Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 η ΚΑΠ υπήρξε η μόνη ολοκληρωμένη κοινή τομεακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το γεγονός αυτό την έκανε να απορροφά επί πολλά χρόνια το μεγαλύτερο ποσοστό του κοινοτικού προϋπολογισμού (± 75%). Σήμερα το ποσοστό αυτό είναι λιγότερο από 45%, με καθοδική πορεία και εκτιμάται ότι μετά το 2013 θα μειωθεί. Η απόφαση αυτή θα ληφθεί κατά πάσα πιθανότητα στο προσεχές Συμβούλιο Κορυφής και θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στη διαπραγμάτευση της νέας ΚΑΠ κατά την περίοδο 2014-2020.

Η ΚΑΠ ως κοινή και ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. πάντα αποτελεί ένα από τα μείζονα θέματα κατά την διαπραγμάτευση των δημοσιονομικών προοπτικών της ΕΕ –πολύ περισσότερο τώρα που το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλα κράτη ή φορείς εκφραστές ακραίων φιλελεύθερων απόψεων πιέζουν προς μείωση των κονδυλίων του κοινοτικού προϋπολογισμού που απορροφά ο αγροτικός τομέας, με στόχο την στροφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε πιο ανταγωνιστικές και καινοτόμες δράσεις και πολιτικές.

Η συζήτηση για την μεταρρύθμιση της ΚΑΠ για την μετά το 2013 περίοδο και σε επίπεδο υπουργών έχει ήδη ξεκινήσει με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Νοεμβρίου του 2010. Επισημαίνεται ότι ο κοινοτικός προϋπολογισμός για την περίοδο 2006-2013 διαμορφώνεται στο 1,09% του Ευρωπαϊκού Ακαθόριστου Προϊόντος. Από αυτόν τον προϋπολογισμό, η γεωργία, για την Ευρώπη των 27, σε τρέχουσες τιμές, απορροφά ή θα απορροφήσει:
_  για το 2010 47,1 δισ. Ευρώ,
_  για το 2011 47,6 δισ. Ευρώ,
_  για το 2012 48 δισ. Ευρώ
_  για το 2013 48,5 δισ. Ευρώ.
Αναφέρομαι και στον πυλώνα Ι (άμεσες επιδοτήσεις) και στον πυλώνα ΙΙ (αγροτική ανάπτυξη). Τα ποσά αυτά διαμορφώνουν ένα ποσοστό συμμετοχής της γεωργίας στον ενωσιακό προϋπολογισμό που κινείται πλέον, λίγο πάνω από το 40% . Οι εισροές από την ΚΑΠ για την χώρα μας είναι εξαιρετικά σημαντικές, καθώς αντιστοιχούν στο 40% των συνολικών εισροών της χώρας από την ΕΕ. Συνολικά φθάνουν και ξεπερνούν πολλές φορές τα 3 δισ. Ευρώ, κατ’ έτος ενώ το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους είναι κατά 100% κοινοτικά χρηματοδοτούμενο.
Παρά τις σημαντικές αυτές εισροές, η πορεία του αγροτικού τομέα στη χώρα μας δεν πηγαίνει καλά, παρά το ότι η συμμετοχή της γεωργίας στο σύνολό της οικονομίας της χώρας, μολονότι μειώθηκε σημαντικά την προηγούμενη 20ετία, εξακολουθεί να κινείται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τα άλλα κράτη-μέλη. Το γεωργικό προϊόν αποτελούσε το 17% του ΑΕΠ το 1980, ενώ το 2009 καλύπτει περίπου το 3% σε σύγκριση με το 1,7% του ΑΕΠ της ΕΕ.
Η γεωργική απασχόληση μειώθηκε δραματικά. Από το 35% της συνολικής απασχόλησης το 1980 έπεσε στο 17,4% το 2000 και στο 11,7% το 2009 (στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ). Η ηλικιακή διάρθρωση των αγροτών επίσης επιδεινώνεται συνεχώς. Το 2009 σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ το 51% των απασχολουμένων στη γεωργία εμφανίζεται να είναι μεταξύ 45 και 64 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις ηλικίες άνω των 65 είναι 7%, ποσοστό δηλαδή που αποκλείεται να αναπληρωθεί από νέους αγρότες στο άμεσο μέλλον.
