Ο πιο γνωστός και εύκολα αναγνωρίσιμος τομέας που ενισχύεται με πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικά με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ στη χώρα μας είναι τα έργα Υποδομών και Μεταφορών. Είναι γνωστό στους περισσότερους Έλληνες ότι εμβληματικά έργα στη χώρα μας που άλλαξαν την καθημερινότητα μας και τις μετακινήσεις μας και τη ζωή μας εν τέλει χρηματοδοτήθηκαν και ολοκληρώθηκαν με τη συνδρομή της ΕΕ. Τόσο στο τρέχον ΕΣΠΑ όσο και στο σχεδιαζόμενο νέο, αλλά και στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τα έργα υποδομών κρατούν σημαντικό μέρος. Όπως είχαμε αποκαλύψει πριν μερικούς μήνες, ο σχεδιασμός του νέου ΕΣΠΑ προβλέπει και παλι τη δημιουργία ειδικού Επιχειρησιακού Προγράμματος για τις Υποδομές και τις Μεταφορές, ανεξάρτητο από το ΕΠ για το Περιβάλλον που υπάρχει σήμερα, προκειμένου να οργανωθούν οι επενδύσεις στους δύο τομείς αυτούς καλύτερα.
Όμως αξίζει να δούμε πως προχωρούν τα έργα που εξελίσσονται και ποια σχεδιάζεται να ενταχθούν στο νέο ΕΣΠΑ και στο ΤΑΑ, αλλά και πως επηρέασε τα έργα υποδμών η πανδημία του κορωνοϊού.
Τα έργα της περιόδου 2014-2020 προχωρούν και ολοκληρώνονται - αλλά με προβλήματα
Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ) αποτελεί το κύριο μέσο για την επίτευξη των εθνικών στόχων του ΕΣΠΑ 2014-2020 για τους δύο τομείς Μεταφορών και Περιβάλλοντος. Σε ό,τι αφορά στον Τομέα Μεταφορών το ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ δίνει έμφαση και προτεραιότητα στις παρεμβάσεις που αφορούν στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών ΔΕΔ-Μ, σύμφωνα με το Στρατηγικό Πρόγραμμα Επενδύσεων Μεταφορών (ΣΠΕΜ) της χώρας, συνεχίζοντας τα έργα που έχουν ολοκληρωθεί από πόρους των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων (Α, Β, Γ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ 2007-2013).
Οι παρεμβάσεις του Προγράμματος εστιάζουν κυρίως:
- στην ολοκλήρωση του βασικού σιδηροδρομικού άξονα της χώρας ΠΑΘΕ/Π, σε συνέργεια με την κοινοτική διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη/ Connecting Europe Facility»
- στην υλοποίηση επιλεγμένων τμημάτων του αναλυτικού οδικού δικτύου που ενισχύουν τη συνεκτικότητα του οδικού και του συνολικού ΔΕΔ-Μ συμπληρωματικά προς τις ήδη ολοκληρωμένες παρεμβάσεις (μέσω Συμβάσεων Παραχώρησης) του ΕΠ-ΕΠ 2007-2013
- στη δημιουργία νέων ή/και τη βελτίωση υφιστάμενων υποδομών λιμένων και αεροδρομίων του ΔΕΔ-Μ της χώρας,
- σε συνδέσεις τους με το διευρωπαϊκό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο που ενισχύουν την περιφερειακή κινητικότητα και βελτιώνουν τη συνδεσιμότητα απομακρυσμένων ή/και νησιωτικών περιοχών.
