Επειδή οι πολίτες δεν καταλαβαίνουμε από που προκύπτει αυτή η ακατανόητη τουρκική διεκδίκηση θα προσπαθήσουμε στο παρακάτω κείμενο να παραθέσουμε τα δεδομένα:
ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ
Ι) Πράγματι πολλά ελληνικά νησιά θεωρούνται αποστρατιωτικοποιημένα και αυτό το καθεστώς προκύπτει από τρεις διαφορετικές διεθνείς συνθήκες.
ΙΙ) Κάθε χώρα έχει δικαίωμα σε νόμιμη άμυνα και αυτό το δικαίωμα υπερτερεί κάθε άλλης συμβατικής υποχρεώσεως της χώρας. Αυτό λέει η κοινή λογική αυτό διακηρύσσει και ο Χάρτης του ΟΗΕ ( αρθ. 51).
ΙΙΙ) Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο ( 1974) άλλαξε άρδην τα δεδομένα στην περιοχή και δηλητηρίασε ανεπανόρθωτα τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η Ελλάδα, ως απειλουμένη από την Τουρκία χώρα, υποχρεώθηκε να αλλάξει στάση και να θωρακίσει αμυντικά τα (αποστρατιωτικοποιημένα) νησιά της, αυτά δηλαδή που βρίσκονται απέναντι από τα τουρκιά παράλια. Επομένως η Ελλάδα προσαρμοζόμενη στα νέα δεδομένα οχυρώνοντας τα νησιά, ασκεί στην πράξη το διεθνώς αναγνωρισμένο δικαίωμα της νομίμου αμύνης.
IV) Η Τουρκία θεωρεί ότι βεβαίως η Ελλάδα έχει το δικαίωμα της νομίμου αμύνης αλλά για να το ασκήσει θα πρέπει πρώτα να δεχθεί (τουρκική) επίθεση. Επομένως όσο δεν υπάρχει εκδηλωμένη τουρκική επίθεση η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα να έχει στρατό και πολεμικές εγκαταστάσεις στα νησιά!
V) Οι αξιώσεις της Τουρκίας αφορούν τα νησιά της Δωδεκανήσου και του Ανατολικού Αιγαίου. Δεν αφορούν τις Κυκλάδες ούτε την Κρήτη (προς το παρόν).
VI) Δεν πρόκειται για μια απλή, νομικής φύσεως, ελληνοτουρκική διαφορά αλλά για μια παράμετρο της τουρκικής επεκτατικής πολιτικής στην περιοχή.
VII) Τα νομικά θέματα θα πρέπει να τα αναλύουν οι νομικοί και να τα εκλαϊκεύουν οι διεθνολόγοι και όχι εμείς οι πολίτες που δεν τα καταλαβαίνουμε στην ολότητα τους.
VIII) Επειδή όμως τα νομικά και τεχνικά θέματα είναι δυσνόητα, γι’ αυτό και αντικειμενικά είναι αδύνατον να αναλυθούν με εκλαϊκευμένο τρόπο στην κοινή γνώμη.
IX) Γι’ αυτό και τα σχετικά με το θέμα άρθρα σπανίζουν στις εφημερίδες, με αποτέλεσμα οι πολίτες να μένουμε ανενημέρωτοι. Αυτήν την ανάγκη για ενημέρωση φιλοδοξεί να καλύψει το παρόν άρθρο με τα πενιχρά εφόδια του αρθρογράφου..
ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ
Τα Δωδεκάνησα τα κατείχαν οι Τούρκοι από το 1522. Τα κατέλαβαν οι Ιταλοί κατά τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο (1911-1912) όπου αναγνωρίστηκαν ως κυρίαρχοι με την μυστική Συνθήκη του Λονδίνου (26-4-1915). Ήταν το αντάλλαγμα που προσέφεραν οι Αγγλογάλλοι για την είσοδο της Ιταλίας στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, στο πλευρό της Ανταντ.
Με την Συνθήκη των Σεβρών (που δεν εφαρμόστηκε) η Δωδεκάνησος κατεχωρήθει στην Ιταλία.
Οι Τούρκοι αποποιήθηκαν κάθε τους δικαίωμα και οι Ιταλοί κατοχύρωσαν την δική τους κυριαρχία στα νησιά με την Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης (1923), την γνωστή Συνθήκη που ακολούθησε την Μικρασιατική καταστροφή. «Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμημένων νήσων (…) των κατεχομένων υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτημένων ως και της νήσου Καστελορίζου» ( άρθρου 15).
