμένει ισχυρό σύμβολο ηρωισμού, απαράμιλλου θάρρους και ανδρείας και εκατόν δέκα χρόνια μετά, συνεχίζει να μας παραδίδει μαθήματα ενότητας, εθνικής ομοψυχίας και συμφιλίωσης.
Σήμερα γευόμαστε τους καρπούς της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ειρήνης σε μία Ελλάδα Ισχυρή και Εθνικά Περήφανη, που είναι εγγυήτρια δύναμη στην Ευρώπη και στη Βαλκανική στηριζόμενη στις σχέσεις συνεργασίας και καλής γειτονίας, στο αξιόμαχο των Ενόπλων Δυνάμεων και στην πολύ καλή της αμυντική θωράκιση.
Η Πατρίδα μας, έχοντας ξεπεράσει με επιτυχία διαδοχικές κρίσεις, σηκώνει και πάλι αγέρωχα το ανάστημά της, βάζει και πετυχαίνει νέες εθνικές στοχεύσεις.
Συμπορευόμενοι όλοι στον κοινό δρόμο που φώτισαν οι αξίες και τα υψηλά ιδανικά που πρεσβεύει η Ιστορική Μάχη του Κιλκίς έχουμε έναν σταθερό και αδιαπραγμάτευτο προσανατολισμό, μία και μοναδική επιλογή: Να υπερβούμε εαυτόν, όπως και οι γενναίοι μαχητές του ‘13, και να δουλέψουμε με μεγαλύτερο πείσμα, για να γράψουμε κι εμείς τη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας με έργα ανάπτυξης και προόδου.
Χρόνια Πολλά στο Κιλκίς! Τιμή και Δόξα στους Αθάνατους Ήρωές μας!