Επιπλέον, το ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ εστιάζει στην προώθηση των καθαρών αστικών και προαστιακών μεταφορών στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη, με στόχο τη σημαντική αύξηση της χρήσης περιβαλλοντικά φιλικών μέσων μεταφοράς στα μητροπολιτικά κέντρα της χώρας. Οι σχετικές παρεμβάσεις αφορούν στην ολοκλήρωση της βασικής γραμμής ΜΕΤΡΟ και της επέκτασής της στη Θεσσαλονίκη, καθώς και στην ολοκλήρωση της επέκταση της γραμμής 3 (Χαϊδάρι – Πειραιάς) στο ΜΕΤΡΟ Αθήνας. Υποστηρίζει επίσης παρεμβάσεις στον Προαστιακό Θεσσαλονίκης. Σε μικρότερο βαθμό το ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ χρηματοδοτεί παρεμβάσεις βελτίωσης των επιπέδων οδικής ασφάλειας, της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας και της αεροναυτιλίας.
Το ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ είναι το μεγαλύτερο, από άποψη ενωσιακής συγχρηματοδότησης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του ΕΣΠΑ 2014-2020. Τα χρηματοδοτικά μεγέθη του Προγράμματος μετά την 5η Αναθεώρησή του, στα τέλη του 2020, είναι:
- Η συνολική Συγχρηματοδοτούμενη Δημόσια Δαπάνη (ΣΔΔ) του Προγράμματος ανέρχεται σε 652 εκατ. €
- Η Κοινοτική Συνδρομή ανέρχεται σε 880 εκατ. €.
- Η αντίστοιχη Εθνική Συμμετοχή ανέρχεται σε 772 εκατ. €.
Ο Τομέας Υποδομών Μεταφορών αξιοποιεί το 51,8% των πόρων του ΕΠ, με ΣΔΔ ύψους 2.411 εκατ. € (ή 2.004 εκατ. € σε όρους Κοινοτικής Συνδρομής).
Οι ανάγκες αντιμετώπισης των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού οδήγησαν στην απόφαση ανακατανομής πόρων από όλα τα Επιχειρησιακά Προγράμματα προς το ΕΠΑΝΕΚ προκειμένου να χρηματοδοτηθούν δράσεις ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Από τον τομέα Μεταφορών το 2020 αφαιρέθηκαν συνολικά πόροι ύψους 272 εκατ. € κοινοτικής συμμετοχής, που αντιστοιχούν σε 339,6 εκατ. € συνολικής δημόσιας χρηματοδότησης. Παράλληλα, έγιναν εσωτερικές μετακινήσεις πόρων μεταξύ των αξόνων του Προγράμματος, προκειμένου οι πόροι που παραμένουν στον τομέα να αξιοποιηθούν πλήρως για έργα που έχουν ήδη δρομολογηθεί και αναμένεται με σχετική ασφάλεια να έχουν τις αντίστοιχες δαπάνες μέχρι 31/12/2023. Πιο συγκεκριμένα:
Μειώνονται σημαντικά οι διαθέσιμοι πόροι του Τομέα για σιδηροδρομικά έργα, συνολικά κατά 216,2 εκατ. €. Συγκεκριμένα, από τα 534 εκατ. € ΣΔΔ των δύο σιδηροδρομικών αξόνων προτεραιότητας (ΑΠ) μειώνονται σε 318 εκατ. €. Αντίστοιχα, αφαιρούνται από τον προγραμματισμό εκείνα τα έργα που σήμερα παρουσιάζουν ανωριμότητα και δεν αναμένεται να έχουν σύμβαση εντός του 2021, όπως (α) η αναβάθμιση ηλεκτροκίνηση της Σιδηροδρομικής Γραμμής Θεσσαλονίκη –Προμαχώνας, (β) η αναβάθμιση του τμήματος ΣΚΑ-ΟΙΝΟΗ (γ) η κατασκευή της νέας γραμμής στο τμήμα Ρίο - Πάτρα. Τα έργα αυτά έχουν επιλεξιμότητα συγχρηματοδότησης τόσο από τα ΕΔΕΤ όσο και από το CEF της ΠΠ 2021-2027. Παραμένουν στο Πρόγραμμα έργα υποδομής, επιδομής και συστημάτων, που είτε ολοκληρώνονται μέσα στην περίοδο είτε θα συνεχίσουν ως έργα phasing στη επόμενη ΠΠ 2021-2027 (π.