Ξερές πέτρες φρυγμένες από την αλμύρα κι από τους αγέρες, που μέρα νύχτα τις δέρνουν. Απάνου τους δεν μπορεί ν' ανθίσει η ζωή. Λίγα μαραζωμένα αγριάγκαθα και λίγοι άνθρωποι ξερακιανοί και ρουφηγμένοι κι αυτοί σαν τους βράχους, παλεύουν με τα άγρια στοιχεία της φύσης για να διατηρηθούν... Κάθε φορά που ένα ανελεύθερο κράτος πίεζε τις καρδιές των Ελλήνων, σ' αυτά τα νησιά πετιούνταν οι άνθρωποι που πάλευαν για λίγο δίκιο, για λίγη λευτεριά... Από τα ξερονήσια πέρασαν κατά καιρούς, οι πιο λεύτεροι άνθρωποι της Ελλάδας. Κάθε φορά που η μαυρίλα πλάκωνε τον ουρανό, εκεί στα ξεμοναχιασμένα νησιά, πετιούνταν αρπαγμένοι από τις εστίες τους, οι πρόμαχοι της λευτεριάς. Μα το πνεύμα της λευτεριάς που το 'περναν μαζί τους, εκεί στα νησιά, έβρισκε κι αυτό καταφύγιο, μέχρις ότου καινούριες μέρες θα έρχονταν, που θα εξορμούσε και πάλι απ' αυτά τα νησιά, που στα δίσεκτα χρόνια είχαν γίνει θεματοφύλακές του, για να φέρει και πάλι στις καρδιές των ανθρώπων τη χαρά και την ελπίδα»
Μεταξύ 1928 και 1971, χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 29 νησιά του Αιγαίου ως τόποι εξορίας και φυλακής. Πρόκειται για τα νησιά: Άγιος Ευστράτιος, Αίγινα, Αλόννησος,Αμοργό, Ανάφη, Αντικύθηρα, Αντίπαρος, Γαύδος, Γυάρος, Θήρα, Ικαρία, Ίος, Κίμωλος, Κύθηρα, Λέρος, Λήμνος, Μακρόνησος, Μήλος, Νάξος,Πάρος, Σαμοθράκη, Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σκύρος, Τρίκερι, Φολέγανδρος, Φούρνοι, Χίος. Επίσης, για μικρότερο χρονικό διάστημα έχουν φιλοξενήσει μικρό αριθμό εξορίστων τα νησιά Άνδρος, Τήνος, Σύρος, Κύθνος, Μύκονος και Σκιάθος.
Όσον αφορά στα νησιά του Αιγαίου κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας επαναλειτούργησαν τα στρατόπεδα της Γυάρου και ιδρύθηκαν στρατόπεδα στο Παρθένι και το Λακκί της Λέρου, ενώ μεμονωμένες εκτοπίσεις έγιναν, σε διάφορα νησιά και στην Κρήτη.
Από όλα τα νησιά, τόπους εξορίας και μαρτυρίου, διάλεξα να κάνω ειδικό αφιέρωμα στον Αη Στράτη.. Αφορμή ένα θαυμάσιο αφιέρωμα της ΕΡΤ, με μεγάλη αναφορά πως υπήρξε τόπος εξορίας και μαρτυρίου για εκατοντάδες αγωνιστές.
Εάν, η Μακρόνησος αποτελεί το πιο ακραίο «πείραμα» στη μεγάλη ιστορία των εκτοπίσεων (ο Παρθενώνας της εθνικοφροσύνης) από όπου πέρασαν περισσότεροι από 27.000 στρατιώτες που υπηρέτησαν εκεί θεωρούμενοι από το καθεστώς αντιφρονούντες (χωρίς όπλα ως σκαπανείς) και πάνω από 30.000 πολίτες που μεταξύ αυτών είναι τα ανήλικα της Μακρονήσου, μάνες με τα μωρά παιδιά τους, μάρτυρες του Ιεχωβά κ.α. όπως το ίδιο και η Γυάρος, αλλά ο Άη Στράτης είναι το τυπικό παράδειγμα.
Είναι ο Αη Στράτης ένα μικρό και απομονωμένο νησί με τριγωνικό σχήμα. Είναι ηφαιστειογενές και στο εσωτερικό του κρύβει ένα πανέμορφο βελανιδοδάσος, που κάποτε αποτέλεσε πηγή εσόδων για τους κατοίκους. Βρίσκεται στην άγονη γραμμή του βορειοανατολικού Αιγαίου και τα αρχαία χρόνια αποτέλεσε σημαντικό ναυτικό πέρασμα...
