Αυτές τις προτάσεις τις ακούμε αρκετές φορές όταν παρακολουθούμε διάφορες συζητήσεις ή ανακαλύπτουμε ή ερευνούμε τις πηγές της. Αν όμως μιλήσουμε με απόλυτες μαθηματικές τιμές τα γεγονότα της είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα. Και βέβαια αν δεν είσαι παρών στα στιγμιαία γεγονότα, εξαρτάσαι πλέον από μεσάζοντες, που αν καταγράψουν ως παρόντες την χρονική στιγμή τέλεσης των γεγονότων, θεωρητικά, θεωρούνται πιο αξιόπιστοι, σε σύγκριση από έναν άλλον σε μεταγενέστερο χρόνο.
Και πάλι όμως, ακόμα και στην ιδανική περίπτωση της παρουσίας του ιστορικού στο γεγονός, υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες για την αντικειμενική περιγραφή. Οι λόγοι πολλοί όπως, πολιτικοί, συμπάθειας ή εμπάθειας, σύγχυσης, φόβου, αλλά και δωροδοκίας. Παραδείγματα πολλά, τουλάχιστον στην Ελληνική Ιστορία. Αναφέρω μερικά. Ηρόδοτος, προσφιλής κείμενος προς τους Αλκμεωνίδες χορηγούς του. Προκόπιος και Μιχαήλ Ψελλός, εμπαθείς προς τους σύγχρονούς τους, βυζαντινούς αυτοκράτορες, Ιουστινιανό και Ρωμανό Δ΄Διογένη αντίστοιχα. Και από την πιο πρόσφατη, Παπαρρηγόπουλος ο παρεξηγημένος, Σπύρος Μελάς, συντηρητικός λόγω πολιτικών πεποιθήσεων. Αντίστοιχα παραδείγματα και στην παγκόσμια Ιστορία, αλλά ας μην μακρυγορώ πάνω σ’ αυτό.
Η επιλεκτική διάδοση ή αποσιώπηση ομοίων βιαίων γεγονότων που έλαβαν χώρα παγκοσμίως ανάλογα με το στάτους ισχύος του εκτελεστή. Και τι εννοώ. Οι Αυστριακοί στην σφαγή των μουσουλμάνων στην Βουδαπέστη (1686), έκαναν τα ίδια έκτροπα με αυτά της Άλωσης της Τριπολιτσάς, σύμφωνα με επί τόπου μαρτυρίες όπως η περιγραφή του Πρώσου ιατρού Γιόχαν Ντίετς ο οποίος υπηρετούσε στον Αυτοκρατορικό στρατό συγκλονίζει: «…ούτε τα μωρά στην κοιλιά της μάνας τους δεν γλύτωσαν τον θάνατο. Είμαι τρομοκρατημένος από τα όσα έγιναν εδώ. Οι άνθρωποι είναι πολύ πιο σκληροί μεταξύ τους κι από τα άγρια θηρία». Μόνο χάρη στην επέμβαση του αρχιστρατήγου Καρόλου και του Μαξιμιλιανού της Βαυαρίας κατορθώθηκε να σταματήσει η σφαγή και να σωθούν οι ζωές των υπολοίπων. Με την κατάληψη της πόλης καταστράφηκαν και όλα τα μουσουλμανικά οικοδομήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μαζί με τους Τούρκους πολέμησαν και λίγοι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σφαγούν ή να εκδιωχθούν όλοι οι Εβραίοι της Βούδα, να πυρποληθούν και οι τρεις συναγωγές σε αυτήν και να ξεκινήσουν διώξεις εναντίον τους σε όλη την απελευθερωμένη Ουγγαρία.
Επιλεκτικά λοιπόν, αγνοούνται συστηματικά οι αυστριακές ωμότητες από τους ιστορικούς της Δύσης σε σχέση με τους επαναστατημένους Έλληνες. Δεν λαμβάνονται υπόψη οι σφαγές στο Αϊβαλί, τον Ιούνιο του 1821 από τους Οθωμανούς, ενάντια του ελληνικού στοιχείου της πόλης, των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης, της Νάουσας και της Χαλκιδικής, αλλά ας μην μας φανεί παράδοξο εφόσον αγνοούνται συστηματικά και από τους Έλληνες ιστορικούς και πολύ σημαντικά γεγονότα της Επανάστασης στη Μακεδονία
Ο Σαντάμ έκανε εθνοκάθαρση των Κούρδων, πράγμα που κάνουν το ίδιο οι Τούρκοι εδώ και δεκαετίες με την ανοχή των Μ. Δυνάμεων για τους δεύτερους. Οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ προέβησαν σε γενοκτονία όχι μόνο βομβαρδίζοντας με ναπάλμ, αλλα και ραντίζοντας με άκρως επικίνδυνα χημικά το έδαφος του Βιετνάμ με επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές. Οι Σοβιετικοί προέβησαν σε ωμότητες αντίστοιχες του Γ΄ Ράιχ όμως μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβ. Ένωσης βγήκαν αυτές στην επιφάνεια. Αλλά και οι δύο ελληνικοί εμφύλιοι, ο ένας μεσούσης της Επανάστασης, και ο άλλος πριν την λήξη του Β΄ Παγκ.Πολέμου δεν μας διδάχθηκαν στα σχολικά μας βιβλία ως όφειλε η ελληνική πολιτεία και όπως έπρεπε.
Ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας είναι η κριτική των γεγονότων του παρελθόντος με σημερινά μέτρα και σταθμά σύγκρισης. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να αποτελεί ακριβές κριτήριο, αλλά πολλές φορές επηρεάζει το ιστορικό γεγονός και αποτελεί σε κάποιες περιπτώσεις κανόνα επιχειρηματολογίας και αποδοχής, που πιθανώς να επηρεάζει σημαντικά το ιστορικό γεγονός τόσο στο παρόν, όσο και στο μέλλον.
Θα μείνω γι’ αυτό στην άλωση της Τριπολιτσάς από τους επαναστατημένους Έλληνες, που αποτελεί κατ΄άλλους ιστορικούς, μελανή σελίδα της ιστορίας μας και κατ΄άλλους όχι. Τα επιχειρήματα των πρώτων (Γκόρντον, Φίνλευ κλπ) είναι, οτι οι μουσουλμάνοι εντός της πόλης ήταν άμαχοι, υπήρξε δοσοληψία μεταξύ πολιορκητών και πολιορκουμένων για την αναχώρηση των τελευταίων (που δεν τηρήθηκε, αντίθετα με τους τουρκαλβανούς που έφυγαν με έγγύηση και παρέμβαση του Κολοκοτρώνη) και παρά ταύτα κατεσφάγησαν, οι πολιορκούμενοι θα έπρεπε να θεωρηθούν αιχμάλωτοι πολέμου, τα 400 χρόνια σκλαβιάς δεν μπορούν να αποτελέσουν άλλοθι για τέτοια βαρβαρότητα. Η αντίθετη άποψη εκφράζεται από τους Α. Τζ. Βαλπρι, Τζ Ιρβινγκ Μανατ, Βασ. Κρεμμύδα κλπ)
Ναι ήταν μια μεγάλη σφαγή και εδώ θα πρέπει να κρίνουμε με τα μέτρα και σταθμά της εποχής. Η ζωή ειδικά στον ελλαδικό χώρο επί τουρκοκρατίας δεν είχε σχεδόν καμμία αξία και είχε άμεση εξάρτηση από τις διαθέσεις των Οθωμανών. Οι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τέτοιου είδους θέματα μόνο όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση, με λίγα λόγια δεν ασχολήθηκαν ως τότε με το τι έκαναν αντίστοιχα οι Τούρκοι στους άμαχους Έλληνες στο παρελθόν. Ασχολήθηκαν αργότερα με την καταστροφή της Χίου και Ψαρών αλλά δεν γνωρίζω με πόση ιστορική ένταση πέρασαν αυτά τα γεγονότα στην παγκόσμια κοινή γνώμη, με εξαίρεση κάποιους Γάλλους ζωγράφους και λογοτέχνες. Μήπως το ίδιο δεν γίνεται και σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου οπου η κοινή γνώμη είναι απούσα; Οι σφαγές των Χούτου και Τούτσι στην Αφρική; Οι σφαγές ένθεν και ένθεν, στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας; Αν αύριο δηλαδή ασχοληθούν σοβαρά με το θέμα των Κούρδων και σε κάποια σύγκρουση οι Κούρδοι κάνουν έκτροπα, αυτό θα καταγραφεί ως βαρβαρότητα και θα τους χρεωθεί άμεσα, ενώ θα αγνοηθούν όλα τα προηγούμενα όμοια γεγονότα των αντιπάλων τους επειδή απλά η κοινή γνώμη ήταν απούσα στα προγενέστερα όμοια.