χ. Επιδομή ηλεκτροκίνηση, σηματοδότηση τμήματος Ροδοδάφνη – Ρίο, Σιδηροδρομικός Σταθμός Αθηνών και σύνδεση με Μετρό, GSM-R επί του ΠΑΘΕ/Π)
Μειώνονται ελάχιστα οι διαθέσιμοι πόροι του τομέα για οδικά έργα, συνολικά κατά 24,2 εκατ. € ΣΔΔ. Πιο συγκεκριμένα:
✓Στον ΑΠ04 (Διευρωπαϊκό Οδικό Δίκτυο ΒΟΑΚ) οι πόροι μειώνονται κατά 57 εκατ. € ΣΔΔ. Οι πόροι που παραμένουν στον ΑΠ καλύπτουν τις δαπάνες του ήδη ολοκληρωμένου έργου Γούρνες -Χερσόνησος καθώς και των ήδη ενταγμένων ή δρομολογημένων νέων έργων οδικής ασφάλειας που αναμένεται να έχουν σύμβαση εντός του 2021. Ο νέος προγραμματισμός του ΥΠΥΜΕ για νέα έργα υποδομών επί του ΒΟΑΚ θα είναι επιλέξιμος στην επόμενη περίοδο.
✓Στον ΑΠ05 (Περιφερειακή κινητικότητα –Βελτίωση συνδεσιμότητάς νησιωτικών και απομακρυσμένων περιοχών) οι πόροι μειώνονται κατά 14 εκατ. € ΣΔΔ. Αντίστοιχα αφαιρείται από τον προγραμματισμό το έργο της οδικής σύνδεσης Εγνατίας με το λιμάνι Αλεξανδρούπολης (ανατολική περιφερειακή Αλεξανδρούπολης), που δεν έχει ακόμη ενταχθεί στο ΕΠ και το οποίο είναι επιλέξιμο για χρηματοδότηση από πόρους της ΠΠ 2021-2027. Παραμένει στον ΑΠ και ολοκληρώνεται το phasing από την ΠΠ 2007-2013 οδικό έργο Καλλονή –Σίγρι.
✓Αντίθετα, στον ΑΠ03 (Διευρωπαϊκό Οδικό Δίκτυο σε όλη τη χώρα) οι πόροι αυξάνονται κατά 48 εκατ. € ΣΔΔ για να ολοκληρωθούν τα έργα που ήδη υλοποιούνται. Το έργο Πάτρα – Πύργος το οποίο – προς το παρόν -παραμένει στη λίστα των έργων, δεν ολοκληρώνεται στην ΠΠ 2014-2020 και είναι δυνατόν είτε να υλοποιηθεί ως έργο phasing, είτε να μεταφερθεί στο σύνολό του σε ΕΠ της ΠΠ 2021-2027, όπου είναι δυνητικά επιλέξιμο. Παράλληλα, το έργο του κάθετου άξονα της Εγνατίας οδού Ξάνθη – Εχίνος – Ελληνο-Βουλγαρικα σύνορα : τμήμα Δημάριο-σύνορα, μεταφέρεται στο INTERREG Ελλάδα –Βουλγαρία. Τέλος, αφαιρείται από τον προγραμματισμό του ΑΠ03 το νέο έργο της Παράκαμψης Χαλκίδας, που είναι δυνητικά επιλέξιμο σε ΕΠ της ΠΠ 2021-2027.
- Αυξάνονται σημαντικά οι διαθέσιμοι πόροι του τομέα για λιμενικά έργα και έργα ασφάλειας ναυσιπλοΐας, συνολικά κατά 96 εκατ. € ΣΔΔ, στον ΑΠ06, προκειμένου (α) να καλυφθούν οι δαπάνες των δύο έργων λιμενικών υποδομών (Πάτρας και Ηγουμενίτσας) τα οποία και ολοκληρώνονται και (β) να διασφαλιστεί η συγχρηματοδότηση όλων των ήδη ενταγμένων έργων ασφάλειας ναυσιπλοΐας που αναμένεται να έχουν 11σύμβαση εντός του 2021, καθώς και του προς ένταξη ιδιαίτερα σημαντικού έργου του δικτύου VTMIS του Υπουργείου Ναυτιλίας.
