Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία, μου δημιούργησε σκέψεις και απορίες τις οποίες θα προσπαθήσω να συνοψίσω. Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής και την περίοδο που ακολούθησε την αναχώρηση των Γερμανών, έγινε στην τότε μικρή πόλη του Κιλκίς, η σημαντικότερη και φονικότερη μάχη μεταξύ των Ελλήνων. Οι κάτοικοι της πόλεως αποφεύγουν επί τόσες δεκαετίες να αναφερθούν στα γεγονότα εκείνης της εποχής και η επίσημη εθνική ιστορία επιμελώς τα παρακάμπτει. Όσοι, περιστασιακά, ασχολούνται το κάνουν συνήθως με πολιτική στόχευση και σκοπιμότητα. Το ερώτημα είναι κατά πόσο μπορούμε να ασχοληθούμε σαν κοινωνία με τα γεγονότα εκείνης της εποχής, πόσο είμαστε έτοιμοι σαν πολίτες να δεχτούμε τα συμπεράσματα της ιστορικής έρευνας και κατά πόσο οι ίδιοι ιστορικοί που θα μας οδηγήσουν σε αυτήν την πορεία, είναι απαλλαγμένοι από πολιτικές αγκυλώσεις, σκοπιμότητες και ιδεολογήματα. Έχω την αφέλεια να πιστεύω πώς όχι μόνο μπορούμε να μελετήσουμε την σύγχρονη ιστορία μας, όχι μόνο οφείλουμε να το κάνουμε (για να απαλλαγούμε από τους εφιάλτες του παρελθόντος), αλλά αντιθέτως αργήσαμε πολύ να το ξεκινήσουμε. Ας εξετάσουμε άλλες χώρες που πέρασαν χειρότερες καταστάσεις από εμάς με περισσότερες καταστροφές και άπειρα θύματα: • Ο ανταγωνισμός Γερμανίας και Γαλλίας αιματοκύλησε δύο φορές τις ίδιες τις χώρες και προκάλεσε εκατομμύρια νεκρούς και τραυματίες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι ευρωπαίοι ηγέτες είδαν την ιστορία κατάματα, έβγαλαν τα συμπεράσματα τους πέταξαν από επάνω τους τον ιστορικό τους ανταγωνισμό και πέρασαν στο επόμενο κεφάλαιο, δηλαδή την δημιουργία της ΕΟΚ και την εξασφάλιση της μεταξύ τους ειρήνης. Ας θυμηθούμε (σε συμβολικό επίπεδο) και τον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Μιτεράν που με τον Γερμανό πρόεδρο Χέλμουτ Κολ φωτογραφήθηκαν πιασμένοι χέρι-χέρι μπροστά στα μνημεία των θυμάτων του πολέμου. • Το πολύπαθο Βιετνάμ πλήρωσε ακριβά τον 12ετη εμφύλιο πόλεμο και την Αμερικανική εμπλοκή σε αυτόν. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές η χώρα είχε 2 εκατομμύρια νεκρούς, 5 εκατομμύρια τραυματίες και αναπήρους και 1 εκατομμύριο ορφανά. Το μέγεθος των απωλειών είναι τεράστιο και φαίνεται ακόμη μεγαλύτερο εάν το συγκρίνουμε με τα θύματα της εμφύλιας διαμάχης στην χώρα μας. Και όμως από το 1973 που τελείωσε ο πόλεμος, το Βιετνάμ έχει συμφιλιωθεί με την ιστορία του και τον εαυτό του και όχι μόνο κλείνει σιγά-σιγά τις πληγές του, αλλά δέχεται και τεράστιες επενδύσεις από τις ΗΠΑ, την χώρα δηλαδή που πρωτοστάτησε στην καταστροφή του. Ο πρώην δαιμονοποιημένος εχθρός συμμετέχει πλέον ενεργά στην οικονομική ανόρθωση της κουμμουνιστικής αυτής χώρας. Ο κοινός νους διερωτάται: γιατί οι άλλοι τα κατάφεραν και δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε εμείς; Στην καθημερινή μας ζωή αναφερόμαστε σε δεξιά ή αριστερά χωριά, και σε δεξιές ή αριστερές οικογένειες. Δεν γνωρίζω ποιο περιεχόμενο έχουν οι λέξεις δεξιός και αριστερός στην εποχή μας. Αντιλαμβάνομαι όμως ότι ο διαχωρισμός είναι για όλους βολικός. Η οικογενειακή ιστορία (με τους νεκρούς στις μάχες -τους εκτελεσμένους- τους εκτοπισμένους ή τους πρόσφυγες) δίνει στον καθένα το δικαίωμα να ανήκει σε ένα φαντασιακό πολιτικό χώρο. ‘Εμείς’ βεβαίως ανήκουμε οπωσδήποτε στους καλούς, στους δίκαιους και στα παλικάρια. Δεν είμαστε σαν τους ‘άλλους’ δηλαδή τους κακούς, τους