Με τη διδασκαλία του προετοίμαζε τους ανθρώπους να δεχθούν το Χριστό, ως τον αληθινό Μεσσία, καθώς και τη θεία διδασκαλία του.
Ο λόγος του ήταν αφυπνιστικός και ελεγκτικός. Η διδασκαλία του υπήρξεν άκρως αυστηρή, ιδιαίτερα προς την εξουσία για τα ηθικά της σκάνδαλα. Εξ αυτού του λόγου ο τότε τετράρχης της Γαλλιλαίας Ηρώδης ο γιος του Αντύπα αρχικά τον φυλάκισε και τελικά τον εθανάτωσε με αποκεφαλισμό. Ο Ιωάννης, στα εβραϊκά Ιωχάνναν – κοντά στο Θεό βρήκα την χάρη, ως πρόσωπο της Βίβλου, βρίσκοται στο τέλος της Παλαιάς Διαθήκης και στην αρχή της Καινής Διαθήκης. Εις μεν την Παλαιά Διαθήκη ως προφήτης, εις δε την Καινή Διαθήκη ως Πρόδρομος. Τον ερχομό του προφήτεψαν οι προφήτες Ησαϊας και Μαλαχίας. Στο πρόσωπο του αναφέρονται και οι τέσσερις ιεροί Ευαγγελιστές ο Ματθαίος, ο Μάρκος, ο Λουκάς και ο Ιωάννης. Το κήρυγμα του Ιωάννη προς το λαό, που ερχόταν σ΄αυτόν να βαπτισθεί ήταν κήρυγμα μετανοίας.
Στοιχεία της ζωής του Βαπτιστή
Πατέρας του Προδρόμου ήταν ο ιερέας Ζαχαρίας προερχόμενος από την ιερατική τάξη του Αβιά, και μητέρα του ήταν η Ελισσάβετ, απόγονος του Ααρών και συγγενής της Θεοτόκου. Και οι δύο γονείς του ήσαν άνθρωποι τρίτης ηλικίας, η δε μητέρα του επί πλέον ήταν στείρα. Όμως «όπου Θεός βούλεται νικάται φύσεως τάξις». Κατά την ώρα του θαύματος στο ναό παρουσιάσθηκε στον Ζαχαρία ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και του διεμήνυσε ότι η γυναίκα του Ελισσάβετ θα τεκνοποιήσει, θα γεννήσει αγόρι, αυτός δε, ως πατέρας, όπως συνηθιζόταν τότε, να το ονομάσει δίνοντάς του το όνομα Ιωάννης. Λόγω της ηλικίας, ο Ζαχαρίας δεν πίστεψε στα λόγια του Αρχάγγελου Γαβριήλ και αμέσως, ως τιμωρία, έχασε την ομιλία του. Έτσι ο Ζαχαρίας παρέμεινε άλαλος μέχρι την ώρα που το παιδί το οποίο θα έφερνε στον κόσμο η Ελισσάβετ θα έπαιρνε το προσωπικό του όνομα. Έτσι και έγινε. Οκτώ ημέρες μετά τη γέννηση του μωρού, του ζητήθηκε να φανερώσει το όνομα του παιδιού. Τότε εκείνος έγραψε επάνω σε μια πινακίδα «Ιωάννης» και αμέσως λύθηκε η γλώσσα του και ξαναβρήκε την ομιλία του.
Η προφητεία του Ζαχαρία για το παιδί
Όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο πατέρας του παιδιού με το λύσιμο της γλώσσας του, είπε ορισμένα προφητικά λόγια για το παιδί, πλημμυρισμένος από το «Αγιον Πνεύμα». Ένας μέρος από τα λόγια αυτά που αφορά τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, είναι το εξής: Και συ παιδί μου, θα επονομασθείς προφήτης του υψίστου στον Θεό, γιατί θα προπορευθείς πριν από τον Κύριο, για να ετοιμάζεις το δρόμο του, κάνοντας γνωστή στο λαό του τη σωτηρία με τη συγχώρεση των αμαρτιών, επειδή ο Θεός μας είναι γεμάτος ευσπλαχνία. Έκανε να ανατείλει για μας ένα φως από ψηλά, για να φωτίσει αυτούς που ζουν στο σκοτάδι και κάτω από τη σκιά του θανάτου και να οδηγήσει τα βήματά μας στο δρόμο της ειρήνης».