Τέλος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, το πραγματικό εισόδημα των αγροτών στη χώρα μας το 2010 μειώθηκε κατά 4,3% σε σύγκριση με το 2009. Το εισόδημα των αγροτών διαμορφώνεται σχηματικά από τρείς παράγοντες. Την εμπορική τιμή, τις επιδοτήσεις και το κόστος παραγωγής.
Σκοπός της παρέμβασης αυτής είναι μια πρώτη αξιολόγηση της πρότασης μεταρρύθμισης της ΚΑΠ, την οποία δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθώντας να ανιχνεύσει τα δύσκολα σημεία της πρότασης, να κάνει ορισμένες εκτιμήσεις για το που θα καταλήξει αυτή και τι θα σημαίνει αυτό για την γεωργία της χώρας μας γενικά και του νομού μας ειδικότερα.

Στην Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ΚΑΠ της περιόδου 2014-2020 περιγράφονται οι επιμέρους στόχοι της πολιτικής, οι οποίοι είναι :
1. Η ασφάλεια και επάρκεια των τροφίμων με διασφάλιση και αύξηση των επιπέδων παραγωγής τους
2. Η διασφάλιση της ποιότητας και της ποικιλίας των τροφίμων με ταυτόχρονη αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων και αποζημίωση για την παροχή των δημόσιων και περιβαλλοντικών αγαθών που παράγονται στην γεωργία
3. Η διατήρηση της εργασίας στην ύπαιθρο και κατά συνέπεια η αποφυγή της εγκατάλειψης της υπαίθρου
4. Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των λοιπών περιβαλλοντικών προκλήσεων
5. Η προώθηση της καινοτομίας και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που ανήκουν σε ενεργούς γεωργούς, αυξάνοντας την προστιθέμενη αξία των πρωτογενών προϊόντων εντός ης εφοδιαστικής αλυσίδας
6. Η αποζημίωση των γεωργών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και περιορισμούς
7. Η δικαιότερη κατανομή των ενισχύσεων τους παραγωγούς ανά την Ευρώπη
Πρώτο συμπέρασμα: Επιδοτήσεις για την γεωργία θα συνεχίσουν να υπάρχουν και για όλη την περίοδο από το 2014 έως και το 2020. Το πόσες θα ναι και πως θα διανεμηθούν ανά κράτος, ανά περιφέρεια, ανά προϊόν και ανά αγρότη είναι το θέμα την διαπραγμάτευσης που ξεκίνησε.
Οι συζητήσεις για την αναθεώρηση που ξεκίνησαν, σχηματικά αναζητούν την εξεύρεση λύσης στη βάση τριών πιθανών σεναρίων:
Το πρώτο σενάριο είναι η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης (status quo), με μικρές τροποποιήσεις τόσο ως προς την κατεύθυνση της δικαιότερης κατανομής των ενισχύσεων όσο και για μικρές αλλαγές στα μέτρα της αγοράς.
Το δεύτερο σενάριο βρίσκεται στο άλλο άκρο του πρώτου. Θα χαρακτηριζόταν ως σενάριο της γενικής απορρύθμισης. Είναι η κατάργηση των άμεσων ενισχύσεων στην τρέχουσα μορφή τους και αντικατάσταση τους με χαμηλότερης αξίας στήριξης, που θα αφορά μόνο περιβαλλοντικά οφέλη και ειδικά μειονεκτήματα περιοχών.
Το τρίτο σενάριο θα προέβλεπε αλλαγές τόσο στην κατανομή της στήριξης των γεωργών όσο και στο σχεδιασμό της παροχής της στήριξης, δηλαδή αναμόρφωση σε μεγάλο βαθμό της πολιτικής όπως την γνωρίζουμε μέχρι τώρα. Το σενάριο αυτό φαίνεται να είναι το επικρατέστερο για πολλούς λόγους, κυρίως όμως διότι θα διασφάλιζε τον στόχο της παραγωγής τροφίμων και θα μπορούσε να οδηγήσει σε άρση αδικιών της τρέχουσας ΚΑΠ.