Οι Ιταλοί όταν αποχώρησαν από τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο (1943) τα νησιά τα κατέλαβαν οι Γερμανοί, οι οποίοι τα παρέδωσαν το 1945 στον Βρεττανικό Στρατό.
Η συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (1947), που καθόρισε τα μεταπολεμικά σύνορα τής Ευρώπης, μεταβίβασε (με το άρθρο 14.1) την κυριαρχία της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα ως ανταμοιβή για την συμμετοχή της χώρας στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, στο πλευρό των νικητών. Όμως με το άρθρο 14.2 της ίδιας συνθήκης υπάρχει πρόβλεψη για πλήρη αποστρατιωτικοποίηση της Δωδεκανήσου.
Σε αυτό το άρθρο 14.2 στηρίζουν οι Τούρκοι την απαίτηση τους για αποστρατιωτικοποίηση. Κάποιοι Τούρκοι νομικοί (όχι το κράτος) ) προχωρούν ένα βήμα παραπέρα ισχυριζόμενοι ότι αφού η Ελλάδα παραβίασε το αρ. 14.2 και οχύρωσε τα νησιά αυτομάτως χάνει τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Δωδεκανήσου,
Η Ελλάδα αντιτείνει 1) ότι η Τουρκία ως μη συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης των Παρισίων δεν έχει δικαίωμα να επικαλείται αυτήν την Συνθήκη (κοινώς η Συνθήκη δεν αφορά την Τουρκία) και 2) ότι το καθεστώς της αποστρατιωτικοποιήσεως (και το άρθρο 14.2) δεν συνδέεται με την ασφάλεια των απέναντι τουρκικών παραλίων γιατί η αποστρατιωτικοποίηση ήταν αποτέλεσμα της διαμάχης Σοβιετικών και Δυτικών (που ήταν εντονότατο κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων)
ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Α) Η ΛΗΜΝΟΣ ΚΑΙ Η ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ
Ονομάζουμε ‘’Στενά’’ το θαλάσσιο πέρασμα που ενώνει την Μαύρη Θάλασσα με το Αιγαίο και περιλαμβάνει το Στενό του Βοσπόρου, την Θάλασσα του Μαρμαρά και το Στενό των Δαρδανελίων. Τα Στενά αποτελούν μία ενιαία στρατηγική ενότητα με τα νησιά που ελέγχουν την είσοδο και την έξοδο στο Αιγαίο δηλαδή αδιάσπαστα με τα Τουρκικά νησιά της Ίμβρου της Τένεδου και τα Ελληνικά νησιά της Σαμοθράκης και την Λήμνου.
α) Όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου απελευθερώθησαν από το ελληνικό ναυτικό κατά τη διάρκεια των νικηφόρων βαλκανικών πολέμων (1912-13). Οι Μεγάλες δυνάμεις αποδέχθηκαν την Ελληνική κυριαρχία επί των νήσων, στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου (1/14 φεβρουαριου 1914), με την προϋπόθεση ότι θα μείνουν ανοχύρωτα και δεν θα χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικό σκοπό (και συγχρόνως ζήτησαν την επιστροφή της Ίμβρου και Τενέδου στους Οθωμανούς). Εν τω μεταξύ ξέσπασε ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος και η απόφαση της Συνδιασκέψεως δεν υλοποιήθηκε. Την απόφαση ούτως ή άλλως την είχαν απορρίψει οι Οθωμανοί.
β) Η αποστρατιωτικοποίηση των Στενών (Δαρδανέλια- θάλασσα Μαρμαρά- Βόσπορο) καθώς και της Λήμνου, Σαμοθράκης, Ίμβρου και Τενέδου επαναδιατυπώθηκε με την συνθήκη των Σεβρών ( άρθρα 178 και 179). Ούτε αυτή η Συνθήκη εφαρμόστηκε ποτέ, οπότε το θέμα ρυθμίστηκε οριστικά στην Λωζάνη.
Η Σύμβαση της Λωζάνης (1923), που ρύθμισε το καθεστώς των Στενών, προέβλεπε (αρ 4) την πλήρη αποστρατιωτικοποίηση των ακτών του Βοσπόρου και του Ελλησπόντου (Τουρκία) καθώς και των νήσων Σαμοθράκης, Λήμνου (Ελλάδα) και της Ίμβρου, Τενέδου, Λαγουσών (Τουρκία).
