Όμως τα έτη 1932-33 έγινε κάτι το ξεχωριστό. Υπολογίζεται ότι εκείνη την διετία πέθαναν στην Σοβιετική Ένωση 3% περισσότεροι άνθρωποι από ότι συνήθως. Κατά την ίδια περίοδο, στην Ουκρανία (που ήταν μέρος της Σοβιετικής Ενώσεως), η κατάσταση δεν ήταν απλώς χειρότερη, ήταν καταστροφική. Η αύξηση των θανάτων υπολογίζεται σε 3.900.000, αριθμός που αντιστοιχεί στο απίστευτο 13% του πληθυσμού. Εάν σε αυτόν το αριθμό προσθέσουμε και 600.000 λιγότερες από τις αναμενόμενες γεννήσεις, τότε το σύνολο των απωλειών ανέρχεται σε 4.500.000 κατοίκους. Αυτός είναι ο μεγάλος Ουκρανικός λιμός που έμεινε στην ιστορία με την ουκρανική ονομασία Χολοντομόρ: holod (πείνα) και moryty (εξόντωση).
Το 90% των επιπλέον θανάτων παρατηρήθηκε κατά τους μήνες Μάιο, Ιούνιο και Ιούλιο του 1933. Από γεωγραφικής απόψεως, οι περισσότεροι θάνατοι αναφέρονται στις βόρειες επαρχίες. Το βορεινό Κίεβο είχαν αυξημένη θνητότητα 23 % , ενώ η Οδησσός 14%. Οι κάτοικοι της Ουκρανίας εκείνη την εποχή ήταν περίπου 31.000.000. Πριν το 1932 το προσδόκιμο επιβιώσεως των ανδρών των πόλεων ήταν τα 40-46 έτη, των γυναικών τα 47-52 έτη. Όμως για όσους άνδρες γεννήθηκαν το 1932 το προσδόκιμο ζωής έπεσε αιφνιδίως στα 30 και για τις γυναίκες στα 40 έτη. Η δε παιδική θνησιμότητα ήταν τραγική. Τα αγόρια που γεννήθηκαν το 1933 ζούσαν κατά μέσο όρο μέχρι την ηλικία των 5 ετών και τα κορίτσια μέχρι την ηλικία των 8 ετών.
Την συγκλονιστική αυτή κατάσταση προσπάθησε να εξηγήσει, 52 χρόνια αργότερα (το 1985), μια επιτροπή που συγκρότησε το αμερικανικό κογκρέσο η οποία μετά από τριετή έρευνα κατέληξε στο παρακάτω συμπέρασμα: ‘’ είναι αδιαμφισβήτητο ότι το 1932-1933 μεγάλος αριθμός κατοίκων της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας και της περιοχής του βορείου Καυκάσου πέθανε από λιμό ο οποίος ήταν έργο ανθρώπων και αιτία του ήταν η επίταξη της σοδειάς του 1932 από τις σοβιετικές αρχές’’. Επιπλέον η επιτροπή ανέφερε ότι ‘’οι επίσημοι σοβιετικοί ισχυρισμοί για σαμποτάζ των κουλάκων στο οποίο οι σοβιετικές αρχές επέρριπταν την ευθύνη στην διάρκεια του λιμού είναι ψευδείς’’, ότι ‘’ο λιμός δεν ήταν αποτέλεσμα ξηρασίας’’ και ότι ‘’έγιναν προσπάθειες να εμποδίσουν τους λιμοκτονούντες να πάνε σε περιοχές που υπήρχαν περισσότερα τρόφιμα’’.
Οι Ουκρανοί για να αντικρούσουν το αμερικανικό πόρισμα δημιούργησαν μια δική τους επιτροπή αποτελούμενη από μέλη του Κομμουνιστικού Ουκρανικού Κόμματος και ιστορικούς. Η επιτροπή, η οποία είχε ελεύθερη πρόσβαση στα επίσημα κρατικά αρχεία, κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα με τους Αμερικανούς.