Ο Ιωάννης στην Έρημο του Ιορδάνη
Ο Ιωάννης μέχρι τα τριάντα του χρόνια ζούσε στην έρημο με ζωή ασκητική, με προσευχή και πνευματική κατάρτιση. Οι ιεροί Ευαγγελιστές δεν μας παρέχουν καμία πληροφορία για τον ιδιωτικό του βίο μέχρι τα τριάντα, εκτός από τη λιτή αναφορά του Ευαγγελιστή Λουκά ότι «το παιδίον ηύξανε και εκραταιούτο πνεύματι και ην εν τοις ερήμοις έως ημέρας αναδείξεως αυτού προς τον Ισραήλ». Εδώ ως «έρημοι “εννοούνται τα διάφορα επί μέρους τμήματα της ιδίας ερήμου, δηλαδή της ερήμου της Ιουδαίας, όπου προφανώς κατέφυγε ο Ιωάννης για την προπαρασκευή του έργου του, όπως είχαν κάνει παλαιότερα και οι προφήτες Μωϋσής και Ηλίας. Όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο Ιωάννης, όντας πλέον 30 ετών, εμφανίζεται στην έρημο της Ιουδαίας στον Ιορδάνη ποταμό κατά θεία εντολή και αρχίζει το έργο του. Εκεί εκήρυττε στα πλήθη του κόσμου που προσερχόταν σ’ αυτόν και εβάπτιζε στα νερά του ποταμού όσου αποδεχόνταν το κηρύγμά του, το οποίο ήταν κήρυγμα μετανοίας.
Ο χρονολογικός προσδιορισμό της δράσης του Βαπτιστή.
Ο ευαγγελιστής Λουκάς προσδιορίζει συν τοις άλλοις και το χρόνο κατά τον οποίο συνέβαιναν όλα αυτά με τον Ιωάννη στην έρημο. Λέγει ακριβώς: «Ήταν ο δέκατος πέμπτος χρόνος της βασιλείας του αυτοκράτορα (της Ρώμης) Τιβερίου. Επίτροπος της Ιουδαίας ήταν ο Πόντιος Πιλάτος. Τετράρχης της Γαλιλαίας ήταν ο Ηρώδης, της Ιτουριας και της Τραχωνίτιδας ο Φίλιππος ο αδελφός του, και της Αβιλινής ο Λυσανίας. Αρχιερείς ήταν ο Άννας και ο Καϊάφας. Τότε δόθηκε εντολή από το Θεό στο γιο του Ζαχαρία, τον Ιωάννη, που ήταν στην έρημο και αυτός ήρθε σε όλα τα περίχωρα του Ιορδάνη και κήρυττε να μετανοήσουν οι άνθρωποι και να βαπτιστούν, για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους, όπως είναι γραμμένο στο βιβλίο του προφήτη Ησαϊα, ο οποίος είχε πει: μια φωνή βροντοφωνάζει στην έρημο (φωνή βοώντος εν τη ερήμω) «ετοιμάστε το δρόμο για τον Κύριο να κάνετε ίσια τα μονοπάτια να περάσει. Κάθε φαράγγι θα γεμίσει και κάθε βουνό και λόφος θα χαμηλώσει. Οι στραβοί δρόμοι θα ισιώσουν και οι ανώμαλοι θα γίνουν ομαλοί. Τότε όλοι οι άνθρωποι θα δουν τη σωτηρία που προσφέρει ο Θεός».
Το κήρυγμα και η φυλάκιση του Ιωάννη
Ο Ιωάννης «στα πλήθη, που πήγαιναν να βαπισθούν έλεγε «οχιάς παιδιά, ποιος σας είπε ότι έτσι θα ξεφύγετε από την οργή του Θεού που πλησιάζει; Κάνετε λοιπόν έργα που ταιριάζουν σε άνθρωπο που πραγματικά μετανοεί και μην αρχίσετε να λέτε μεταξύ σας καταγόμαστε από τον Αβραάμ». Να είστε βέβαιοι πως ο Θεός ακόμη και απ’ αυτές εδώ τις πέτρες μπορεί να κάνει απογόνους του Αβραάμ. Το τσεκούρι βρίσκεται κιόλας στη ρίζα των δένδρων. Κάθε δένδρο, λοιπόν, που δεν δίνει καλό καρπό θα κοπεί σύρριζα και θα ριχτεί στη φωτιά». Οι όχλοι τον ρωτούσαν: «Τι να κάνουμε λοιπόν;». Και εκείνος τους απαντούσε: «Όποιος έχει δύο χιτώνες ας δώσει το ένα σ’ αυτόν που δεν έχει και όποιος έχει τρόφιμα ας κάνει το ίδιο». Ήρθαν επίσης και τελώνες να βαπισθούν και του είπαν: «Δάσκαλε τι να κάνουμε;» Και εκείνος του αποκρίθηκε: «Να μη απαιτείτε περισσότερα απ’ όσα σας παραχωρεί ο νόμος». Τον ρωτούσαν ακόμη και στρατιώτες: «Και εμείς τι πρέπει να κάνουμε;» Και τους έλεγε: «Μην παίρνετε λεφτά από κανέναν με ψεύτικες κατηγορίες, ούτε με τη βία, αλλά να αρκείσθε στο μισθό σας». Καθώς ο κόσμος περίμενε και όλοι σκέφτονταν μέσα τους για τον Ιωάννη μήπως αυτός είναι ο Χριστός, εκείνος απαντούσε σε όλους και έλεγε: «Εγώ σας βαπτίζω με νερό, έρχεται όμως αυτός που είναι πιο ισχυρός από μένα και που εγώ δεν είμαι άξιος να λύσω το λουρί από τα υποδήματα του. Αυτός θα σας βαπτίσει με Άγιο Πνεύμα και φωτιά». Στο χέρι του κρατάει το λιχνιστήρι, για να ξεκαθαρίσει το αλώνι του και να συνάξει το σιτάρι στην αποθήκη του, το άχυρο όμως θα το κάψει με φωτιά, που δεν σβήνει ποτέ». Και με πολλές άλλες προτροπές ακόμη εκήρυττε στο λαό το χαρμόσυνο μήνυμα. Επειδή όμως ο Ιωάννης κατηγορούσε τον Ηρώδη τον τετράρχη γιατί είχε ως γυναίκα, την γυναίκα του αδελφού του, την Ηρωδιάδα καθώς και για πολλές άλλες φαύλες πράξεις, ο Ηρώδης πρόσθεσε σ’ όλες αυτές και τούτο: έκλεισε τον Ιωάννη στη φυλακή.
