Η Θράκη βρισκόταν πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη και η παρουσία του Οθωμανικού στρατού στην περιοχή ήταν ισχυρή, λόγω και των πολέμων με τα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης και κυρίως με την Ρωσία οπότε πολύ εύκολα κάθε εξέγερση θα καταπνιγόταν από τους Τούρκους. Παράλληλα, η ομαλή διαμόρφωση του εδάφους της Θράκης δεν παρείχε δυνατότητα ανάπτυξης κλεφτοπόλεμου και διαφυγής στα βουνά, όπως γινόταν στο ορεινό έδαφος της νότιας Ελλάδας. Η επανάσταση στη Θράκη είχε τη μορφή τοπικών εξεγέρσεων. Όμως μαζικά οι Θράκες γίνονται μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ενώ πολλοί, κυρίως νέοι, υπήρξαν Ιερολοχίτες. Ταυτόχρονα, σημαντική ήταν η συμμετοχή των Θρακών αγωνιστών στις στρατιωτικές επιχειρήσεις τόσο της ξηράς όσο και της θάλασσας, ενώ πολλοί από τους αγωνιστές αυτούς όταν καταπνίγηκε η επανάσταση στην Μολδοβλαχία, συνέχισαν τον αγώνα σε εστίες της Νότια Ελλάδας. Βαρύ το τίμημα που πλήρωσαν και οι Θράκες κατά την επανάσταση του γένους μας το 1821.
Έχω κάνει αφιερώματα από τις στήλες των εφημερίδων μας και έχω αναφέρει ονομαστικά 250 και πλέον αγωνιστές που έχουν καθοριστική συμμετοχή και πρωταγωνιστικό ρόλο στην Φιλική Εταιρεία και στην Επανάσταση του 1821 ξέχωρα από τους απλούς ανώνυμους αγωνιστές.
Όχι γενικά… πολλοί… συμμετείχαν στην επανάσταση του έθνους όπως λένε άλλοι και αναφέρουν ονομαστικά 3, 4 άντε 10….
Στο σημερινό αφιέρωμα θα αναφέρω σύντομα κάποιους αγωνιστές και κάποια γεγονότα.
Πολλά επαναστατικά κινήματα εκδηλώνονται σε χωριά και πόλεις της Θράκης από το 1596 κιόλας. Ο Θρακιώτης αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυείδης, πρόδρομος του Ρήγα Φεραίου από την Αδριανούπολη γυρνά στο 18ο αιώνα την Ευρώπη περνά τα κηρύγματα για τον αγώνα και κάνει εράνους.
Η Θράκη, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη υπήρξε μια σημαντική κοιτίδα του ελληνισμού. Η γειτνίασή της με τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και τη Ρωσία, καθώς και η εκτεταμένη θρακική παραλία της Μαύρης Θάλασσας μετέτρεψαν την Ανατολική και Βόρεια Θράκη σε μεγάλο αιμοδότη των αγώνων.
Ο τέταρτος μυημένος στη Φιλική Εταιρεία ήταν ο Αντ. Κομιτζόπουλος από την Φιλιππούπολη. Μεγάλο μέρος των ομογενών της Οδησσού είχε θρακική καταγωγή, όπως ο Μαρασλής που ήταν και δήμαρχος της πόλης για πολλά χρόνια από τη Φιλιππούπολη και οι αδελφοί Κουμπάρη από τη Μεσημβρία. Οι παραθαλάσιες πόλεις της Ανατολικής Ρωμυλίας, -σημερινής Βουλγαρίας -Μεσημβρία, Αγχίαλος, Σωζόπολη, Βάρνα- στήριξαν ουσιαστικά τη Φιλική Εταιρεία. Ένα από τα σημαντικότερα Παραρτήματα της Εταιρείας υπήρξε αυτό της Αδριανούπολης.
Οι αδελφοί Ξ ε ν ο κ ρ ά τ η , Κωνσταντίνος και Πασχάλης, γεννήθηκαν στο Σαμμάκοβο των Σαράντα Εκκλησιών,
Ο Κωνσταντίνος ήταν από τους λίγους που γλίτωσαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ασχολήθηκε με τη γεωργία και δημιούργησε μεγάλη περιουσία στο Βουκουρέστι.
Μαζί με τον άλλο αδερφό του (Θεόδωρο) ξόδεψαν τη μεγάλη τους περιουσία για φιλανθρωπικά και κοινωφελή έργα.
