Το αφιέρωμα αυτό γράφεται για να τονιστούν βιογραφικά στοιχεία που δεν αναφέρθηκαν, δεν τονίστηκαν ιδιαίτερα από άλλους.
Ο Γιοσέφ Ελιγιά (Ιωσήφ Ηλία Καπούλιας) ήταν Ισραηλίτης Γιαννιώτης (Ρωμανιώτης) ποιητής και μεταφραστής, προσωπικότητα των Γραμμάτων μας από τις πιο λαμπρές του μεσοπολέμου. Γεννήθηκε το 1901 στην Ηπειρώτικη πρωτεύουσα, παρακολούθησε μαθήματα στη φημισμένη σχολή των Ιωαννίνων «Alliance Israelite» που ιδρύθηκε από την εβραϊκή κοινότητα, απ’ όπου αποφοίτησε το 1918 και στην οποία αργότερα διορίστηκε καθηγητής.
Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων άκμασε στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η πόλη βρισκόταν υπό την εξουσία του Αλή Πασά (1788-1822).
Ο Γιοσέφ Ελιγιά ήταν κομμουνιστής και εμπνεόταν από τα ιδανικά του ελληνικού και του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Παρέμεινε πιστός σε αυτά τα ιδανικά μέχρι τον θάνατό του. Οι Ισραηλίτες έλεγαν ότι ο ποιητής ήταν ένας καλός Εβραίος, και οι Ελληνες πως ο Ελιγιά αλλαξοπίστησε κι έγινε ένας καλός χριστιανός!.. Και οι μεν και οι δε δεν κάναν καθόλου λόγο για τον κομμουνιστή ποιητή και διανοούμενο.
Στα Γιάννενα σε αγαστή συνεργασία, οι ελληνικές διωκτικές αρχές και η συντηρητική ηγεσία της ισραηλιτικής κοινότητας Ιωαννίνων κατάφεραν να κάνουν αβίωτο το βίο του μετά θάνατον ένδοξου Γιωσέφ Ελιγιά.
Του κόψανε τα μαθήματα και τους πόρους, τον κυνήγησαν, τον διώξαν από τα Γιάννινα. Καταδιωγμένος κι άνεργος ήρθε στην Αθήνα να μείνει με τη μάνα του σε μια καμαρούλα κοντά στην πλατεία Βάθης. Αλλά το πνεύμα του, αλύγιστο.
Ως ποιητής δέχεται τη βαθιά εκτίμηση και τη φιλία των μεγάλων των ελληνικών γραμμάτων, του Κωστή Παλαμά, του Κώστα Βάρναλη, του Μάρκου Αυγέρη, του Γρηγόριου Ξενόπουλου, του Κ. Θ. Δημαρά κ. ά. Αλλά η πείνα, πείνα. Επιχειρεί να διοριστεί, με κάθε θυσία, σε κάποιο γυμνάσιο. Τελειώνει σαν νυχτερινός μαθητής τη Γαλλική Ακαδημία, ψάχνει για διορισμό, τον βοηθάει και ο ομοϊδεάτης τους Μάρκος Αυγέρης από τη θέση του γιατρού του Δημοσίου, βρίσκει εν τέλει θέση καθηγητή γαλλικών στο γυμνάσιο του Κιλκίς. Την αποδέχεται με την ελπίδα ότι θα κατεβαίνει τα Σαββατοκύριακα στη Θεσσαλονίκη να διαβάζει στις πλούσιες τότε εβραϊκές βιβλιοθήκες της εκεί κοινότητας που ανθούσε.
Ο γυμνασιάρχης στο Κιλκίς ήταν παθολογικά αντισημίτης και πιθανότατα και αντικομμουνιστής).. Τον ταπείνωνε διαρκώς, απαιτώντας του να χρησιμοποιεί το πατρικό του όνομα-παρατσούκλι Καπούλιας (από τα καπούλια του γαϊδάρου) και να κρύβει το εβραϊκότατο Ελιγιά. Ο Γιωσέφ, όμως, από πολύ παλιά είχε αντικαταστήσει το όνομα Ι. Καπούλιας, αρχικά με το Ιωσήφ Ηλία Ιωσήφ και στη συνέχεια με το Γιωσέφ Ελιγιά – όπως και έμεινε γνωστός στην Ιστορία. Τώρα δεχόταν τις βάναυσες πιέσεις ενός στενοκέφαλου θρησκόληπτου αντισημίτη. Ήταν βλέπετε και Εβραίος και κομμουνιστής.