Εκτιμώ πως με την παρούσα σύνθεση της Ε.Ε. και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της Ένωσης, μια λύση σύνθεσης των ποικίλων απόψεων θα μπορούσε να περιλαμβάνει:
- Μια βασική εισοδηματική ενίσχυση (στο 60%-65% της σημερινής), η οποία θα αποδίδεται στους ενεργούς γεωργούς αναλόγως με την έκταση που αξιοποιεί και διαχειρίζεται ο γεωργός. Το ύψος της ενίσχυσης αυτής θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις επιλέξιμες εκστάσεις τις οποίες θα τεκμηριώσουν τα Κράτη-Μέλη. Στην ενίσχυση αυτή εκτιμάται ότι θα υπάρχει ανώτατο όριο για τις εκμεταλλεύσεις (πχ. καμία ενίσχυση άνω των 200.000 ευρώ) και κατώτατο όριο για βοήθεια στις μικρές εκμεταλλεύσεις. Για παράδειγμα αν το κατώτατο όριο οριστεί στα 1000 ευρώ ανά εκμετάλλευση και ο ενεργός γεωργός λαμβάνει μόνο 600 ευρώ, θα λάβει τελικώς 1000ευρώ. Η βασική αυτή ενίσχυση θα είναι κατ’ αρχήν, μάλλον μειωμένη για τον Έλληνα παραγωγό, σε σχέση με τα τρέχοντα επίπεδα στήριξης, διότι οι Έλληνες παραγωγοί είναι στην κορυφή της πυραμίδας ενίσχυσης ανά μονάδα αξιοποιούμενης έκτασης. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία και τις παρουσιάσεις που χρησιμοποιεί οι Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι Έλληνες γεωργοί λαμβάνουν ως ενίσχυση κατά μέσο όρο 450_/Ηα, ενώ για κάποια νέα ΚΜ το ποσό είναι 100_/Ηα (κοινοτικός μέσος όρος 271_/Ηα). Αν αυτό όμως συνδυαστεί με την ενίσχυση προς τον ενεργό αγρότη, αυτό θα δίνει μια αύξηση, που θα είναι ουσιαστική στήριξη στην ελληνική ύπαιθρο και στους κατοίκους της. Επισημαίνεται ότι η Ελλάδα διαθέτει πλειάδα μικρών παραγωγών οι οποίοι λαμβάνουν κάτω από 750_ ανά έτος, ενώ διαθέτει ελάχιστους γεωργούς (λιγότερους από 1%) με ενισχύσεις άνω των 150.000_ ανά έτος. Συνεπώς, από την εφαρμογή του ανώτατου και κατώτατου ορίου οι δημοσιονομικές επιπτώσεις στη χώρα μας θα μπορεί να είναι ουδέτερες έως σχετικά θετικές.

ß Μια συμπληρωματική, υποχρεωτική, πράσινη ενίσχυση που θα σχετίζεται με απλές περιβαλλοντικές δράσεις, που θα αναλαμβάνει κάθε γεωργός ετησίως χωρίς συμβόλαιο.

- Μια εθελοντική (για τα Κράτη –Μέλη) επιπρόσθετη ενίσχυση για τις περιοχές με φυσικούς περιορισμούς, η οποία θα είναι συγχρηματοδοτούμενη από το Κράτος-Μέλος, κατ’ αναλογία με την ενίσχυση για τις ορεινές-μειονεκτικές περιοχές που τώρα δίνεται από το 2ο πυλώνα. Αυτό, αν θα υιοθετείτο, θα ήταν αρνητικό για την χώρα μας, αφού θα περνούσε χρήματα από τον 1ο στον 2ο πυλώνα, ο οποίος απαιτεί εθνικούς πόρους.