Το σπίτι τους στο Βουκουρέστι έγινε νοσοκομείο της ομογένειας και με έξοδά τους λειτούργησαν σχολεία στο Σαμμάκοβο και τη Βιζύη, παρθεναγωγείο στο Μεσολόγγι, τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και άλλα πολλά.
Στο Εθνολογικό Μουσείο της Αθήνας (Παλιά Βουλή), εκτίθενται τα μοναδικά αντικείμενα που υπάρχουν από τον Ιερό Λόχο και ανήκουν στον Κωνσταντίνο Ξενοκράτη, η στολή και ο οπλισμός του. Ο Αθανάσιος
Μ π ε λ ι ά ς ή Κ α ρ ά μ π ε λ ι α ς , που γεννήθηκε στην Κορνοφωλιά τον Έβρου ο Γιάννης Κ α ρ α γ ι ά ν ν η ς , από το χωριό Σαχίνκιοϊ Μαλγάρων της Ανατολικής Θράκης, ο Γ ι α ν ν α κ ο ύ δ η ς κ.α συμμετείχαν στον Ιερό Λόχο.
Οι ίδιοι οι Υψηλάντες στα "Αφιερωτικά” τους προς την Φιλική Εταιρεία έγγραφα (όπως θα λέγαμε σήμερα στα βιογραφικά τους), δηλώνουν πατρίδα τους την Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη.
Επαναστατική κινητοποίηση παρατηρήθηκε σ’ όλο θρακικό χώρο, στις περιοχές Φιλιππούπολης, Αδριανούπολης, Βάρνας, Αγχιάλου, Σωζόπολης, Μεσημβρίας, Μάκρης, Μαρώνειας, Κεσάνης, Καλλίπολης-Αίνου, Σαμοθράκης .
Στη Σωζόπολη της Μαύρης Θάλασσας, οι ντόπιοι Έλληνες κάτοικοι, με τη βοήθεια δύο συμπατριωτών τους, του Ι. Κωνσταντινίδη και του Κ. Παναγιώτου, που ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία και τους βοηθούσαν χρηματικά από το Ιάσιο και το Ρένι, ήταν έτοιμοι να εξεγερθούν με την πρωτοβουλία του μητροπολίτη Σωζοπόλης Παϊσίου Πρικαίου. Στις 17 Απριλίου 1821 ο μητροπολίτης κήρυξε την ένοπλη εξέγερση του ελληνισμού της περιοχής και όρκισε τους 5000 περίπου επαναστάτες στον περίβολο του ναού του Αγίου Ζωσίμου. Το ελληνικό επαναστατικό σώμα είχε επικεφαλής τον Δημήτριο Βάρη, αδελφό του μητροπολίτη Παϊσίου Πρικαίου, που συνεργαζόταν στενά με 500 Βούλγαρους υπό την ηγεσία του βοεβόδα Αντώνωφ.
Η κρίσιμη και αποφασιστική μάχη δόθηκε στη θέση Κιούπκιοϊ κοντά στον ποταμό Ροπόταμο, ανάμεσα στην Αγαθούπολη και στη Σωζόπολη. Οι ανοργάνωτοι επαναστάτες διαλύθηκαν μπροστά στις αριθμητικά υπέρτερες δυνάμεις του Χουσεΐν πασά της Αγχιάλου. Στις 25 Απριλίου η Σωζόπολη καταλήφθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα. Οι Έλληνες πρόκριτοι συνελήφθησαν και απαγχονίσθηκαν στην πλατεία της πόλης, ανάμεσά τους και ο μητροπολίτης Παίσιος Πρικαίος, που αρνήθηκε να αποκηρύξει το επαναστατικό κίνημα. Το σκήνωμα του ρίχτηκε στο Ροπόταμο, αλλά Έλληνες ψαράδες το περισυνέλεξαν και το έθαψαν κρυφά στην τοποθεσία Κουρνιά, που πήρε από τότε την ονομασία "Ο τάφος του Δεσπότη".
«Ο Μαχμούτ Β ́ έστειλε τουρκική αρμάδα με επικεφαλής έναν πασά για να πλεύσει προς τα θρακικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας και να τιμωρήσει παραδειγματικά όσους ανήκαν στο κίνημα των Φιλικών: «Υπήρχον εν τω κρυφώ πολλοί μεμυημένοι της Φιλικής Εταιρίας, διότι οι Αγαθουπολίται, Βασιλικιώται, Σωζουπολίται, Αγχιαλίται, οι εκ Βάρνης κ.λπ., με τα ιστιοφόρα πλοία των ήσαν οι φορείς και οι πράκτορες ως επισκεπτόμενοι την Ρωσσίαν, Ρουμανίαν... και άλλους λιμένας... ήρχοντο σε επικοινωνία με άλλους της διασποράς ομογενείς». Κι ενώ η Αγαθούπολη διέφυγε «πληρώσασα λύτρα», στο Μπροντίβο και στο Κωστή θανατώθηκαν περίπου τριάντα ένοχοι».