Εν τω μεταξύ δύο από τους μαθητές του Ιωάννη, ο Ανδρέας και ο αδελφός του Σίμων (μετέπειτα Πέτρος), έγιναν μαθητές του Χριστού.
Ο μαρτυρικός του θάνατος
Το ελεγκτικό κήρυγμα του Προδρόμου ενοχλούσε παρά πολύ τις διεφθαρμένες συνειδήσεις των Φαρισαίων, διότι καυτηρίαζε την αλαζονική έπαρση και την ψυχική σκληρότητά τους. Ακόμη τα λόγια του ενοχλούσαν, όπως είδαμε προηγουμένως και τον τετράρχη της Γαλιλαίας και Περαίας Ηρώδην Αντύπαν, όταν τον έλεγχε για την παράνομη συμβίωσή του με την Ηρωδιάδα, τη γυναίκα του αδελφού του Φιλίππου. Συνέβη το εξής: Σε κάποια γιορτή των γενεθλίων του ο Ηρώδης ζήτησε από την κόρη της Ηρωδιάδας τη Σαλώμη να του χορέψει κάποιο χορό, όπως και έγινε. Και επειδή του άρεσε πάρα πολύ ο χορός εκείνης (και ενώ ήταν μεθυσμένος) της υποσχέθηκε με όρκο να της χαρίσει ότι του ζητήσει, ακόμη και το μισό βασίλειό του. Εκείνη σε συνεννόηση με την μητέρα της Ηρωδιάδα, η οποία μισούσε θανάσιμα τον Ιωάννη, ζήτησε να της παραδώσει την κεφαλή του Ιωάννη μέσα σ’ ένα πιάτο, όπως και έγινε. Έτσι ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος παρέδωσε με μαρτυρικό θάνατο την ψυχή του στον Κύριο.
Ο Πρόδρομος στη χορεία των μεγάλων Αγίων
Η Αγία Εκκλησία μας κατέταξε τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και Πρόδρομο στη χορεία των μεγάλων Αγίων της και τιμά τη μνήμη του την 29η Αυγούστου. Στις δεήσεις και τις προσευχές της αναφέρει πάντα το όνομά του μετά το όνομα της Παναγίας. Η εκκλησία μας έχει καθιερώσει και άλλες εορτές για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο όπως είναι: 7 Ιανουαρίου η Σύναξη Ιωάννου του Προδρόμου. 24 Φεβρουαρίου για την πρώτη και δεύτερη εύρεση της τιμίας κεφαλής του, 25 Μαϊου για την τρίτη εύρεση. 24 Ιουνίου για τα γενέθλια του και 29 Αυγούστου για την αποτομή της Τίμιας Κεφαλής του.
Εν κατακλείδι ας σημειωθεί ότι κατά τη διδασκαλία της Ορθόδοξου Εκκλησίας, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, υπήρξε Πρόδρομος του Χριστού και στον κόσμο των κεκοιμημένων από Αδάμ μέχρι το σταυρικό θάνατο του Κυρίου, ενημερώνοντας τους να είναι έτοιμοι να υποδεχθούν το Λυτρωτή και καθαιρέτη του θανάτου, της φθοράς και του Άδου και να πιστεύουν σ’ Αυτόν και να σωθούν. Και το απολυτίκιον της Εορτής του λέγει περί αυτού: «Όθεν της αληθείας υπεραθλήσαι, χαίρων ευαγγελίσω και τοις εν Άδη Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί».