Στην επανάσταση υπήρξε αντιπαράθεση δύο κόσμων χριστιανών και μουσουλμάνων. Υπήρχε ο χριστιανός ραγιάς και ο μουσουλμάνος δυνάστης. Η διάκριση σε άμαχο ή ένοπλο ως εκ τούτου ανύπαρκτη με πρώτους διδάξαντες ασφαλώς τους Οθωμανούς για αυτή την χρονική περίοδο. Το θέμα της απώλειας των αμάχων ακόμα διχάζει μέχρι και σήμερα. Αναφέρονται ως παράπλευρες απώλειες και δυστυχώς είναι όπως φαίνεται αποδεκτές. Το θέμα είναι να μην γίνονται, αλλά πως μπορεί αυτό να διασφαλιστεί ακόμα και μέχρι σήμερα; Πάντα η αφόρητη καταπίεση των κατακτητών έναντι των κατακτημένων εκτονώνεται με σφοδρό βίαιο τρόπο χωρίς κανόνες, όταν οι δεύτεροι πιθανώς κάποτε πάρουν το πάνω χέρι. Πρέπει να έχει πολύ μεγάλα ψυχικά αποθέματα και κουλτούρα ο επαναστατημένος για να μην προβεί σε ωμότητες, πράγμα που ο στερημένος των πάντων, επί τέσσερις αιώνες ραγιάς, μοιραία δεν είχε. Τα ίδια έκτροπα έκαναν οι Γάλλοι εναντίον των αποίκων Αγγλοαμερικανών, κατά τον αποικιακό πόλεμο και όμοια έκαναν οι Άγγλοι στους επαναστάτες Αμερικανούς κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας του 1776, που υποτίθεται οτι είχαν ευρωπαϊκή κουλτούρα και βέβαια βασικούς κανόνες πολέμου κατά το εθιμικό της τότε εποχής.
Ο φόβος αμαύρωσης της Ιδέας του νικητή. Κάθε έθνος προσπαθεί να στήσει το δικο του εθνικό υπόβαθρο μέσα από τους αγώνες του. Η Ιστορία μπορεί να καταγραφεί σύμφωνα με το δοκούν συμφέρον του. Άλλοτε να προβάλλει υπερβολικά κάποια γεγονότα και άλλοτε να τα αποσιωπήσει. Εναπόκειται στο πόσο θάρρος έχει ώστε να τα καταγράψει αντικειμενικά όλα με οποιοδήποτε κόστος. Το κράτος μας δυστυχώς, δεν είχε ούτε έχει το σθένος να καταγράψει αντικειμενικά την ιστορία του. Γι’ αυτό βλέπουμε αμφισβητήσεις, κενά και απορίες που κι αυτές φτάνουν με υπερβολικό τρόπο κάποιες φορές στην αντίπερα όχθη. Το ιδεατό κατασκεύασμα έχει χρονικό περιθώριο λήξης, όταν η αντικειμενική καταγραφή λειτουργήσει και βάλει τα πράγματα στη θέση τους, όπως πρέπει, χωρίς επιλεκτικούς εξωραϊσμούς. Η ιστορική αλήθεια μόνο τότε μπορεί είτε να βρίσκεται κάπου στη μέση είτε στον αντίποδα.
Με αφορμή του επίκαιρου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση θα αναφέρω ένα παράδειγμα. Οι ήρωες του ’21 ήταν άνθρωποι. Με προτερήματα αλλά και με ελαττώματα. Όπως όλα τα ανθρώπινα πλάσματα, είτε του χθες είτε του σήμερα. Ως επί το πλείστον είχαν αναπτυγμένο το εθνικό αίσθημα, αλλά δεν έπαυαν ως άνθρωποι να έχουν ελαττώματα και πάθη. Την κλωτσιά που έφαγε ο Κολοκοτρώνης από τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη στη σοβαρή λογομαχία για το μοίρασμα των 50 αλόγων του Κιαμήλμπεη, αποκαλώντας τον μάλιστα (ο Κυριακούλης) «Σκατόβλαχε. Θα σε κάμω και σένα αρχηγόν και μεγάλον. Παλιόκλεφτα», δεν θα το βρείτε πουθενά στα ιστορικά αναγνώσματα ευρείας κυκλοφορίας, παρά μόνο στα απομνημονεύματα του Κανέλλου Δεληγιάννη. Μπορεί να ήταν ένα μεμονωμένο επεισόδιο από εμπάθεια των Δεληγιανναίων για τις επιτυχίες του Κολοκοτρώνη ή από υπέρμετρη αρχηγική επιβολή του Γέρου. Δεν παύει να είναι ένα γεγονός. Δεν το αναφέρω αυτό ούτε για να μειώσω, ούτε για να κατηγορήσω. Απλά το καταγράφω. Θέλω όμως να πω, οτι ακόμα και σήμερα να γινότανε η Επανάσταση, τέτοια φαινόμενα θα τα είχαμε και πάλι.
Συμπερασματικά λοιπόν, η αντικειμενική καταγραφή της Ιστορίας είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Εναπόκειται αποκλειστικά στα ευρήματα, στις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, στα καθαυτό γεγονότα, στις πηγές, την διασταύρωση αξιόπιστων ιστορικών πληροφοριών και στο ανιδιοτελές κριτικό μάτι του ιστορικού, για να πετύχει ένα σωστό αποτέλεσμα, κόντρα στις αυθεντίες του είδους, που μπορεί ενίοτε να κάνουν και λάθος.