Η οργή του βασιλιά δεν ήταν αδικαιολόγητη καθώς το Κιλκίς θεωρούνταν το προπύργιο των Βουλγάρων και η έδρα των πιο σκληρών κομιτατζήδων. Οι κομπασμοί των Βουλγάρων που με υπερηφάνεια ονόμαζαν το Κιλκίς «Σόφια της Μακεδονίας» και οι πληροφορίες που εμφάνιζαν την πόλη σαν μόνιμο ορμητήριο κατά του ελληνισμού την έκαναν να μοιάζει σαν κρησφύγετο θηρίων.
Να πια ήταν η πιο διαδεδομένη άποψη για τους κατοίκους του Κιλκίς: «Οι ολίγοι εγκάτοικοι Έλληνες της πόλεως, ο εις μετά τον άλλον, όσοι δεν εσφάγησαν, εξεδιώχθησαν εις καταναγκαστικόν εκπατρισμόν και εν έτος προ του πρώτου πολέμου δεν υπήρχον πλέον εις την «Σόφιαν της Μακεδονίας» ειμή Βούλγαροι και Τούρκοι. Η βουλγαρική εισβολή του 1912 εσάρωσε και τους Τούρκους μέχρι του τελευταίου δια διωγμού φρικιαστικού. Και το Κιλκίς έμεινε φέουδον και δεσποτάτον των κομιτατζήδων, φωλεά λύκων. Ο Σανδάσκυ είχε μεταφέρει εκεί τον αιματοβαφή θρόνον του, και δεν είνε υπερβολή ότι εις την πόλιν ήτο επικρατεστέρα η εξουσία των αρχηγών της λεγομένης Μακεδονικής Οργανώσεως, από το κύρος των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών. Αυτοί διηύθυνον, αυτοί διέτασσον, διότι δεν ήτο συγκέντρωσις αστική το Κιλκίς αλλά κοινόβιον κομιτατζήδων. Τίμιοι άνθρωποι δεν υπήρχον εκεί μέσα» (ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ 8-2-1914).
Ο Μαζαράκης δεν μπόρεσε να εκτελέσει τη διαταγή του βασιλιά γιατί απλούστατα στο Κιλκίς δεν βρέθηκαν κάτοικοι, εκτός από 300 γυναικόπαιδα που στεγάζονταν και περιθάλπονταν στην Καθολική Μονή Καλογραιών. Όλοι οι υπόλοιποι είχαν ακολουθήσει τον ηττημένο βουλγαρικό στρατό και έτσι ο πρώτος αυτός στρατιωτικός διοικητής του Κιλκίς δε βρήκε πόλη για να διοικήσει. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικός ο διάλογος με τον Ιταλό δημοσιογράφο Μακρίνι που τη μέρα εκείνη βρισκόταν στο Κιλκίς. Ο Μαζαράκης δεχόμενος τα συγχαρητήρια για το αξίωμά του γέλασε και υπενθύμισε την ιστορία του Τούρκου ναυάρχου ο οποίος είχε διαταχθεί να πλεύσει στη Μάλτα, αλλά αφού έχασε τον προσανατολισμό του και περιπλανήθηκε επί μακρόν στα παράλια της βόρειας Αφρικής έστειλε μήνυμα στην Κωνσταντινούπολη ότι Μάλτα δεν υπάρχει ή όπως έμεινε στην ιστορία η φράση του «Μάλτα γιοκ».
«Μου φαίνεται», είπε ο Μαζαράκης, «ότι είνε η περίπτωσις να αναφέρω και εγώ εις το στρατηγείον: Κιλκίς γιοκ».
Φωτογραφία: Μετά τη μεγάλη μάχη. Καμένα σπίτια σε άγνωστο σημείο του Κιλκίς. Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΑΤΛΑΝΤΙΣ.
Από το βιβλίο του Θανάση Βαφειάδη «ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ 1913-1940».
Περισσότερες φωτογραφίες της μάχης στην ιστοσελίδα του γραφείου– www.k4station.gr.