Πρέπει να κάνουμε μια μικρή αναφορά στους Βισβίζηδες από την Αίνο της Θράκης. Τον Χατζή Αντώνη Βισβίζη και τη Δόμνα βισβίζη, την «όμορφη, τη δυνατή την αρχικαπετάνα», που μετά το θάνατο του άνδρα της συνέχισε τον αγώνα, έδωσε για τον σκοπό αυτό τα πάντα, μέχρι που δεν είχε πια τίποτε να δώσει. Μας εξοργίζει η αναφορά μόνο στην Μπουμπουλίνα και στην Μαντώ Μυρογένους, ενώ για την Μπουμπουλίνα της Θράκης σχεδόν καμιά αναφορά. Βλέπετε η Μακεδονία και η Θράκη απελευθερώθηκαν 100 περίπου χρόνια αργότερα και οι από «εκεί χάμου» ιστορικοί έγραψαν την ιστορία όπως ήθελαν. Η προσφορά όμως της Δόμνας Βισβίζη τραγουδήθηκε από τον λαό:
Πουλάκι πόθεν έρχεσαι, πουλάκι γι’ αποκρίσου.
Μην είδες και μην άκουσες για την κυρά-Δομνίτσα
την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα
που χει καράβι ατίμητο το πρώτο μες στα πρώτα
καράβι που πολέμησε στης Ίμβρος το μπουγάζι;
Και το πουλάκι στάθηκε και το πουλάκι λέει :
την είδα την απάντησα σιμά στο Αγιονόρος.
Τρεις μέρες επολέμαγε με δυο χιλιάδες Τούρκους
καράβια ‘δω, καράβια ‘κει, καράβια παραπέρα
και τούτη σαν τον αητό όρμαγε και χτυπούσε
δεξιά, ζερβά κι ανάστροφα κι ακόμα όπου βολούσε.
Κι άκουγες βόγγους δυνατούς και στεναγμούς μεγάλους
κι άκουγες κλάματα πικρά και κλάματα απαίσια
κι η θάλασσα εκοκκίνιζε σαν των Τουρκών τα φέσια».
Η συμμετοχή Βαλκάνιων αγωνιστών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
Ο Ρήγας Βελεστινλής/Φεραίος, επηρεασμένος από το γαλλικό Σύνταγμα του 1793 οραματίζεται μια βαλκανική δημοκρατία με όλους τους βαλκανικούς λαούς ενωμένους ενάντια στον αυταρχισμό και την τυραννία. Χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι του Θούριου που υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια παμβαλκανική συνεργασία ανεξαρτήτως εθνότητας και φυλής:
Το 1821 ως ένοπλη εκδήλωση των φιλελεύθερων ιδεών της Ευρώπης προκαλεί κινητοποίηση και στους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς όμως δεν αποτελεί την απαρχή του οράματος της συνεργασίας των βαλκανικών λαών εναντίον του οθωμανικού ζυγού.
Αν μελετήσει κάποιος τα κρατικά αρχεία με τους καταλόγους των αγωνιστών του ’21 θα δει πολλά επώνυμα όπως Βούλγαρης, Σέρβος, Βάσως Μαυροβουνιώτης, Βοσνάκος, Αρναούτης αλλά και Μπιτολίτης, Στράντζαλης, πολλά μικρά ονόματα για παράδειγμα Στόγιαν, Στόικο, Γιοβάν, Βάσο όπως και κάμποσα μουσουλμανικά ονοματεπώνυμα. Ένας αριθμός μελετών πιστοποιούν τη συμμετοχή πολυάριθμων Βαλκάνιων, κυρίως χριστιανών αλλά και μουσουλμάνων, στα επαναστατικά γεγονότα του ’21, τόσο στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες της Μολδοβλαχίας, όσο και στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Με το παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε αυτή την πλευρά της επανάστασης του 1821 δηλαδή τη συνεργασία των βαλκανικών λαών.