- Αυξάνονται σημαντικά οι διαθέσιμοι πόροι του τομέα για έργα αεροδρομίων και έργα ασφάλειας αεροναυτιλίας, συνολικά κατά 120 εκατ. € ΣΔΔ, στον ΑΠ07, προκειμένου να συγχρηματοδοτηθούν (α) το νέο αεροδρομίου Καστελίου (β) άλλα μικρότερα νέα έργα αναβάθμισης νησιωτικών αεροδρομίων καθώς και (γ) σημαντικά συστήματα αεροναυτιλίας της ΥΠΑ που αφορούν σε όλη την επικράτεια.
- Μειώνονται σημαντικά οι διαθέσιμοι πόροι του τομέα για έργα καθαρών αστικών μεταφορών, συνολικά κατά 315,2εκατ. €. Βασικοί στόχοι παραμένουν:
✓Η διασφάλιση της ολοκλήρωσης των phasing από προηγούμενες ΠΠ έργων Μετρό στη Θεσσαλονίκη (βασική γραμμή και επέκταση σε Καλαμαριά) και στην Αθήνα (Γρ. 3: τμήμα Χαϊδάρι-Πειραιάς).
✓Η συγχρηματοδότηση των προμηθειών για την ανανέωση των στόλων λεωφορείων για Θεσσαλονίκη και Αθήνα με πιο φιλοπεριβαλλοντικά οχήματα.
✓Η αναβάθμιση των συρμών της Γραμμής 1 του ΗΣΑΠ.
✓Η υλοποίηση άλλων έργων μικρού Π/Υ ΟΑΣΑ/ΣΤΑΣΥ που αφορούν κυρίως σε συστήματα ελέγχου, πληροφόρησης, εξυπηρέτησης κοινού.
Τα έργα βιώσιμης αστικής κινητικότητας που αφαιρούνται από την στοχοθεσία του ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ (Γραμμή 4 Μετρό Αθηνών, δι-ρευματικοί συρμοί, ανακαίνιση του τμήματος Πειραιάς - Φάληρο της γραμμής 1, Προαστιακός Θεσσαλονίκης) είναι δυνητικά επιλέξιμα για συγχρηματοδότηση από ΕΠ της ΠΠ 2021-2027.
Ο σχεδιασμός και η χρηματοδότηση του Προγράμματος Υποδομών Μεταφορών για την περίοδο 2021 - 2027
Στα 2,314 δισ. ευρώ ανέρχεται η συνολική συγχρηματοδοτούμενη δημόσια δαπάνη του προγράμματος «Υποδομές Μεταφορών» (Ε.Π.Υ.ΜΕΤ) για την περίοδο 2021-2027, καθώς πριν από λίγες ημέρες ολοκληρώθηκε η δεύτερη διαβούλευσή του, η οποία άρχισε στις 28/04/2021. Το εν λόγω πρόγραμμα αποτελεί το Τομεακό Πρόγραμμα του νέου ΕΣΠΑ για την υλοποίηση του Επιχειρησιακού Σχεδιασμού των αρμοδίων υπουργείων Υποδομών και Μεταφορών, Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, που στόχο έχει την υλοποίηση της αναπτυξιακής στρατηγικής στον τομέα των υποδομών Μεταφορών για την Προγραμματική Περίοδο 2021-2027.
