Προλεγόμενα
Ο όρος «ειρήν», κατά τη γνώμη κλασσικών φιλολόγων προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα είρην με θέμα ειρ – και επίθεμα =ηνη που σημαίνει προσελκύω συνδέω, ενώνω. Επομένως «ειρήνη» σημαίνει σύνδεση, συμφιλίωση ανθρώπων, και έχει συνώνυμους τους όρους ομόνοια, γαλήνη, ηρεμία, συναδέλφωση, τάξη, ησυχία, ομαλότητα.
Η ειρήνη διακρίνεται σε διάφορες μορφές μεταξύ των οποίων οι κυριότερες, είναι α) η ατομική ειρήνη κατά την οποία ο άνθρωπος ειρηνεύει με τον ίδιο τον εαυτό του, όταν δηλαδή οι πράξεις του και η ζωή του αντιστοιχών με τα πιστεύματά του και δεν διχάζεται. Επί πλέον η ατομική ειρήνη υπονοεί αρμονικές σχέσεις του ανθρώπου και τους συνανθρώπους του. Β) η οικογενειακή ειρήνη: Πρόκειται για την ομόνοια και τη σύμπνοια, που χαρακτηρίζουν τα μέλη μια οικογένειας, η οποία ζει χωρίς συγκρούσεις και δυσαρμονικές καταστάσεις, με αγάπη, κατανόηση και αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της. Ας σημειωθεί ότι η οικογενειακή ειρήνη συντελεί τα μέγιστα στη δημιουργία οικογενειακής θαλπωρής και ευνοϊκού κλίματος για την ομαλή ανάπτυξη και ορθή διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Γ) η εθνική ειρήνη: Πρόκειται για την ύπαρξη ομόνοιας και ομοψυχία μέσα στο λαό και το έθνος του, μέσα στο κράτος του και η απουσία διχασμού, διχόνοιας και εμφυλίων σπαραγμών, πράγματα που κατακερματιζούν το εθνικό σώμα. Δ) Η παγκόσμια ειρήνη: Πρόκειται για την ανάπτυξη και επικράτηση φιλικών σχέσεων και πνεύματος συνεργασίας μεταξύ των λαών και επακριβώς, μεταξύ των κρατών.
Οι Αρχαίοι Έλληνες για την ειρήνη
Οι αρχαίοι Έλληνες προσπαθούσαν να εμπραγματώσουν την ειρήνη, μεταξύ των κρατών τους, αλλά δεν ημπορούσαν να δώσουν οριστική λύση. Για χάρη της ειρήνης σχημάτιζαν συμμαχίες και Αμφικτιονίες, αλλά πετύχαιναν απλά μια μικρή ανάπαυλά ανάμεσα σε πολεμικές συγκρούσεις. Η ειρήνη παρέμεινε «άπιαστο πουλί». Τι λαχταρούσαν όμως τόσο πολού, που την είχαν θεοποιήσει. «Τη θεωρούσαν κόρη του Δία και της Θέμιδας και αδελφή της Ευνομίας. Περίφημο ήταν το σύμπλεγμα του Κηφισοδότου (400 – 360 π.Χ.) στην Αγορά των Αθηνών που παρίστανε την ειρήνη μαζί με τον μικρό πλούτο.
Το περιπόθητο αγαθό της ειρήνης
Ο άνθρωπος επιθυμεί την ειρήνη από τα βάθη της καρδιάς του, είναι πλασμένος για την ειρήνη, αλλά συχνά αγνοεί τη φύση αυτού του κορυφαίου αγαθού, το οποίο επικαλείται με όλες τις ευχές του. Δυστυχώς ο δρόμος που ακολουθεί για να το πετύχει, δεν είναι πάντοτε ο δρόμος που οδηγεί στην πηγή της ειρήνης που είναι ο Θε’ος. Κατά τη Βίβλο ειρήνη είναι η κατάσταση σωτηρία και ευημερίας του λαού σε αντίθεση προς κάθε κακό. Γι’ αυτό η λέξη «ειρήνη» ως χαιρετισμός τόσον κατά την αναχώρηση με το «ειρήνη σας ή πορεύεσθε εν ειρήνη. Η λέξη ειρήνη χρησιμοποιούμενη για άτομα ή ομάδες ατόμων υπονοεί κάθε τι, το οποίο προάγει υλικά και πνευματικά την ευτυχία των ανθρώπων. Χωρίς αληθινή ειρήνη, δεν υπάρχει αληθινή