Τον χειμώνα του 1929-30 στην σοβιετική ύπαιθρο βρίσκεται σε εξέλιξη μια επανάσταση, κατά την οποία η οι γεωργοί αποποιούνται τα χωράφια, τα ζώα, και τα εργαλεία τους και τα μεταβιβάζουν σε κρατικά αγροκτήματα, τα ονομαζόμενα κολχόζ. Αυτή η αλλαγή ονομάζεται κολεκτιβοποίηση. Οι άκληροι πλέον γεωργοί εργάζονται στα κολχόζ και πληρώνονται από αυτά (συνήθως σε τρόφιμα). Η κολεκτιβοποίηση μετέτρεψε τους ελεύθερους αγρότες σε αδιάφορους υπαλλήλους κρατικών γεωργικών επιχειρήσεων και προκάλεσε χάος, με αποτέλεσμα την μείωση της παραγωγής των σιτηρών. Όσο διάστημα η κολεκτιβοποίηση παρέμενε προαιρετική, τα ελλείματα της κρατικής παραγωγής τα αναπλήρωναν οι ελεύθεροι αγρότες με την δική τους παραγωγή. Στην πορεία όμως η κολεκτιβοποίηση έγινε υποχρεωτική. Τον Ιούλιο του 1930 ορίστηκε ως στόχος το 70% των αγροτικών νοικοκυριών να ενταχθούν στα κολχόζ. Στην περίπτωση της Ουκρανίας η κολεκτιβοποίηση έγινε με την βοήθεια της μυστικής αστυνομίας και ακτιβιστών εργατών που το κομμουνιστικό κόμμα έστειλε στα χωριά, προκειμένου, με μεθόδους βίας και τρομοκρατία να εξαναγκάσουν τους αγρότες να προσχωρήσουν ‘’αυθορμήτως’’ στα κολχόζ.
Η κολεκτιβοποίηση των αγροτών προχωρούσε παράλληλα με μια άλλη διαδικασία, την αποκουλακοποίηση. Κουλάκος ήταν κατά κανόνα ο πλούσιος αγρότης. Στην πράξη όμως έβριζαν ως κουλάκο κάθε αγρότη (φτωχό ή πλούσιο) που αντιδρούσε στο να ενταχθεί, προαιρετικά πάντα, στα κολχόζ. Κουλάκος ήταν και όποιος είχε την ατυχία να καταγγέλλεται από τους γείτονες ως τέτοιος. Ο κουλάκος αντιμετωπιζόταν, ως εχθρός της επαναστάσεως, ως υπάνθρωπος που το μόνο που του αξίζει είναι να πεθάνει. Τα τοπικά κολχόζ δήμευαν τα χωράφια του, το σπίτι, την περιουσία του, τα ζώα του, τα εργαλεία του και τα υπάρχοντα του έβγαιναν σε πλειστηριασμό. Το περίεργο είναι ότι τον αριθμό των κουλάκων τον αποφάσιζε η...Μόσχα ενώ τα ονόματα των κουλάκων που έπρεπε να συλληφθούν ή να εξοριστούν τα επέλεγε η ουκρανική μυστική αστυνομία (OGPU). Τα έτη 1930-1933 2.000.000 σοβιετικοί αγρότες εξορίστηκαν στην Σιβηρία στην βόρειο Ρωσία και στην κεντρική Ασία. Ήταν η πρώτη κι η πιο χαοτική μαζική μετακίνηση ανθρώπων της σοβιετικής εποχής. Ακολούθησαν και άλλες…Με την αποκουλακοποίηση η ύπαιθρος έχασε τα πιο δυναμικά της στοιχεία, αυτά που της εξασφάλιζαν τις μεγάλες ποσότητες σιτηρών.