Τον 20ο αιώνα το απομακρυσμένο νησί το Αιγαίου μετατράπηκε σε τόπο εξορίας των κομμουνιστών. Εκτοπίστηκαν εκεί κατά χιλιάδες για τις πολιτικές τους ιδέες. Η αρχή έγινε το 1926 από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος εφάρμοσε νόμο “Περί ιδιωνύμου αδικήματος” που στόχευε στην ποινικοποίηση των “ανατρεπτικών” ιδεών και ιδιαίτερα στη δίωξη κομμουνιστών, αναρχικών αλλά και στην καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων.
Αλλά χρησιμοποιήθηκε και από μετέπειτα κυβερνήσεις για τον ίδιο σκοπό, με το φαινόμενο να κορυφώνεται στην περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941). Τότε, εκτοπίστηκαν εκατοντάδες αντίπαλοι του καθεστώτος, μεταξύ των οποίων αριστεροί, αντιφασίστες καθώς και δημοκρατικοί πολίτες.
Ο ανθός της αριστερής διανόησης της εποχής εκτοπίστηκε στο νησί προκειμένου να αφοπλιστεί κομματικά και να απαξιωθεί κοινωνικά. Πρόκειται στην πλειονότητα για στρατευμένους διανοουμένους, οι οποίοι ήταν ενεργά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), τουλάχιστον κατά την περίοδο των διώξεών τους.
Ανάμεσα στους εξόριστους που έζησαν για ένα διάστημα στις σκηνές και στα πλίνθινα κτίσματα του νησιού ήταν ο Γιάννης Ρίτσος, ο Κώστας Βάρναλης, ο Δημήτρης Γληνός, ο Μάνος Κατράκης, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο συνθέτης Νίκος Μάργαρης, ο Τιτος Πατρίκιος, Καθηγητές φιλοσοφίας και ιστορικοί, όπως ο Κώστας Δεσποτόπολος, ο Γιάννης Ιμβριώτης , ο Δημήτρης Φωτιάδης κ.α..
Το 1951 οι εκτοπισμένοι στον Αη- Στράτη ήταν περίπου 3.500 χιλ..
Ο Γιάννης Ρίτσος ανέφερε την κατάσταση που επικρατούσε στο ποίημα “Γράμμα στον Ζόλιο Κιουρί “. ” Αγαπημένε μου Ζολιό, σου γράφω από τον Άη Στράτη, Βρισκόμαστε εδώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας μ’ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ένα ξεροκάματο φως στο ταγάρι μας άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο ... άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ τη λευτεριά και την ειρήνη.” ...
Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα του Κώστα Βάρναλη με τίτλο «Της εξορίας».
Μας σιδεροδέσανε τα χέρια
και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια.
Μας μετρήσανε, κάπου εξηνταριά,
και μας ζυγιάσαν την ψυχή – βαριά!
Μουδιάσανε σφιχτόδετα καιρό
χέρι δεξί με χέρι αριστερό.
Μουδιασμένο και τ’ άλλο μας, που εκράτει
βαλίτσα ή δέμα για τον Άη – Στράτη.
Κατάχαμ’ Αρετή, Μυαλό και Νιάτα!
Τον κάλλιον ο χειρότερος επάτα…
Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό
σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό.
Μεγάλα μάτια αστραφτερά, στητός
κι ατάραγος πάνου απ’ τη Μοίρα αφτός,
κοιτούσε την ερχόμενην ευδία.
Συ νεβρικός από την αηδία.
Μαζί μας, τελεφταίοι, με το βαπόρι
πρεζάκηδες, αλάνια, λαθρεμπόροι.
Ξεπίτηδες, για να φανεί, πως ίσια
λογιούνται η Λεφτεριά και τα χασίσια.
Μα το καλογεράκι απ’ τ’ Αγιονόρος,
που πέταξε τα ράσα, ο θεοφόρος,
και το πιάσανε νύχτα στην Ομόνοια,
ξουρισμένα μουστάκια και σαγόνια,
μαζί μας δεν το δέσανε. Βλακεία
να πομπέψουν πατρίδα και θρησκεία!
Έτσι μας εφορτώσαν στο βαπόρι,
τους πατριώτες οι πατριδεμπόροι.
Εξορία στο λαό, χέρια δεμένα,
για να ρθει ο Εξορισμένος απ’ τα ξένα,
να χωρίσει το Έθνος και να βάλει
τη μια μεριά να πολεμάει την άλλη.
Σήμερα στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα , σηκώνει και πάλι κεφάλι ο νεοναζισμός.
Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχάσουμε το παρελθόν μέσα από ένα τέτοιο παρόν.
