Ένοπλη δράση των Θρακών οπλαρχηγών
Η ένοπλη δράση των σκλαβωμένων θρακών εναντίον των Τούρκων συνεχίστηκε και μετά το 1929, μετά δηλαδή την ανεξαρτησία της Νότιας Ελλάδας και την δημιουργία του πρώτου ελεύθερου Ελληνικού Κράτους, επί ένα περίπου αιώνα, μέχρι το 1920, έτος απελευθέρωσης της Θράκης.
Οι Θρακικές ένοπλες ομάδες με τη δράση τους περιόριζαν τις αυθαιρεσίες και τις βαρβαρότητες των Τούρκων στις υπόδουλες ακόμη περιοχές του Ελληνισμού.
Θα αναφέρουμε ορισμένους μόνο από τους Οπλαρχηγούς των Θρακικών ένοπλων Ομάδων που έδρασαν κατά των Τούρκων κατακτητών από το 1829 μέχρι το 1920.
Καπετάν Κωστής Ιγνάτογλου ή Τσάνταλης: Γεννήθηκε το 1821 στην Τσαντώ της επαρχίας Σηλυβρίας-Τυρολόης της Ανατολικής Θράκης. Από την γενέτειρά του πήρε και το παρώνυμο Τσάνταλης. Έχουμε γράψει σε παλιότερο αφιέρωμα για τον Καπετάν Κωστή και τη δράση του. Αυτό που θα υπενθυμίσουμε σήμερα είναι ότι καταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων Θρακιωτών Οπλαρχηγών για την μεγάλη εθνική δράση τους και μάλιστα σε μια περιοχή δύσκολη και μετά την απελευθέρωση της νότιας Ελλάδας, σε περίοδο δηλαδή που οι Τούρκοι έπαιρναν πολύ σκληρότερα μέτρα ενάντια σε κάθε κίνηση αντίστασης του υπόδουλου Ελληνισμού.
Καπετάν Βαγγέλης Ματσιάνης: Γεννήθηκε στο Σαλτίκιοι (Λάβαρα) του Έβρου το 1845 από αρχοντική οικογένεια που έδρασε κατά την Επανάσταση του 1821. έδρασε στην Ανατολική Θράκη έχοντας ως ορμητήριο τα βουνά της Στράντζας (Μικρός Αίμος). Ο Καπετάν Βαγγέλης είχε επιβλητικό παράστημα και διακρίνονταν από την εφηβεία του για την γενναιότητα και την ανδρεία του.
Καπετάν Νικόλας: Γεννήθηκε στο Σχολάρι της Ανατολικής Θράκης. Έδρασε στην Ανατολική Θράκη.
Καπετάν Μπαχτσεβάνογλου: Γεννήθηκε στο Κούρναλη της Ραιδεστού Αν. Θράκης. Έγινε το φόβητρο των Τούρκων στην Αν Θράκη.
Καπετάν Στεφανής: Από το Σιμιτλή της Αν. Θράκης που έδρασε κυρίως στη γενέτειρα του
Η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους συνέπεσε με την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ στην οθωμανική αυτοκρατορία που περιελάμβαναν και την προστασία των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων της αυτοκρατορίας. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές συνέβαλλαν στην ανάπτυξη των αστικών κέντρων, αλλά και την συνέχιση της άθλιας κατάστασης που επικρατούσε στην ύπαιθρο. Τότε δημιουργήθηκαν και οι μεγάλες περιουσίες των Ελλήνων Τσιφλικάδων που αγόραζαν τεράστιες εκτάσεις από τους Τούρκους και η παράλληλη ανάπτυξη των αστικών κέντρων με τη συρροή Ελλήνων χωρικών της Θρακικής ενδοχώρας που εξακολουθούσε να υποφέρει από τις καταπιέσεις των τοπικών αγάδων, τον κεφαλικό φόρο, την αγγαρεία, τα ληστρικά φαινόμενα, τους εξισλαμισμούς και κάθε είδους βιαιοπραγίες, κατάσταση που επιδεινώθηκε κατά την διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1957).
Οι εναντίον των Βουλγάρων αγώνες των Θρακών
Με την έναρξη του β’ μισού του 19ου αιώνα στα προβλήματα των Θρακιωτών προσετέθη και ο βουλγάρικος εθνικισμός των Βουλγάρων που ως τότε (1850) πολεμούσαν στα ορεινά της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Βόρειας Θράκης και όσοι, λίγοι πάντως, συνοικούσαν με τους Έλληνες, συμβίωναν αρμονικά ναζί τους. Από το 1857 με τις ταραχές που δημιούργησαν οι Βούλγαροι στην Φιλιππούπολη ως την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870-1872 η κατάσταση επιδεινώθηκε σε βάρος των Θρακιωτών.