‘’Ουδέν οχυρωματικόν έργον, ουδεμία μόνιμος εγκατάστασις πυροβολικού (…) ως και ουδεμία εγκατάστασις στρατιωτικής αεροναυτικής ή ναυτική βάσις δύναται να υφίστανται (...) ουδεμία ένοπλος δύναμις δύναται να σταθμεύσει εν αυταίς (…) εκτός των προς διατήρησιν της τάξεως αναγκαιουσών δυναμεων αστυνομίας (…)’’
Η Σύμβαση της Λωζάνης καταργήθηκε το 1936, και αντικαταστάθηκε από την Σύμβαση του Μοντραί που επέτρεψε τον άμεσο επανεξοπλισμό των Στενών.
γ) Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι για αυτήν ισχύει η νέα Σύμβαση (1936) που της επιτρέπει να οχυρώσει μονομερώς τα Στενά, ενώ για την Ελλάδα συνεχίζει να ισχύει η προηγουμένη(!) Σύμβαση (1923) που απαγορεύει στην Ελλάδα να οχυρώσει την Λήμνο και την Σαμοθράκη.
δ) Η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι 1) αφού υπάρχει νέα Σύμβαση (του 1936) η προηγούμενη Σύμβαση (της Λωζάνης 1923) για τα Στενά καταργείται στο σύνολο της και επομένως καταργούνται όλες οι υποχρεώσεις των συμβαλλομένων χωρών, γεγονός που σημαίνει ότι 2) παύει να ισχύει και η υποχρέωση της Ελλάδος να διατηρεί την Λήμνο και την Σαμοθράκη ανοχύρωτες 3) αφού η Τουρκία θεωρεί ότι δικαιούται βάσει της Συμβάσεως του 1936 να οχυρώσει τα δικά της νησιά ( Ίμβρο και Τένεδο) γιατί συγχρόνως αμφισβητεί από την Ελλάδα το δικαίωμα να οχυρώσει τα δικά της (την Λήμνο και την Σαμοθράκη);
Β) Η ΛΕΣΒΟΣ, Η ΧΙΟΣ, Η ΣΑΜΟΣ ΚΑΙ Η ΙΚΑΡΙΑ
α ) Η Συνθήκη της Λωζάνης (1923) προβλέπει (αρ 13) την μερική αποστρατιωτικοποίηση των νήσων Λέσβου, Χίου Σάμου Ικαρίας. Δηλαδή απαγορεύει να υπάρχουν ναυτικές εγκαταστάσεις και οχυρωματικά έργα, επιτρέπει δε μόνο την παρουσία όσων στρατιωτών κάνουν την θητεία τους και όσων αστυνομικών αναλογούν στον τοπικό πληθυσμό. (Αν και είναι άσχετο με το θέμα μας, αξίζει ε να σημειώσουμε ότι απαγορεύει τις πτήσεις Τουρκικών αεροπλάνων επάνω από τα Ελληνικά νησιά όπως και Ελληνικών αεροπλάνων επάνω από την Τουρκία).
β) Οι Τούρκοι ισχυρίζονται ότι αφού η συνδιάσκεψη του 1914 ( που οι Οθωμανοί είχαν απορρίψει) προβλέπει την αποστρατικοποίηση των νήσων του Αιγαίου που απελευθέρωσαν οι Έλληνες το 1912-13 τότε, όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ακόμη και αυτά που δεν αναφέρονται ρητώς στις Διεθνείς Συνθήκες που υπεγράφησαν αργότερα (το 1923 και το 1947 ), οφείλουν να είναι αποστρατιωτικοποιημένα.
γ) Η ελληνική πλευρά αντιτείνει 1) η απόφαση του 1914 δεν ισχύει διότι εάν ίσχυε τότε νησιά όπως η Θάσος, τα Ψαρά, ο Αγ. Ευστράτιος που απελευθερώθηκαν το 1912-13 θα έπρεπε και αυτά να είναι αποστρατικοποιημένα 2) ότι δεν μπορούν να ισχύουν ταυτοχρόνως δυο αντικρουόμενες και διαδοχικές διεθνείς Συνθήκες, δηλαδή δεν μπορεί οι Λέσβος, Χίος, Ικαρία και Σάμος να είναι νησιά πλήρως αποστρατιωτικοποιημένα βάσει της συμφωνίας του 1914 και να είναι συγχρόνως και μερικώς αποστρατιωτικοποιημένα βάσει της συμφωνίας της Λωζάνης. Θα προσέθετα και 3) ότι οι Συνθήκες έχουν ήδη καταπατηθεί πολλαπλώς και προκλητικότατα από τους Τούρκους.
ΛΙΓΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Η ανάγνωση του παραπάνω άχαρου κειμένου προκαλεί κάποιες σκέψεις 1) είναι βέβαιον ότι σκαλίζοντας τις ενδεχόμενες ασάφειες των Συνθηκών, η Τουρκία ψάχνει νομικά ερείσματα για να δημιουργήσει ένα ακόμη κεφάλαιο στις ελληνοτουρκικές διαφορές 2) Η Τουρκία που ζητά συμμόρφωση της Ελλάδος στις διεθνείς συμβάσεις καταπάτησε με τον πλέον κραυγαλέο τρόπο τις Συμφωνίες με την Ελλάδα: Εξαφάνισε τις ελληνικές κοινότητες Κωνσταντινουπόλεως Ίμβρου και Τενέδου, οδήγησε τους ομογενείς στα τάγματα εργασίας (1941,) εξόντωσε οικονομικά τους ομογενείς με τον φοβερό φόρο περιουσίας (1942), οργάνωσε την καταστροφή οικιών επιχειρήσεων και εκκλησιών με τα Σεπτεμβριανά το 1955, έκλεισε την θεολογική σχολή της Χάλκης (1971), απέλασε τους Έλληνες υπηκόους (1964)… για να περιοριστούμε στις πιο προκλητικές και με υψηλό συμβολισμό πράξεις 3) όπως καμία απειλούμενη χώρα του κόσμου δεν μπορεί να αφήσει ανυπεράσπιστο τμήμα του εδάφους της, έτσι και η Ελλάδα ορθώς οχυρώνει και υπερασπίζεται τα νησιά της.
ΤΙ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ
Με την απαίτηση αποστρατιωτικοποιήσεως των Ελληνικών νήσων, η Τουρκία επιδιώκει 1) να κρατά θέματα ανοιχτά για να τα χρησιμοποιήσει σε ένα επιθυμητό γι’ αυτήν ‘’ανατολίτικο παζάρι’’ εφ’ όλης της ύλης. Εντάσσεται στο δόγμα «μην σταματάς να αμφισβητείς και να διεκδικείς, στο τέλος κάποιο κέρδος θα προκύψει στο διπλωματικό τραπέζι» 2) να αποδεικνύει στην διεθνή κοινή γνώμη ότι οι Διεθνείς Συμφωνίες δεν τηρούνται με ευθύνη της Ελλάδος 3) να αποδεικνύει ότι διεθνείς συμφωνίες που δεν τηρούνται αι για αυτόν τον λόγο θα πρέπει να αναθεωρηθούν (βλέπε Συμφωνία της Λωζάνης) 4) να υπάρχουν ανυπεράσπιστα ελληνικά νησιά που θα αποτελούν εύκολη λεία σε ενδεχομένη τουρκική επίθεση 5) να καταστήσει την Ελλάδα ευάλωτη σε απειλές. Και μόνο η απειλή για εισβολή σε ανοχύρωτο Ελληνικό νησί θα αποτελεί ισχυρότατο διαπραγματευτικό επιχείρημα για να επιβάλει η Τουρκία την θέληση της στην Ελλάδα 6) ένα ανοχύρωτο νησί προκαλεί αίσθημα ανασφάλειας και θα είναι προτροπή προς τους Έλληνες κατοίκους του να το εγκαταλείψουν 7 ) Η απαίτηση για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο αμφισβητήσεως της Ελληνικής κυριαρχίας σε περίπου 150 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες στο Αιγαίο και στο Κρητικό Πέλαγος εκ των οποίων ορισμένα είναι κατοικημένα (Οινούσσες, Φούρνοι, Αγαθονήσι, Γαύδος κλπ). 8) με το πιεστικό αίτημα για αποστρατιωτικοποίηση συνδυασμένο με την διαρκή αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά, η Τουρκία προσπαθεί να δημιουργήσει συνθήκες νομικής ιδιαιτερότητος στο Αιγαίο σε μια προσπάθεια συνολικής υπαγωγής του Αιγαίου υπό τουρκικό έλεγχο.
Για όλους αυτούς τους λόγους η Ελλάδα θεωρεί το θέμα σοβαρότατο και αρνείται να συμπεριλάβει το θέμα της αμυντικής οχυρώσεως των Ελληνικών νήσων σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με την Τουρκία και αρνείται να το παραπέμψει ως ελληνοτουρκική διαφορά σε οποιοδήποτε διεθνές δικαστήριο. Και η ευχή είναι να μην αναγκαστεί από τις καταστάσεις για να κάνει το ακριβώς αντίθετο.
Πηγές: Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αγγελος Συρίγος, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015. Συνθήκες σταθμοί στην ιστορία, Βλάσης Βλαγκόπουλος, εκδόσεις Σάκκουλα. Θεσσαλονίκη 1998.