Το 1930 η σοβιετική παραγωγή σίτου χτύπησε ρεκόρ με 83.500.000 τόνους. Εκείνη την χρονιά το Κρεμλίνο, πιστεύοντας στην δυνατότητα ακόμη μεγαλύτερης παραγωγής, πήρε την μοιραία απόφαση για αύξηση των εξαγωγών σίτου από 170.000 τόνους που ήταν το 1929, σε 4.800.000 τόνους το 1930 και 5.200.000 το 1931. Οι εξαγωγές θα έφερναν το πολυπόθητο συνάλλαγμα που είχαν ανάγκη για την αγορά μηχανημάτων και ανταλλακτικών, τα οποία ήταν απαραίτητα στην αναπτυσσόμενη σοβιετική βιομηχανία.
Όμως τότε έγινε το αναπάντεχο: ο θερισμός 1931-32 απέφερε μόνο 69.500.000 τόνους. Δυο ήταν οι αίτιες: Η ξηρασία που ενέσκηψε σε σιτοπαραγωγές περιοχές στο Καζακσταν, στην Αν. Σιβηρία και στον Βόλγα και η προβληματική σπορά που προκλήθηκε από το χάος της κολεκτιβοποιήσεως και τις ελλείψεις, σε τρακτέρ, σε άλογα και σε σπόρους. Πολλές ήταν οι συνέπειες: ελλείψεις τροφίμων, μείωση των αλόγων (που οι χωρικοί προτιμούν να τα σφάξουν και να τα φάνε παρά να τα παραδώσουν στο κολχόζ), άρνηση των χωρικών να σπείρουν (κρατούσαν τον σπόρο για κάνουν το ψωμί τους), με τελικό αποτέλεσμα το 1/3 των ουκρανικών εδαφών να μείνουν άσπαρτα.
Εμπρός στην απειλή μεγάλης σιτοδείας, η εντολή της Μόσχας ήταν να βρεθεί σιτάρι με κάθε τρόπο. Όμως όταν δεν μπορείς να παράγεις σιτάρι ή πρέπει να κάνεις εισαγωγές ή πρέπει να το βρεις και να το κλέψεις. 0ι τοπικοί κομματικοί ηγέτες, ανήσυχοι για την ζωή και για την θέση τους, επέλεξαν το δεύτερο, οπότε την άνοιξη του 1932 άρχισαν οι κατασχέσεις.
Για τους Ουκρανούς η κατάσχεση της παραγωγής τους, ήταν μια γνώριμη και επώδυνη διαδικασία. Τους είχαν ήδη αρπάξει την σοδιά κατά τον εμφύλιο του 1918-19, πάλι το 1920 όταν κατελήφθη η Ουκρανία από τους μπολσεβίκους και ξανά το 1928 και 1929 όταν υπήρχαν ελλείψεις τροφίμων. Όμως το 1932 ήταν ξεχωριστό λόγω της βίας που χρησιμοποιήθηκε. ‘’Το παρακάναμε, προσπαθήσαμε υπερβολικά’’ έγραφαν στον Στάλιν τον Ιούνιο του 1932. Έμπαιναν στα σπίτια και αναζητούσαν σιτηρά. Έψαχναν σε στέγες, σε σόμπες, έσπαγαν πόρτες διέλυαν τοίχους. Φεύγοντας έπαιρναν ό,τι έβρισκαν, φρούτα λαχανικά, αυγά, βούτυρο, κρέας.
Ενώ ο λιμός απλωνόταν, πεινασμένοι άνθρωποι έκλεβαν τρόφιμα από όπου μπορούσαν: από τα κολχόζ, από τις κρατικές επιχειρήσεις, από τα τραίνα. Η λογική απάντηση σε αυτά τα φαινόμενα και στον λιμό θα ήταν να παύσουν οι εξαγωγές, να γίνουν εισαγωγές από το εξωτερικό και να ζητηθεί ανθρωπιστική βοήθεια από το εξωτερικό. Αντ’ αυτών αποφασίστηκε η καταστολή. Όποιος κλέβει δημόσια περιουσία είναι εχθρός του λαού και τιμωρείται ή με εκτέλεση (!) ή με εγκλεισμό σε στρατόπεδο εργασίας για τουλάχιστον 10 έτη (!) και κατάσχεση όλης της περιουσίας του (διαταγή της 7/10/1932). Σε εφαρμογή αυτού του νόμου μέσα σε ένα 6μηνο εκτελέστηκαν 4500 άτομα, οι δε εκτοπισμοί προς τα γκουλάγκ αυξήθηκαν από 260.000 (1932) σε 510.000 (1934).