Με όλες τις δυσκολίες όμως οι Θρακιώτες δεν έλειψαν από τους εθνικούς αγώνες βοήθησαν έτσι την Κρητική Επανάσταση του 1866 με την συμμετοχή μεγάλων ομάδων νέων πολεμιστών και με την ίδρυση μυστικών εταιρειών, πράγμα που επιβάρυνε τις ήδη τεταμένες ελληνοτουρκικές σχέσεις, που εκμεταλλεύθηκαν οι Βούλγαροι πετυχαίνοντας την έκδοση του φιρμανιού ιδρύσεως της Εξαρχίας (10 Μάρτη 1970). Η Βουλγάρικη εξέγερση του 1876 προετοίμασε το έδαφος για την προώθηση των σλαβικών συμφερόντων σε βάρος των ελληνικών και την προσάρτηση των ελληνικών επαρχιών της ΒΑ Θράκης στη Βουλγαρία υπό την καθοδήγηση του Ρώσου πρέσβη στην Πόλη Ιγνάτιε και με την ανοχή των Μεγάλων δυνάμεων.
Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1876-1878 με τις νίκες των ρωσικών δυνάμεων και την κατοχή της Θράκης από τους Ρώσους, υπήρξε μοιραίος για τα συμφέροντα του Θρακικού Ελληνισμού. Οι Ρώσοι εργάστηκαν σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων με αποκορύφωμα τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου του 1878 και την δημιουργία της αυτόνομης επαρχίας της Ανατολικής Ρωμυλίας με την Συνθήκη του Βερολίνου(Ιούλιος 1878) που οδήγησε τελικά, με την ποικιλότροπή ρωσική βοήθεια, που οδήγησε τελικά στην πραξικοπηματική προσάρτηση της στη Βουλγαρία τον Ιούνιο του 1886. στο μεταξύ διάστημα είχε προηγηθεί μια χωρίς προηγούμενο καταδίωξη του Ελληνισμού της Θράκης από τους Βουλγάρους και τους Ρώσους που προωθούσαν τα δικά τους συμφέροντα για κάθοδο στο Αιγαίο και έλεγχο της ΝΑ Ευρώπης.
Μετά το 1886 ο αφελληνισμός της Θράκης έγινε πιο συστηματικός με συλήσεις ναών, μονών, κλείσιμο ελληνικών σχολείων και με τη δημιουργία μιας δραματικής σε βάρος των Ελλήνων κατάστασης που επιδείνωσε η ελληνοβουργαρική διαμάχη στην Μακεδονία.
‘έτσι ήρθε το τραγικό έτος 1906, όταν οι Βούλγαροι επιτέθηκαν και λεηλάτησαν ελληνικά σπίτια, εκκλησίες, σχολεία, μονές στην Φιλιππούπολη, στην Βάρνα, στον Πύργο, στην Αγχίαλο. Ο Ελληνισμός άντεξε για ακόμη μια φορά και ήλπισε σε ένα καλύτερο αύριο.
Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος η ένταξη της Ελλάδας στην Αντάντ και της Βουλγαρίας στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες έδωσε και το τελικό πλήγμα στον Ελληνισμός της Θράκης. Άλλος σταθμός στην ιστορία της Θράκης ήταν ο θρακικός αγώνας, κατά τον οποίο Έλληνες αξιωματικοί είχαν οργανώσει στη Θράκη την τριετία 1903-1906 με εμψυχωτές τον υποπρόξενο του Δεδέαγατς Ίωνα Δραγούμη, τον Στυλιανό Γονατά κ. ά. Η Συνθήκη του Νειγύ έκλεισε το ιστορικό κεφάλαιο της αρχέγονης παρουσίας των Ελλήνων στη Θράκη και το 1922 υπήρξε το πιο μοιραίο έτος της νεοελληνικής ιστορίας με τον ξεριζωμό τους.
Πηγές, βοηθήματα:
1. Αλησμόνητες πατρίδες (αρχεία Θρακικής Εστίας Θεσσαλονίκης).
2. Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού - Εταιρεία Θρακικών Μελετών. Παπαχριστοδούλου Πολύδωρος, 1886-1967.
3. Η διαχρονικότητα της Θράκης: Αθ. Καραθανάση, Αναπλ. Καθηγητή Α.Π.Θ.
Η συμμετοχή των Θρακιωτών στον Μακεδονικό Αγώνα, στους Βαλκανικούς Πολέμους, και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (δεύτερη απελευθέρωση της Θράκης) θα αναφερθεί σε χωριστά κεφάλαια.