Όπως έγινε γνωστό, σε αυτό εντάσσονται έργα και παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο (π.χ. ΒΟΑΚ), στο κεντρικό σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας (ΠΑΘΕ), οδικές συνδέσεις με λιμάνια και ΒΙΠΕ, έργα οδικής ασφάλειας, έργα Μετρό, η ενίσχυση και διασφάλιση της συνδεσιμότητας των νησιών, η βελτίωση των μέσων σταθερής τροχιάς και την ανανέωση του στόλου των λεωφορείων με ηλεκτρικά στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη, έργα που σχετίζονται με θαλάσσιες μεταφορές ή την αναβάθμιση των υποδομών σε επιλεγμένα λιμάνια κ.α.
Το Πρόγραμμα Υποδομών Μεταφορών χρηματοδοτείται με 1.912.389.466 ευρώ Κοινοτική Συνδρομή, εκ των οποίων 1.329.511.143 ευρώ από το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ: 69,52%) και 582.878.323 ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ:30,48%). Οι συνολικά διαθέσιμοι πόροι, συμπεριλαμβανομένης της Εθνικής Συμμετοχής, ανέρχονται σε 2.313.798.223 ευρώ, εκ των οποίων 1.564.130.757 ευρώ από το ΤΣ (67,60%) και 749.667.466€ από το ΕΤΠΑ (32,40%).
Οι Στόχοι του Επιχειρησιακού Προγράμματος για την περίοδο 2021 - 2027 είναι:
Α) Προώθηση της ολοκλήρωσης μέρους των υποδομών του κεντρικού ΔΕΔ-Μ και περαιτέρω ανάπτυξη / αναβάθμιση του αναλυτικού ΔΕΔ-Μ, που περιλαμβάνει την ολοκλήρωση του κεντρικού σιδηροδρομικού ΠΑΘΕΠ και κλάδους του με την εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων έλξης και διαχείρισης της κυκλοφορίας, την διασύνδεση υφιστάμενου αναλυτικού ΔΟΔ στην ηπειρωτική Ελλάδα και συνδέσεων με αυτό, την ολοκλήρωση διασυνοριακών οδικών συνδέσεων, καθώς και επιλεγμένες παρεμβάσεις σε μεγάλες νησιωτικές περιφέρειες.
Β) Προώθηση των συνδυασμένων μεταφορών, που περιλαμβάνει σιδηροδρομικές (υπεραστικές και προαστιακές) συνδέσεις καθώς και οδικές συνδέσεις με λιμάνια και ΒΙΠΕ.
Γ) Ενίσχυση και διασφάλιση της συνδεσιμότητας των νησιών, που περιλαμβάνει την βελτίωση των υποδομών πλέγματος λιμένων νησιωτικών περιφερειών.
Δ) Βελτίωση της ασφάλειας μεταφορών, με την υλοποίηση εστιασμένων παρεμβάσεων παθητικής οδικής ασφάλειας, και συστημάτων για την βελτίωση της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας και αεροναυτιλίας.
Ε) Ανάπτυξη και επέκταση βιώσιμων και οικολογικών αστικών μέσων μεταφοράς, που περιλαμβάνει επέκταση και βελτίωση των μέσων σταθερής τροχιάς και την ανανέωση του στόλου των λεωφορείων με ηλεκτρικά στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Η λίστα των έργων που θα ενταχθούν στο ΕΣΠΑ της περιόδου 2021 - 2027 οριστικοποιείται αυτήν την περίοδο, παράλληλα με την οριστικοποίηση των επενδύσεων που θα ενταχθούν στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και σε άλλα κεντρικά ευρωπαϊκά προγράμματα.
Υποδομές και στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας
Σύμφωνα με κυβερνητικές και δημοσιογραφικές πληροφορίες, καθώς τα επίσημα κείμενα είναι υπό οριστική συμφωνία ακόμη με τις Βρυξέλλες, ένα αρκετά διευρυμένο πρόγραμμα έργων σε υποδομές και μεταφορές εντάσσεται στις επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που θα χρηματοδοτηθεί από νέους πόρους της στρατηγικής Νέα Γενιά ΕΕ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Συγκεκριμένα στο ΤΑΑ προβλέπεται να ενταχθούν τα εξής πακέτα έργων:
