Ήθη και έθιμα που φανέρωναν το πώς σκεπτόταν, περιμέναν, υποδέχονταν και πως ζούσαν και χαίρονταν τις ώρες και τις μέρες των μεγάλων και ιστορικών γεγονότων του έθνους και της θρησκείας τους.
Αποφασιστική και θεμελιακή είναι η επίδραση του χριστιανισμού στα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων και κατά συνέπεια και στη ζωή των ελληνοποντίων. Επίσης δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε πολλά από τα αυτά τα έθιμα σώζονται ακόμη λείψανα ειδωδολατρικής καταγωγής.
Πολλά παραδοσιακά που δεν αλλοιώνουν χριστιανικές αλήθειες και ορθόδοξες απόψεις, καθιερώθηκαν και έγιναν σεβαστά και από την εκκλησία, όπως λένε και ειδικοί, η παράδοση είναι συνέχεια της πνευματικής οδού, μια ζωντανή πνευματικότητα, δυνατή, ακμαία, ένας αξιόλογος λαϊκός πολιτισμός, που περιέχει μεταξύ άλλων και τεκμήρια ιστορικής και εθνολογικής συνέπειας, συνοχής και συνέχειας.
Έτσι μελετώντας κανείς το βιβλίο της ζωής των ελληνοποντίων θα συναντήσει την συμπόρευση μνήμης(παράδοση) και δημιουργικότητας (θέληση για πρόοδο), θα δει καλύτερα την ψυχή του ποντιακού λαού που μ’ όλο του τον σεβασμό στα πατροπαράδοτα, δημιουργεί για τις επερχόμενες παράδοση. Θα δει κι από την σκοπιά των θρησκευτικών εθίμων, ολοκάθαρη και αλύγιστη την ευσεβή, την ηρωϊκή, την φιλάνθρωπη, την αισιόδοξη, την χριστόφορη ποντιακή ψυχή.
Για να είναι τα καλαντόφωνα γεμάτα χαρά και ευτυχία ανάλογα με τα γεγονότα του «Δωδεκαημέρου» η ψυχική προετοιμασία ήταν προϋπόθεση απαραίτητη.
Με αυτές λοιπόν τις σκέψεις να γυρωκλώθουν στο μυαλό μου σας προσκαλώ σε ένα νοερό ταξίδι, πίσω στο χρόνο στο διήμερο της παραμονής της Πρωτοχρονιάς και της ίδιας της Αρχιχρονιάς, με οδηγό την βιβλιογραφία.

Το καλαντόνερο
Κάθε χρόνο, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, λίγο πριν από τις δώδεκα, προτού δηλαδή γυρίσει ο χρόνος, κάποιος από την οικογένεια, κυρίως νέος, πήγαινε για το καλάντισμα της βρύσης. Εκείνη την ώρα η βρύση της γειτονιάς όπως και όλες οι βρύσες του χωριού, μα και όλου του κόσμου αλλά και τα δέντρα κοιμότανε. Και έπρεπε να τη βρει κοιμισμένη. Το θεωρούσανε ευτυχές γεγονός. Ο νέος κουβαλούσε μαζί του βούτυρο, πισσία (πίτες) σιτάρι σπασμένο (κορκότα) ψωμί και αλάτι. Με το βούτυρο άλειφε γύρω γύρω τη βρύση. Το σιτάρι, το αλάτι, τις πίττες και ένα μέρος από το ψωμί τα άφηνε στη βρύση. Το υπόλοιπο μέρος του ψωμιού το έβρεχε με το νερό της βρύσης και το έφερνε στο σπίτι για να το δώσουν στα ζώα του στάβλου. Ήταν καλό να καλαντίζονται τα κατοικίδια ζώα και κάθε Πρωτοχρονιά. Στη βρύση τραγουδούσαν και το ακόλουθο στίχο, που ήταν κι η ευχή που συμπύκνωνε όλες τις προσδοκίες και της καινούργιας χρονιάς.

Κάλαντα και καλός καιρός
Πάντα και του χρόνου
Αν ο επισκέπτης ήταν τυχερός, έβρισκε τη βρύση κοιμισμένη. Τότε έβαζε το σκεύος του κάτω από τον κρουνό και περίμενε αμίλητος. Αν είχε υπομονή να μη μιλήσει, τότε το σκεύος γέμιζε λίρες. Αν όμως δεν είχε υπομονή, τότε το σκεύος του θα γέμιζε κάρβουνο. Το καινούργιο νερό το έφερναν στο σπίτι, άδειαζαν το παλιό και γέμιζαν τα σκεύη με το καινούργιο με το οποίο έπρεπε να πλυθεί όλη η οικογένεια. Οι γυναίκες έκοβαν τα μαλλιά τους λίγο, ενώ παράλληλα τραγουδούσανε το παραπάνω δίστιχο.
Με το ξημέρωμα του Νέου έτους φρόντιζαν να τους κάνει ποδαρικό κατά προτίμηση ένα μικρό αγόρι. Πίστευαν ότι έτσι απόφευγαν το κακό, το γρουσούζικο ποδαρικό. Επίσης απέφευγαν τις επισκέψεις στα σπίτια και να δίνουν χρήματα. Επιδιώκανε όμως να παίρνουν αν τα κατάφερναν.
Το παραπάνω έθιμο δηλαδή το καλάντισμα της βρύσης, οφείλει την ύπαρξη του στην παγανιστική αντίληψη της προσφοράς αναίμακτης θυσίας στη θεότητα της βρύσης για εξευμενισμό της ώστε να προσφέρει αβίαστα το νερό της, που είναι τόσο ευεργετικό για την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής. Όμως η αντίληψη αυτή λησμονήθηκε στην ουσία της. Το νερό αυτό το απαραίτητο στοιχείο της ζωής που απαλλάσσει το ανθρώπινο σώμα από τη ρυπαρότητα, αποκτά τώρα πια τη δύναμη να καθαρίσει και τη ρυπαρότητα της ψυχής.
Αυτή τη συμβολική σημασία έχει το νίψιμο των μελών της οικογενείας με το νέο νερό.
Για καλαντόνερο δεν πήγαιναν οι λεχώνες και οι ασαράντιστες. Το καλάντισμα της βρύσης γινόταν ιδιαίτερα από τις ελεύθερες κοπέλες του χωριού, Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς πρόσφεραν στο «πεγάδ», τη βρύση, διάφορα φρούτα και ιδίως μήλα. Και στην ανταπόδοση περίμεναν από τη βρύση ν’ ανοίξει την τύχη τους. Τα ελεύθερα παλληκάρια του χωριού καιροφυλακτούσαν κι όταν αποχωρούσαν οι κοπέλες πλησίαζαν στη βρύση και έπαιρναν τα φρούτα. Το παλικάρι που έτρωγε το μήλο της συγκεκριμένης κοπέλας θα την ερωτευόταν και σύντομα θα την παντρεύονταν κατά την ποντιακή λαϊκή πίστη. Πίστευαν ότι εδώ επενεργούσαν κάποιες μαγικές δυνάμεις καθώς μας το λέει η ποντιακή δημοτική ποίηση:
Ανάθεμα π’ εκρέμιζεν το μήλον σε πεγάδιν
Το μήλο είχεν φάρμακο και το πεγάδ μαείας
Μαεύ εμέν, μαεύ κι εσέν μαεύ τοι δυς εντάμαν
Η κόρ΄μαεύ ελλενικά, ρωμέικα παλικάρα…

Το κανατοκούρ’
Σύμφωνα με τις ποντιακές λαϊκές δοξασίες, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς με την αλλαγή του χρόνου, τα δαιμόνια κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Η φωτιά τα εμποδίζει. Επειδή τα δαιμόνια είναι πολλά και έρχονται σταδιακά, το καλαντοκούρ (το κούτσουρο) πρέπει να είναι μεγάλο, για να διαρκέσει ολόκληρη τη νύκτα. Η συνεχής διατήρηση της φλόγας αποτελούσε απαραίτητο όρο για την επιτέλεση του σκοπού.
Αν η φλόγα έσβηνε από κάποια αιτία αυτό το θεωρούσαν κακό σημάδι. Ο τυχόν θόρυβος (τρίξιμο) που έκανε ενώ καιγόταν το καλαντοκούρ, νόμιζαν ότι οφειλόταν στο κάψιμο των δαιμονίων.

Το έθιμο των Μωμοερίων
Ο «Μώμος» είναι ο Θεός του γέλιου και της σάτιρας, η προσωποίηση της μομφής και της κατηγορίας. Οι ιερείς του Μώμου, δηλαδή οι ιεροτελεστές του εθιμικού δρώμενου είναι οι Μώμο΄εροι (Μωμόγεροι). Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου τελείται το εθιμικό δρώμενο σε δρόμους, πλατείες και αυλές σπιτιών. Ανατρέχοντας στο μακρινό παρελθόν και την ιστορία, μπορούμε να δεχτούμε ότι το έθιμο των Μωμοερίων στον ελληνισμό του Πόντου είναι ένα αρχαίο λαϊκό έθιμο που έχει την καταγωγή του στην πρώτη περίοδο της δημιουργίας του λαϊκού θεάτρου, ο δε πρωταγωνιστής του ομίλου, ο Μωμόερος ή πορδαλάς, πρέπει να παριστά τον γνήσιο πρωταγωνιστή της πρώτης μορφής του αρχέγονου θέατρου. Από τους μελετητές αναφέρονται πολλές παραλλαγές του εθίμου των Μωμοερίων, η καθεμιά από τις οποίες έχει διαφορετική δομή ως προς την υπόθεση και τα πρόσωπα που συμμετέχουν στον όμιλο. Πάντως χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των παραλλαγών είναι ότι σε όλες υπάρχει κεντρικός πυρήνας – υπόθεση – που είναι σχεδόν ο ίδιος. Στις περισσότερες παραλλαγές εκτός από τον κεντρικό ήρωα, τον Μωμόερο, η αρπαγή της νύφης αποτελεί βασικό επεισόδιο της υπόθεσης. Στο έθιμο των Μωμοέριων οι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τον πυρήνα και τον εορταστικό τρόπο των λαϊκών αυτοσχεδιαστικών σατυρικών δραμάτων των προχριστιανικών χρόνων και ταυτόχρονα, διαφύλαξαν την παραδοσιακή μορφή των δραμάτων αυτών, στο περιεχόμενο των οποίων έδωσαν χριστιανικό χαρακτήρα. Το έθιμο των Μωμοερίων είναι από τα αρχαιότερα και γνησιότερα έθιμα που διατήρησαν οι Πόντιοι.
Κάπου εδώ τελείωσε το σύντομο ταξίδι μας πίσω στο χρόνο, σε άλλους καιρούς και άλλες εποχές.
Να ευχηθούμε όλοι, όλα να πάνε καλά

«Χριστός γεννέθεν Χαράν σον κόσμο»
«Φως εν τω σπηλαίω ανέτειλε και τοις εν σκότει επέλαμψε» και μια αλλιώτικη μέρα ξημερώνει
«Χα καλή ώρα χα καλή μέρα»
«… Ο Θεός όλεν τον κόσμο κι εμάς πα να μη ανασπάλ… “ Καλή χρονιά στην Ελλάδα μας
Κάλαντα καλός καιρός και Πάντα και του Χρόνου.