ευτυχία. Ο πιστός άνθρωπος προσδοκά την ειρήνη ως δώρο του Θεού. Γι’ αυτό εύχεται και παρακαλεί: «Κύριε ο Θεός ημών, ειρήνη δος ημίν». Χωρίς το Θεό ή αντίθετα προς Αυτόν καμμία ειρήνη δεν επιτυγχάνεται. Η αληθινή ειρήνη είναι καρπός του συνδέσμου των ανθρώπων με το Θεό, την πηγή δηλαδή της ειρήνης. Κατά την διδασκαλία των Προφητών η ειρήνη είναι κεντρική έννοια της διδαχής τους για τη σωτηρία και για την προσδοκώμενη μεσσαιονική εποχή, γιατί στην εποχή αυτή θα αποκατασταθεί τελικά η παραδείσια ειρήνη που διασαλεύθηκε λόγω της αμαρτίας. Τελικά τότε η ειρήνη του Θεού θα επικρατήσει και θα παγιωθεί τόσο καλά, που «συμβολ΄.. λύκος μετ’ αρνός, και πάρδαλης συναναπαύσεται ερίφων και μοσχάριον και ταύρος και λέων άμα βοσκηθήσονται και παιδίον μικρό άξει αυτοίς». Ο Μεσσίας με τον τίτλο «άρχων ειρήνης» φέρνει την τέλεια και αιώνια ειρήνη: «και της ειρήνης αυτού ούκ εστίν όριον»
Ο Ιησούς Χριστός και η ειρήνη
Η αποκάλυψη της αληθείας χαρακτηρίζεται ως «ευαγγέλιον της ειρήνης». Ο Απ. Παύλος λέγει: ότι ο Χριστός «ελθών ευηγγελίσατο ειρήνη τοις μακράς και τοις εγγυς». Έτσι, λέγει: «ειρήνη έχομεν προς τον Θεόν δια του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού», ο οποίος είναι ο «ειρηνοποιήσας δια του αίματος του σταυτού αυτού». Ο ίδιος ο Κύριος κατά την εσπέρα του Μυστικού Δείπνου αποχαιρετώντας τους μαθητές του, λίγο πριν από την ολοκλήρωση της προδοσίας του Ιούδα, είπε: «Ειρήνη αφίημι υμίν ειρήνη την εμήν δίδωι υμίν, ού καθώς ο κόσμος δίδωσιν εγώ δίδωμι». «Ταύτα λελάληκα υμίν, ίνα εν εμοί ειρήνην έχητε». Η ειρήνη του Χριστού είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος. Από την ειρήνη μεταξύ Θεού και ανθρώπων προκύπτει η μεταξύ των ανθρώπων ειρήνη.
Στο θείο πρόσωπο του Χριστού δεν είναι απλά μια ιδέα, ούτε μια αφηρημένη έννοια, ούτε ακόμη μια ιδεολογία στο πρόσωπο του Χριστού η ειρήνη υποστασιάζεται γίνεται πρόσωπο, είναι αυτός ο Χριστός «αυτός γαρ εστίν η ειρήνη ημών». Η ειρήνη που ζητούν συνήθως τα άτομα, οι κοινωνίες, οι λαοί, είναι κίβδηλο ομοίωμα της αληθινής ειρήνης, της ειρήνη του Χριστού. Δυστυχώς για πολλούς ανθρώπους ειρήνη «είναι η ανεμπόδιστος και ανενόχλητος ελευθερία... δια να ζουν εις την αμαρτίαν και να απολαμβάνουν τα υλικά αγαθά. Όμως «η ζωή της αμαρτίας και του εγωϊσμού δεν είναι δυνατόν να θεμελιώσει την αληθινη ειρήνην». «Η μακράν του Χριστού ειρήνη «επωάζει και εκκολάπτει και προπαρακευάζει πολέμους και συγκρούσεις και πάλην τάξεων και διαίρεσιν λαών και δημιουργίαν αντιμαχομένων συνασπισμών. Στις ημέρες μας είναι σημαντική η προσπάθεια του Ο.Η.Ε. για την ειρήνη. Αυτή όμως η προσπάθεια θα φέρει καρπό μόνον αν οι άνθρωποι θελήσουν να αποκτήσουν «την ειρήνη του Θεού, την υπερέχουσαν πάντα νουν». Ο Θεός με το στόμα του προφήτη Ησαϊα προειδοποιεί λέγοντας: «Εάν θέλητε και εισκούσητε μου, τα αγαθά της γης φάγεσθε εάν δε μη θέλητε, ηδέ εισακούσητε μου μαχαίρα υμάς κατέδεται».
Ειρήνη, δικαιοσύνη και αγάπη
Η ανθρωπότητα διψά για ειρήνη. Γι αυτό το επιδιώκει με κάθε φιλάνθρωπο μέσο να καταφέρει, ώστε η έχθρα και η δυστυχία που δηλητηριάζουν τη διεθνή ατμόσφαιρα, να παραχωρήσουν τη θέση τους στη φιλία και την αλληλοκατανόηση, για να αντικατασταθεί η άμιλλα στους εξοπλισμούς από τον ολοκληρωτικό και πλήρη αφοπλισμό εξ ολοκλήρου από τη ζωή της κοινωνίας, ως μέσον επίλυσης των διεθνών προβλημάτων. Κατά τη διακήρυξη της Γ’ προσκηνυτική πανορθόδοξης διάσκεψης, η ορθόδοξη εκκλησία αγωνίζεται πάντοτε για την επικράτηση των χριστιανικών ιδεωδών, της ειρήνης, της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφοσύνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αγάπης μεταξύ των λαών. Η ειρήνη του Χριστού είναι ο ώριμος καρπός της ανακεφαλαίωσης όλων των ανθρώπων στο πρόσωπο του Χριστού και της ανάδειξης της ιερότητας και μεγαλείου του ανθρωπίνου προσώπου ως εικόνος του Θεού, της προβολής της οργανωτικής ενότητας σ’ Αυτόν του ανθρώπινου γένους και του κόσμου, της καθολικότητας των ιδεωδών της ειρήνης, της ελευθερίας, της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνη μέσα στο σώμα του Χριστού και τέλος της καρποφορίας της χριστιανικής αγάπης μεταξύ των ανθρώπων και των λαών του κόσμου. Η πραγματική ειρήνη είναι ο καρπός της επικράτησης πάνω στη γη όλων αυτών των χριστιανικών ιδεωδών. Είναι η άνωθεν ειρήνη, για την οποία πάντοτε εύχεται η ορθόδοξη εκκλησία στις καθημερινές της δεήσεις, ζητώντας αυτήν από το Θεό, ο οποίος τα πάντα μπορεί και ακούει τις προσευχές αυτών που προσέρχονται με πίστη σ’ αυτόν. Η εκκλησία ως «Σώμα του Χριστού» προβλήθηκε ως «η όρασις της ειρήνης» του κόσμου και βέβαια της πραγματικής και καθολικής ειρήνης, την οποία ευαγγελίσθηκε ο Χριστός. Εμείς είμαστε, λέει ο Κλήμης, ο Αλέξανδρος, (150 -215 μ.Χ.), «το ειρηνικό γένος», οι «ειρηνικοί στρατιώτες» του Χριστού. Και: το πνευματικό δώρο της ειρήνης εξαρτάται και από την ανθρώπινη συνέργεια. Το Άγιον Πνεύμα χορηγεί πνευματικά δώρα, όταν υπάρχει ανάβαση της ανθρώπινης καρδιάς προς το Θεό, όταν λέμε μετάνοια επιζητεί κανείς τη δικαιοσύνη του Θεού. Το θείο δώρο της ειρήνης εμφανίζεται εκεί, όπου οι χριστιανοί καταβάλλουν προσπάθεια στο έργο της πίστης, της αγάπης και της ελπίδας στον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Μιλώντας για την ειρήνη του Χριστού, ως την αληθινή ειρήνη, εννοούμε την ειρήνη, που επιτυγχάνεται στην εκκλησία. Η αμαρτία είναι πνευματική ασθένεια, της οποίας τα εξωτερικά συμπτώματα είναι οι ταραχές, οι έριδες, οι πολέμοι με τις τραγικές τους συνέπειες. Η εκκλησία επιδιώκει να εξαλείψει ΄’όχι μόνο τα εξωτερικά συμπτώματα αυτής της ασθένειας, αλλά και την αιτία αυτής δηλαδή την αμαρτία. Συγχρόνως οι εκκλησία θεωρεί καθήκον της να επικροτεί κάθε τι που εξυπηρετεί πράγματι την ειρήνη και ανοίγει το δρόμο προς τη δικαιοσύνη, την αδελφοποίηση και την αληθινή ελευθερία και την αμοιβαία αγάπη.
Η παγίωση της ειρήνης
Διακαής πόθος της ανθρωπότητος είναι η παγίωση της ειρήνης. Για το σκοπό αυτό απαιτείται πίστη στην αξία που λέγεται «ανθρώπινη ζωή», πράγμα που προϋποθέτει αγάπη για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα. Αυτό είναι το πρώτο θεμέλιο. Το δεύτερο θεμέλιο της ειρήνης είναι η «κοινή λογική» ήταοι τα κοινά μέτρα, τα κοινά κριτήρια τόσο των άλλων ανθρώπων, όσο και της πολιτικής ηγεσίας. Κατά τον Θεόφιλο Βέϊκο, «ο ορθός λόγος υπαγορευει το κράτος να είναι όχι μόνο καλό καθεαυτό, αλλά καλό σε σχέση με τα άλλα κράτη να είναι όχι μόνο καλός νοικοκύρης, παρά και καλός γείτονας. Σε καιρό ειρήνης προστατεύεται αποτελεσματικά η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ατομική ελευθερία και γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα απ’ όλους. Μ’ αυτές τις προϋποθέσεις είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν τα ανθρώπινα ιδανικά όλων των ανθρώπων και όλων των εποχών. Το πνεύμα αυτό εκφράζουν και οι στίχοι: «Τα’ όνειρο του παιδιού είναι η ειρήνη
Τ’ όνειρο της μάνας είναι η ειρήνη
Τα λόγια της αγάπης κάτω από τα δένδρα είναι η ειρήνη» (Γ. Ρίτσος).