Οι ελλείψεις τροφών, η πείνα, οι τιμωρίες και οι κατασχέσεις παρατηρήθηκαν σε όλες τις γεωργικές περιοχές της ΕΣΣΔ. Και στην Ουκρανία. Όμως για την Ουκρανία ο Στάλιν εφάρμοσε από τον Νοέμβριο του 1932 ειδικούς και ξεχωριστούς νόμους, προκαλώντας συνειδητά λιμό εν μέσω λιμού.

Με τρεις τρόπους:
1) Επιτάξεις. Οι Ουκρανοί αγρότες υποχρεώθηκαν να παραδώσουν στο κράτος όλες οι ποσότητες σίτου που κατείχαν, ακόμη και το απαραίτητο σιτάρι για τις οικογενειακές τους ανάγκες, ακόμη και τον απαραίτητο σπόρο για την επόμενη σπορά (απόφαση ΚΚ Ουκρανίας 18/11/32 μετά από παρέμβαση του Μολότωφ). Στα κολχόζ που δεν έπιασαν τους στόχους έδωσαν διορία 5 ημέρων για να παραδώσουν όλα τα αποθέματα σίτου ακόμη και τους σπόρους της επομένης χρονιάς (απόφαση ΚΚ Ουκρανίας 24 Δεκέμβριου 1932). Υποχρέωσαν τους ελευθέρους αγρότες και τα κολχόζ που δεν κάλυψαν τους στόχους να παραδώσουν ποσόστωση ζώων και πατάτας. Στην πράξη έπρεπε να παραδώσουν όλες τις αποθηκευμένες πατάτες και την μοναδική αγελάδα που τους είχε απομείνει.
Για να αποφύγουν τις αντιδράσεις των αγροτών αποφάσισαν (διαταγή Στάλιν της 1/1/33) ότι τα προς κατάσχεση προϊόντα αποτελούσαν κρατική περιουσία και όποιος τα απέκρυπτε εθεωρείτο κλέφτης δημόσιας περιουσίας, που σύμφωνα με τον προαναφερόμενο νόμο της 7/8/32 κινδύνευε με εκτέλεση ή εκτοπισμό για τουλάχιστον 10 χρόνια. Στην πράξη οι ουκρανοί αγρότες έπρεπε να επιλέξουν: είτε να κινδυνέψουν να πεθάνουν από πείνα παραδίδοντας όλα τα αποθέματα σίτου και πατάτας που διέθεταν, είτε να κινδυνέψουν να εκτελεστούν αποκρύπτοντας λίγο σιτάρι για να ζήσουν.