δολοφόνους, τους πλιατσικολόγους, τους προδότες. Γι' αυτόν τον λόγο ψάχνουμε στις διηγήσεις των γονιών και παππούδων μας να βρούμε στοιχεία που θα δικαιολογήσουν και θα νομιμοποιήσουν την ένταξη μας στον συγκεκριμένο πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκει η οικογένεια (ή το χωριό). ‘Αυτοί’ (οι κακοί) μπήκαν στο χωρίο και έσφαξαν τους συγγενείς μας. ‘Εμείς’ τα θύματα (άρα οι καλοί) ανήκουμε οπωσδήποτε στους άλλους. Είναι λογική η αντίδραση. Είναι αναμενόμενη και κατανοητή η συμπεριφορά των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Εγώ όμως, ο πολίτης του σήμερα, γιατί θα πρέπει μετά από 70 χρόνια να απολογούμαι για τον προπάππου μου και να προσπαθώ να δικαιολογήσω τις βιαιότητες που διέπραξε την ταραγμένη εκείνη εποχή; Γιατί η σημερινή μου πολιτική συμπεριφορά θα πρέπει (μετά από τρείς γενιές) να κατευθύνεται από πολιτικά πάθη μίας άλλης εποχής; Ίδιες είναι οι πολιτικές προκλήσεις που ζητούν απάντηση και ίδια είναι τα πολιτικά ζητήματα που ζητούν λύση σήμερα μ’ εκείνα που αντιμετώπιζαν οι Έλληνες των προηγούμενων γενεών; Ασφαλώς και όχι ! Τότε για ποιους λόγους παραμένουμε εγκλωβισμένοι στο παρελθόν; Γιατί εξακολουθούμε να χαρακτηρίζουμε ως ‘δικούς’ μας ή ως ‘αντιπάλους’ τους ανθρώπους, ανάλογα με την χρήση που κάνουν των λέξεων (εμφύλιος ή συμμοριτοπόλεμος, παιδομάζωμα ή παιδοφύλαξη); Ίσως η απάντηση να είναι απλή: οι ιδεοληψίες, οι ιδεολογικές ανασφάλειες και το τεμπέλικο μυαλό μας, αδρανοποιούν την ελεύθερη και λογική σκέψη. Μας ξεβολεύει να παραδεχτούμε ότι σε μία εμφύλια διαμάχη οι ακρότητες γίνονται από όλες τις μεριές (άρα και από τους ''καλούς'' - τους δικούς μας). Ότι στον εμφύλιο υπερισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου (που ισχυρός και άδικος μπορεί να είναι και ο συγγενής μας). Ότι ανίδεοι πολίτες αναγκάζονται να επιλέξουν στρατόπεδο απλά και μόνο για να επιβιώσουν και όχι γιατί ενστερνίστηκαν τις απόψεις μας. Ότι ο παραλογισμός σε κάθε πόλεμο υπερισχύει της λογικής. Ότι δεν υπάρχουν καλοί και κακοί σε αυτήν την ιστορία. Ότι οι άνθρωποι γίνονται μαριονέτες που χρησιμοποιούνται σε παιχνίδια εξουσίας που τους ξεπερνάνε. Μας ξεβολεύει να βγούμε από τα στερεότυπα στα οποία εγκλωβίστηκαν οι προηγούμενες γενιές, μας ξεβολεύει να σκεφτούμε ελεύθερα, μας ξεβολεύει να αλλάξουμε συντρόφους. Μας ξεβολεύει να παραδεχτούμε ότι σε έναν εμφύλιο σπαραγμό τα πραγματικά θύματα είναι οι επόμενες γενεές και εν τέλει ολόκληρη η χώρα. Μας βολεύει να ζούμε με δήθεν αυταπόδεικτες και αυτονόητες βεβαιότητες που δεν αισθανόμαστε καν την ανάγκη να τις αναθεωρήσουμε. Είναι απείρως ευκολότερο και ασφαλέστερο το να ανήκεις σε ένα μαντρί και να κινείσαι μέσα στο κοπάδι, παρά να περιφέρεσαι ελεύθερος με ανένταχτο φρόνημα. Και βεβαίως ο διαχωρισμός των πολιτών σε αριστερά και δεξιά κοπάδια βολεύει κυρίως τους κρατούντες. Καλλιεργούν τις δικές μας βεβαιότητες για να ελέγχουν τα κοπάδια των οπαδών ευκολότερα. Τελικά σαν κοινωνία συμπεριφερόμαστε σαν εκείνα τα νευρωτικά άτομα τα οποία επειδή συνεχώς αναμασούν τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος, δεν μπορούν να χαρούν την ζωή τους σε ενεστώτα χρόνο. Η μελέτη της ιστορίας μπορεί να μας βγάλει από αυτό το αδιέξοδο. Μπορεί να φωτίσει την αλήθεια και τον νου και να απαλλάξει την σημερινή πολιτική μας συμπεριφορά από τους δαίμονες του παρελθόντος. Όσο γρηγορότερα το πετύχουμε, τόσο καλύτερα θα είναι για εμάς και για την χώρα.