Το 1804, πρώτα η σερβική εξέγερση θα φέρει το πνεύμα της γαλλικής επανάστασης στα Βαλκάνια. Στην πρώτη αυτή εξέγερση του 19ου αιώνα στα Βαλκάνια, πολέμησαν μερικές χιλιάδες εθελοντές από κάθε βαλκανικό έθνος. Βούλγαροι, Ρουμάνοι και Έλληνες έσπευσαν στα σερβικά εδάφη. Η «Βουλγαρική Λεγεώνα» εθελοντών που πολέμησε στη σερβική επανάσταση είχε αρχηγό τον Έλληνα Δημήτριο Βατικιώτη ενώ στην «Ελληνική Λεγεώνα» συμμετείχαν αρκετοί Βούλγαροι. Ο αρχηγός της ελληνικής λεγεώνας, Νικόλαος Πάγκαλος, απευθύνεται στους Βούλγαρους «Αδέλφια, θαρραλέοι και σταθεροί Βούλγαροι» ενώ καλεί επίσης Ρουμάνους και Αλβανούς να κηρύξουν γενική εξέγερση. Απ’ την ελληνική πλευρά συμμετείχαν επίσης οι μετέπειτα φημισμένοι μαχητές Γεωργάκης Ολύμπιος, Καρατάσος και Νικοτσάρας που πολέμησαν στο πλευρό του Σέρβου χαϊντούκου Βέλκο Πέτροβιτς. Τέλος, πολιτικό ρόλο διπλωμάτη υπέρ της σερβικής πλευράς παίζει και ο ελληνικής καταγωγής Πέτρος Ίτσκος που προσκαλείται από τον Σέρβο ηγεμόνα Καραγιώργη Πέτροβιτς.
Στον στρατό του ο Βλαντιμιρέσκου έχει ως πρωτοπαλίκαρα και τους Σάββα Μπίμπαση και Στόγιαν Ιντζέ (Ιντζέ Βόιβοντα), επίσης βουλγαρικής καταγωγής, που διεύθυναν πολυεθνικά στρατιωτικά σώματα Βουλγάρων, Σέρβων κι Αλβανών στη Βλαχία παίρνοντας μέρος στην κοινή εξέγερση. Εκεί βρήκαν αμφότεροι τον θάνατο, το καλοκαίρι του 1821, μαχόμενοι τα οθωμανικά στρατεύματα. Ανάμεσα στους πιο έμπιστους οπλαρχηγούς του Υψηλάντη είναι και οι αδελφοί Μακεντόνσκι, επίσης βουλγαρικής καταγωγής.
Ο Ιντζέ Βόιβοντα πέθανε στη μάχη του Sculeni (Romanian Sculeni) στις 17/29 Ιουνίου 1821. Σε αυτή τη μάχη περίπου 400-500 από τους πιο ασυμβίβαστους αιθέρες, με επικεφαλής τον Αθανάσιο Καρπενησιώτη (γνωστό στην Ελλάδα ως οι λαμπρότεροι ήρωες του απελευθερωτικού αγώνα), χάθηκαν σε μια μάχη στη δεξιά όχθη του Προυτ. Αρνήθηκαν να περάσουν στην αριστερή όχθη, η οποία κάτω από την Ειρήνη του Βουκουρεστίου ήταν τα σύνορα μεταξύ του Πριγκιπάτου της Μολδαβίας και της Βεσσαραβίας, ήδη υπό ρωσική κυριαρχία. Οι Αιθερικοί, μεταξύ των οποίων ο Ίνσε με τους Βούλγαρους του, πολεμούν μέχρι θανάτου ενάντια στον πολύ ισχυρότερο τουρκικό στρατό, που αριθμεί περίπου τέσσερις, σύμφωνα με άλλα στοιχεία, ακόμη και επτά χιλιάδες ανθρώπους!
Το χωριό που γεννήθηκε ο Ιντζέ που βρίσκεται ανάμεσα στην Σωζόπολη και την Αγαθούπολη, ονομάστηκε προς τιμήν του ήρωα της αντι-τουρκικής αντίστασης, Voivode Injo. Το παλιό όνομα του χωριού είναι Urumkoy, το οποίο στα τουρκικά σημαίνει - ελληνικό χωριό, καθώς το χωριό ιδρύθηκε από τους Βουλγάρους Έλληνες – Karaites. Για τον Ιντζέ γράφτηκαν πολλά λαϊκά τραγούδια της Βουλγαρίας.
Οι βουλγαρικές πηγές μαρτυρούν τη συμμετοχή και άλλων Βουλγάρων στην Επανάσταση του ’21, όπως του Ντεμίρ Τράικο Τσβέτκοφ, τον σημαιοφόρο του Μάρκου Μπότσαρη που σκοτώθηκε στις μάχες πλάι στον αρχηγό του.