2) Μαύρες λίστες. Για να αυξήσουν την παραγωγικότητα στα κολχόζ, θέσπισαν ‘’κίνητρα΄΄. Τις, σατανικής εμπνεύσεως, μαύρες λίστες. Στις μαύρες λίστες ήταν καταγεγραμμένα όσα κολχόζ, όσα χωριά και όσες περιοχές δεν έπιαναν τους στόχους παραγωγής. Όσοι ήταν γραμμένοι στις μαύρες λίστες α) δεν μπορούσαν να προμηθευτούν αλάτι, σπίρτα και καύσιμα, επομένως δεν μπορούσαν να μαγειρέψουν. β) δεν μπορούσαν να εμπορεύονται σπόρους αλεύρι ψωμί, κρέας, σπόρους γ) δεν μπορούσαν ούτε να κατέχουν, ούτε να αγοράσουν, ούτε να πουλήσουν σιτάρι, ούτε να ανταλλάξουν σιτάρι με άλλα αγαθά δ) δεν τους επέτρεπαν να αλέσουν, καθιστώντας την κατοχή σίτου άχρηστη ε) δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τρακτέρ, οπότε αναγκαζόντουσαν να δουλεύουν χειρωνακτικά (τα ζώα τα είχαν ήδη επιτάξει). ζ) δεν μπορούσαν να πάρουν πιστώσεις και όσοι είχαν δάνεια έπρεπε να τα αποπληρώσουν ταχύτατα. Σχεδόν οι μισές περιοχές της Ουκρανίας ήταν στις λίστες. Χωρίς σιτηρά, ζώα, εργαλεία, χρήματα, χωρίς την δυνατότητα να καλλιεργούν, χωρίς την δυνατότητα να παρασκευάσουν τροφή ή να αγοράσουν τροφή οι αγρότες οι εγγεγραμμένοι στις μαύρες λίστες πέθαιναν από πείνα αβοήθητοι (με τις ευλογίες του κόμματος). Οι λίστες από κίνητρο για αποδοτικότερη εργασία έγιναν εργαλείο θανάτου. Η μόνη λύση για αναζήτηση τροφής και επιβίωση ήταν η φυγή.
3) Εγκλωβισμό. Για να αποτρέψουν όμως την φυγή έπρεπε να εγκλωβίσουν τους αγρότες στα χωριά τους. Οπότε τον Δεκέμβριο του 1932 απαγορεύτηκε στους Ουκρανούς χωρικούς να αποκτούν τα νεοεμφανισθέντα εσωτερικά διαβατήρια, ούτως ώστε να μην μπορούν να απομακρυνθούν από το χωριό τους. Επίσης τον Ιανουάριο του 1933 ο Στάλιν έκλεισε τα σύνορα της Ουκρανίας, ούτως ώστε κανείς Ουκρανός να μην μπορεί να ταξιδέψει προς την υπόλοιπη ΕΣΣΔ. Επιπροσθέτως συνελάμβαναν και έστελναν πίσω στα χωριά τους όσους Ουκρανούς αγρότες εντόπιζαν εκτός Ουκρανίας και όσους αγρότες ζητιάνευαν στις Ουκρανικές πόλεις. Με το διαβατήριο ο Στάλιν έδεσε ξανά τους Ουκρανούς αγρότες στο χωριό τους, όπως γινόταν πριν το 1861 με την δουλοπαροικία και τους εγκλώβισε αβοήθητους στα χωριά τους. Για να πεθάνουν.
Οι Ουκρανοί αγροτες για να επιβιώσουν έτρωγαν οτιδήποτε φύτρωνε ή εκινείτο στην γη. Στο τέλος έτρωγαν τους συγγενείς τους. Οι αρχές το γνώριζαν. Τρελάθηκε ο Στάλιν; Όχι. Φοβήθηκε τον πατριωτισμό των Ουκρανών. Στα ουκρανικά χωριά υπήρχαν πολλοί άνθρωποι με ανεπτυγμένο το εθνικό συναίσθημα, οι οποίοι ασπάζονταν την ιδέα μιας ανεξάρτητης ενοποιημένης Ουκρανίας. Οι αγρότες ήταν απειλή για το σοβιετικό σύστημα. Για να επιβάλει στην Ουκρανία την απόλυτη σοβιετική κυριαρχία, ο Στάλιν έπρεπε να τους συντρίψει. Ο λιμός ήταν το εργαλείο που χρησιμοποίησε. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο επιτέθηκε, εν μέσω λιμού, στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ουκρανίας και στην Ουκρανική διανόηση.