- Μια επιπρόσθετη συνδεδεμένη ενίσχυση για ειδικούς τομείς ή περιοχές που θα ορίζονται από το κάθε κράτος ανάλογα με τις προτεραιότητες και σε πλήρη αντιστοιχία με τη σημερινή ειδική στήριξη
- Τα σημερινά μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, δηλαδή ο δεύτερος πυλώνας εκτιμώ ότι θα εστιάζονται στο περιβάλλον, την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία, την περιφερειακή συνοχή και την εισοδηματική σταθερότητα, με σχετική ανακατανομή των πόρων μεταξύ των Κρατών Μελών.
Συνοπτικά, η θέση μας θα πρέπει να είναι διαχρονικά σταθερή: η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από μια ισχυρή ΚΑΠ που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του ευρωπαίου πολίτη. Χρειαζόμαστε μια γεωργία που θα διασφαλίζει: επάρκεια και ποιότητα διατροφής, προστασία των φυσικών πόρων και αειφόρες υποδομές, ισόρροπη και δυναμική ανάπτυξη των περιφερειών, κοινωνική και εδαφική συνοχή. Χρειαζόμαστε μια γεωργία που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την οικονομική κρίση και την άναρχη διακύμανση των τιμών και των αγορών. Που θα βελτιώνει το εισόδημα των γεωργών και θα ενθαρρύνει τις γεωργικές επενδύσεις. Που θα διαθέτει τα μέσα να επωφεληθεί από την αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης τροφίμων και θα αντιμετωπίζει τις διατροφικές κρίσεις και τις κλιματικές αλλαγές. Και είναι κοινή παραδοχή στην ΕΕ ότι η λειτουργία της αγροδιατροφικής αλυσίδας συνολικά χρειάζεται ριζική βελτίωση, στην οποία η ΚΑΠ πρέπει να συμβάλλει, διαθέτοντας τα κατάλληλα μέσα.
Για να ανταποκριθεί η ΚΑΠ σε αυτούς τους στόχους, πέρα από τη στρατηγική, χρειάζεται σταθερή χρηματοδότηση, η οποία δεν συμβαδίζει με τις ιδέες που προβάλλονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής.
Εις ότι αφορά την γεωργία και την κτηνοτροφία στο Νομό Κιλκίς. Ένας Νομός με παραγωγές όπως τα δημητριακά, το βαμβάκι, ο αραβόσιτος, τα τεύτλα, τα αμπέλια, τα λίγα πλέον καπνά και η κτηνοτροφία, με το σύνολο περίπου του Νομού να υπάγεται στην διάκριση των μειονεκτικών περιοχών και με μικρή ιδιοκτησία στον αγροτικό τομέα, κατά την περίοδο 2014-2020 εκτιμώ πως με μια ορθολογική διαπραγμάτευση δεν κινδυνεύει πολλά εις ότι αφορά τις επιδοτήσεις της κοινής αγροτικής πολιτικής, που είναι μια σημαντική παράμετρος του αγροτικού εισοδήματος.
Θα πρέπει όμως να γίνει μια σύντομη επισήμανση και για τις άλλες σημαντικές παραμέτρους που διαμορφώνουν το αγροτικό εισόδημα. Οι άλλες παράμετροι, όπως προαναφέρθηκε, είναι οι εμπορικές τιμές και το κόστος παραγωγής, αφού το αγροτικό εισόδημα διαμορφώνεται σχηματικά από τη θέση [Εμπορική τιμή +επιδοτήσεις- κόστος παραγωγής]. Εις ότι αφορά την εμπορική τιμή και το κόστος παραγωγής πολλά μπορεί και πρέπει να γίνουν. Με ευθύνη όλων. Των αγροτών, των φορέων συλλογικής δράσης (συνεταιριστικές οργανώσεις, ομάδες παραγωγών, εταιρείες), της δημόσιας αρχής (κεντρική διοίκηση, περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση). Οι προκλήσεις για όλους είναι μπροστά. Και η ευθύνη όλων είναι εις ολόκληρον.

Του Σάββα Τσιτουρίδη