Όπως μαρτυρά ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων που ήταν οικογενειακός φίλος των Υψηλάντηδων για τα στρατεύματα στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες: «μόνον 2.000 περίπου ήσαν καθ’ αυτό Έλληνες, οι δε λοιποί Αλβανοσερβοβούλγαροι»
Σύμφωνα με τον Βούλγαρο ιστορικό Νικολάι Τοντόροφ ο Υψηλάντης στη Μολδοβλαχία διοικούσε έναν εξόχως πολυεθνικό στρατό. Δυστυχώς ενώ υπό τις διαταγές του βρίσκονταν πάνω από 7.000 μαχητές έχει διασωθεί μόνο ένας κατάλογος με τα ονόματα χιλίων εξ αυτών. Από αυτούς τους χίλιους, αν εξαιρέσουμε τους 503 Έλληνες βρίσκουμε: 199 Μολδαβούς, 132 Βούλγαρους, 72 Σέρβους, 9 Βλάχους, 7 Αλβανούς, 4 Δαλματούς, 2 Μαυροβούνιους, 2 Βόσνιους, 16 Ρώσους, 15 Ουκρανούς, 6 Τσιγγάνους, 4 Πολωνούς, 4 Ούγγρους, 3 Εκχριστιανισμένους Τούρκους, 3 εκχριστιανισμένους Εβραίους, 3 Γάλλους, 3 Ιταλούς, 2 Γερμανούς και έναν Ισπανό.
Σαν επίλογος
Τίποτα δεν διδάσκεται στα σχολεία
Είναι θλιβερή η διαπίστωση, ότι στον κήπο των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης, όπου υπάρχουν μνημεία των αγωνιστών από τις διάφορες ελληνικές περιοχές, δεν υπάρχει μνημείο για τους Θράκες, και για την όποια τους συμμετοχή για τους Πόντιους, τους Μικρασιάτες. Απουσιάζει από την ελληνική σχολική ιστορία, την δημόσια αναφορά και συζήτηση. Όλοι αυτοί οι αγώνες και το αίμα που έδωσαν για την πατρίδα τίποτα δεν διδάσκεται στα σχολεία, δεν περίσσεψε ούτε μια σελίδα. Γι’ αυτό θα πρέπει να προστεθεί στην ιστορία των σχολείων της Ελλάδος και η ιστορία των αγώνων των Θρακιωτών και μάλιστα με χρυσά γράμματα. Γιατί οι Θράκες που θυσιάστηκαν για την πατρίδα έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στους αγώνες της Ελλάδας τα τελευταία 200 χρόνια. Ο βουλευτής Γιώργος Πεταλωτής το 2008 και τ0 2009 έκανε ερωτήσεις προς τον υπουργό Παιδείας για τα σοβαρά ελλείμματα των σχολικών βιβλίων όσον αφορά την ιστορία και την προσφορά των Θρακών στους εθνικούς αγώνες.
Ευχόμαστε αυτή η παράλειψη να διορθωθεί με τις δικές μας ενέργειες, των απογόνων των αγωνιστών αυτών. Το οφείλουμε στους απελευθερωτές της πατρίδας μας.
Λεζάντες ΦΩΤΟ:
Το μνημείο της Δόμνας και του Χατζή Αντώνη Βιζβίζη στο Πάρκο του Φάρου της Αλεξανδρούπολης. Η Θρακιώτισσα αρχικαπετάνα δείχνει με το δάκτυλο την πατρίδα της την Αίνο στην απέναντι μεριά του Έβρου.
Η Καλομοίρα η ναυαρχίδα των Βιζβίζηδων
Ο μητροπολίτης Μαρώνειας Κωνστάντιος εθνεγέρτης του αγώνα του 1821 στην Ροδόπη
Ο Οπλαρχηγός από το Μαυροβούνιο Βάσως Μαυροβουνιώτης που συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
Ο Βούλγαρος οπλαρχηγός Ιντζέ Βόιβοντα που συμμετείχε στον αγώνα στο πλευρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Πηγές- Βοηθήματα
Ανέστης Βακιάνης
Νικόλαος Σοϊλεντάκης - Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού
Απόστολος Ευθυμιάδης - Η Συμβολή της Θράκης στους Αγώνες του Έθνους
Αντ. Βαρβατσούλιας
Γεώργιος Γιαννακάκης - Θρακικός Τόμος 29ος
Βουλγάρικη Ιστορία-Λαογραφία