Για να εκθέσει το ΚΚ Ουκρανίας ισχυρίστηκε στις 14-15/2/1932, ότι τις ελλείψεις σιτηρών δεν τις προκάλεσε η κολεκτιβοποίηση και ο εμπνευστής της (ο ίδιος δηλαδή) αλλά οι … Ουκρανοί εθνικιστές που παρεισέφρησαν στο ΚΚ Ουκρανίας και εμπόδιζαν τον θερισμό και την σπορά. Συνέπεια των διαταγμάτων ήταν η άμεση και μαζική εκκαθάριση αξιωματούχων του ΚΚ Ουκρανίας. Μόνο το 1932 συνελήφθησαν 27000 κομματικά στελέχη και διεγράφησαν χιλιάδες άλλα. Από τον Ιανουάριο 1934 έως την άνοιξη του 1938 συνελήφθη το 1/3 των μελών του κόμματος (167000 άτομα). Τα περισσότερα μέλη της ουκρανικής κυβερνήσεως εκτελέστηκαν λίγο αργότερα (1938). Το κόμμα απαλλάχθηκε από τους πατριώτες που υποστήριζαν την ουκρανοποίηση της χώρας. Το κόμμα όπως έφαγε τους αγρότες έφαγε και τα ίδια τα παιδιά του.
Συγχρόνως με τις κομματικές εκκαθαρίσεις και παράλληλα με τις επιτάξεις, η Μόσχα εξαφάνισε βασικούς πυλώνες της εθνικής ουκρανικής κουλτούρας. Συνέλαβε σχεδόν 200.000 άτομα που συνδέονταν με την ουκρανική παιδεία, τις τέχνες και τα γράμματα. Συκοφάντησε και εκδίωξε διανοούμενους, καλλιτέχνες, καθηγητές, πολιτικούς. Κατάργησε όσα σχολικά βιβλία ήταν γραμμένα στα ουκρανικά. Κατάργησε την Ουκρανική γλώσσα στα πανεπιστήμια, στην διοίκηση και στην δημόσια ζωή. Απαγόρευσε τα βιβλία των ουκρανών λογοτεχνών και κατεδάφισε εμβληματικά ουκρανικά αρχιτεκτονικά μνημεία.
Ο λιμός που την άνοιξη του 1933 ήταν στην χειρότερη του φάση, άρχισε σταδιακά να ελέγχεται όταν, τον Μάιο 1933, σταμάτησαν οι επιτάξεις, σταμάτησε η βαρβαρότητα, μειώθηκαν οι συλλήψεις, σταμάτησαν οι μαζικές εκτοπίσεις των αγροτών. Υπήρχε ανάγκη από εργάτες για τον θερισμό και οι φυλακές και τα γκουλάγκ με τους 800.000 κρατουμένους δεν χωρούσαν άλλους. Τρομοκρατημένοι οι επιζήσαντες έτρεχαν να ενταχθούν στα κολχόζ. Η κολεκτιβοποίηση εθριάμβευσε και ξεκίνησε η ρωσοποίηση της Ουκρανίας.
Ο λιμός του 1932-33 αποτελεί σημείο αναφοράς για την ουκρανική κουλτούρα που εχει την ιδία αξία που εχει η γενοκτονία του 1915 για τους Αρμενίους. Δημιούργησε μια βαθιά πληγή στην κοινωνία, που εξηγεί την στάση των Ουκρανών απέναντι στην Μόσχα. Ίσως να εξηγεί και την επιθυμία τους για είσοδο στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Ως μια δημοκρατική ασπίδα απέναντι σε κάθε είδους ολοκληρωτισμό και αυθαιρεσία.

ΥΓ.: Ο Στάλιν περίμενε ότι η απογραφή του 1937 θα έδειχνε την αύξηση του σοβιετικού πληθυσμού στα 172 εκατομμύρια κατοίκους, γεγονός που θα επιβεβαίωνε την σοφία της πολιτικής του. Όμως από την απογραφή έλλειπαν 8 εκατομμύρια κάτοικοι. Το πρόβλημα λύθηκε με.. Σταλινικό τρόπο. Απαγορεύτηκε η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, ο δε επικεφαλής του γραφείου απογραφής και οι στενότεροι συνεργάτες του συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Πηγή: Anne Applebaum. Ο Κόκκινος λιμός. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2019