Όταν αρρώστησε από τύφο ζήτησε να μεταφερθεί σε νοσοκομείο, αλλά ο Προϊστάμενός του αρνήθηκε. Μεταφέρθηκε εσπευσμένα βαριά άρρωστος στην Αθήνα και πέθανε στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Ο τάφος του βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Στις 29 Ιούλη 1931
Στο Κιλκίς παρά τον μικρό χρονικό διάστημα που έμεινε, έγραψε αρκετά ποιήματα. Δείγματα της ποίησής του στο Κιλκίς είναι το ποίημα «Πουρείμ» (Εβραϊκό Καρναβάλι). το ποίημα «Κιλκίς» και το ποίημα Κιλκίς στην μακάρια σκιά του ποιητή της Πρέβεζας.
Μερικοί στίχοι από το ποίημα «Πουρείμ»
Πουρείμ απόψε! Ω της φαιδρής γιορτής τρανό ξεφάντωμα
Φως στην ψυχή, κι ένα χαμόγελο σ’ όλων τα χείλη
Και εγώ μανούλα μου ορφανή, της ξενιτιάς η απόρριγμα
Σε μια ψυχρή, σε μια άχαρη γωνιά να ρέβω μόνος.
Πουρείμ απόψε! Διάπλατα οι Σναγωγές ξανοίγουνε
Τις αγκαλιές των στα πιστά τέκνα του αρχαίου λαού μου
Απ’ τη λευκή περγαμηνή διαβάζουν με κατάνυξη
Του Μαρδοχαίου και της Εσθήρ τους θριάμβους
ΚΙΛΚΙΣ
Στη μακάρια σκιά του Ποιητή της «Πρέβεζας»
Αχ πόσο οδυνηρό κι απαίσιο
Σ’ ένα στενό, τραγικό πλαίσιο
Η ζωή σου να λιμνάζη οκνή
Η Ανία τον θρήνο ν’ αρχινάει.
Και, σβούρα, να στριφογυρνάει
Στον ίδιο άξονα η ψυχή…
Του ρεμβασμού τα γαλάζια ίχνη
Στην ένδοξη ψυχρή πολίχνη
Να σβύνουν σα μουντός καπνός
Πουρνό – βράδυ, στην πονεμένη
Ψυχή, βραχνάς να σου βαραίνη
Ο μολυβένιος ουρανός.
Το ίδιο στρατί για το σχολείο
Και του Φωκίτη το βιβλίο
Να κουβαλάς πάντα μαζύ
Κι ολημερίς ν’ αναρωτιέσαι
Στον κρύο το βούρκο που κυλιέσαι:
Να ζη κανείς ή να μη ζη;
ΚΙΛΚΙΣ
Ο Απρίλης να κρυφογελά, κι ο πόθος να σπαρτάρει
στο χάδι μιας απαντοχής,
η φύση γύρω σου να οργά στην πράσινή της χάρη.
-Κι εσύ φτωχέ μου στο Κιλκίς!
Κάπου δυο μάτια γαλανά το φως να χαιρετίζουν ,
Κάπου το γάλα της αλκής,
η νιότη να βυζαίνει τα πουλιά να τερετίζουν
-Κι εσύ φτωχέ μου στο Κιλκίς!
Κάπου η ζωή να ξεχειλίζει ασπίδωτη κι ακράτη,
στη λάμψη μιας ανατολής,
κι εσύ φτωχέ, με τη βαριεστημένη σου ακάματη
ψυχή, να ζεις μεσ’ στο Κιλκίς!
----------------------------
Στα Γιάννενα και στη Λάρισα υπάρχουν δρόμοι με το όνομα του ποιητή. Στο Κιλκίς δεν υπάρχει. Θαρρώ είναι μια μεγάλη παράλειψη…
Κώστας Πινέλης
17-12-2017
