Γιατί άραγε, όμως, πρέπει να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε μεγάλα ορόσημα του παρελθόντος; Μήπως για εθνική καυχησιολογία και κομπασμό; Όχι βέβαια. Κάτι τέτοιο θα ήταν στείρο. Οι μεγάλοι σταθμοί της Ιστορίας μας είναι εκεί όχι για βαραίνουν τις πλάτες μας με φορτίο ασήκωτο, αλλά για να μας εμπνέουν, να μας παραδειγματίζουν. Ο σκοπός, ένας: η εθνική μας αυτογνωσία, προϋπόθεση απαραίτητη για την πορεία μας μέσα από το παρόν προς ένα περισσότερο ελπιδοφόρο μέλλον.
Είμαστε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη, αν όχι και στον κόσμο, που δεν γιορτάζει τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά την είσοδό της σε αυτόν. Σε πολλούς αυτό φαίνεται παράδοξο, δεν το καταλαβαίνουν. Και δεν το καταλαβαίνουν, διότι δεν νιώθουν τον ελληνικό τρόπο: να λες ΟΧΙ όταν ο αγώνας φαίνεται χαμένος, να λες ΟΧΙ όταν σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι έχουν πει ναι και έχουν υποκύψει. Πρόκειται για τη λεβεντιά της θυσίας. Όπως το έθεσε ο ίδιος ο Μεταξάς εκείνο το πρωινό: «Ένας λαός», είπε, «αν θέλει να παραμείνει μεγάλος, οφείλει να μπορεί να πολεμήσει έστω και χωρίς ελπίδα νίκης. Να το κάνει μόνον διότι πρέπει. Για τη Δόξα. Για το Καθήκον».
Πράγματι, τη στιγμή που ο στρατός του Μουσολίνι παραβίαζε με τόσο θράσος τις πύλες της χώρας, η Ελλάδα δεν μπορούσε να περιμένει βοήθεια ή ενίσχυση από πουθενά, καθώς όλη σχεδόν η Ευρώπη είχε ήδη υποκύψει στις δυνάμεις του Άξονα. Η χώρα θα έδινε λοιπόν τον υπέρ πάντων αγώνα μόνη της. Κι όμως, δεν υπήρξε ο παραμικρός δισταγμός. Όλοι, από τον πρωθυπουργό μέχρι τον τελευταίο αγρότη και στρατιώτη, αποφάσισαν την αντίσταση και την αξιοπρέπεια από την υποταγή και την ατίμωση. Νυν υπέρ πάντων αγών!
Το αποτέλεσμα, προς γενική κατάπληξη της ανθρωπότητας, ήταν η πρώτη ήττα του Άξονα στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο! Μέχρι εκείνη τη στιγμή, είχαν ήδη υποκύψει – εθελούσια ή μετά από μικρή αντίσταση ολίγων ημερών – η Αυστρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Δανία, το Λουξεμβούργο, ακόμα και η Γαλλία. Μέσα στην απελπισία που έχει κυριεύσει την κατεχόμενη Ευρώπη, η ελληνική ανατροπή στην Πίνδο φαντάζει ως κάτι το απίστευτο, όσο και ελπιδοφόρο: ο φασιστικός Άξονας Βερολίνου-Ρώμης δεν είναι τελικά αήττητος, όπως όλοι είχαν πιστέψει μέχρι τότε, ο Μουσολίνι δεν είναι ο νέος και ανίκητος Καίσαρας! Η Κορυτσά, την οποία απελευθέρωσε ο ελληνικός στρατός στις 22 Νοεμβρίου 1940, είναι η πρώτη πόλη που έχασαν οι δυνάμεις του Άξονα κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλον τον φοβερό χειμώνα του 1940-'41 και κάτω από τρομακτικές καιρικές συνθήκες, οι Έλληνες ανοίγουν το δρόμο προς το πεπρωμένο τους, τις περισσότερες φορές διά της λόγχης, μάρτυρες πια της Ελευθερίας και της Αξιοπρέπειας, που πάντα απαιτούν υψηλότατο τίμημα.
Είναι ιστορικά βεβαιωμένο αλλά και ομολογημένο ακόμα κι από τον ίδιο τον Χίτλερ, πως η επτάμηνη ελληνική αντίσταση στον Άξονα ανέτρεψε όλο το χρονοδιάγραμμα της ναζιστικής Γερμανίας, αναγκάζοντάς την να αναβάλει κατά δύο κρίσιμους μήνες την επίθεσή της εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, με μοιραίες για τους Γερμανούς συνέπειες λόγω του ρωσικού χειμώνα.
Ως γνωστόν, ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου 1941 και μετά από νέα ηρωική αντίσταση των Ελλήνων, το μέτωπο έσπασε. Λίγες μέρες πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, ο δημοσιογράφος Γεώργιος Βλάχος έγραφε στην εφημερίδα «Καθημερινή» : «Φαίνεται πως οι Έλληνες, αφού κατά την Αρχαιότητα έμαθαν σε όλη την ανθρωπότητα πώς πρέπει να ζει, τώρα θα της διδάξουν και το πώς πρέπει να πεθαίνει». Όμως οι Έλληνες αρνήθηκαν να πεθάνουν. Κατά τα επόμενα μαύρα χρόνια της Κατοχής, αναπτύχθηκε στα βουνά της Ελλάδας ένα μαζικό κίνημα ένοπλης αντίστασης κατά των κατακτητών, ένα κίνημα που, παρά τις εκτελέσεις, τα βασανιστήρια και τους θανάτους από πείνα, υπήρξε ένα απ΄ τα μεγαλύτερα της Ευρώπης. Οι αντιστασιακές οργανώσεις του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ απέδειξαν, στην πράξη και όχι στα λόγια, ότι αυτός ο λαός είναι ικανός να δείξει τον καλύτερο εαυτό του στις ώρες της πιο μεγάλης απελπισίας, και να κάνει ένα νέο ξεκίνημα όταν όλα φαίνονται τελειωμένα.
Το Έπος του '40 ξεθώριασε κάπως στην εθνική μνήμη λόγω των συνταρακτικών εξελίξεων που ακολούθησαν, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο: Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Ψυχρός Πόλεμος, Πυρηνική Εποχή, έκρηξη της τεχνολογίας , είσοδος στην Καταναλωτική Εποχή. Κι όμως, πρόκειται για μια μοναδική στιγμή κατά την οποία αντήχησε τόσο δυνατά και τόσο κρυστάλλινα το σάλπισμα της Ελευθερίας πάνω στον ελληνικό βράχο.
Η γενιά του '40 έδωσε ένα ανεκτίμητο μάθημα στον κόσμο, ένα αλησμόνητο παράδειγμα: ότι το ζητούμενο δεν είναι να παραμείνεις ζωντανός με οποιοδήποτε κόστος. Γιατί αυτό είναι χαρακτηριστικό των ζώων και όχι των ανθρώπων. Οι ελεύθεροι άνθρωποι, παντού και πάντα, προτιμούν η ζωή τους να τελειώνει είτε με την ελευθερία τους είτε για την ελευθερία τους. Ας μην ξεχνάμε ότι την επόμενη χρονιά – το 2020 – θα γιορτάσουμε τα δυόμιση χιλιάδες χρόνια από τη μάχη των Θερμοπυλών και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτό φαίνεται ότι είναι το πεπρωμένο των Ελλήνων ανά τις χιλιετίες: η μάχη κατά των Βαρβάρων και της Βαρβαρότητας.
