Την έκδοση προλογίζουν η Υπουργός Πολιτισμού Δρ Λίνα Μενδώνη, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. της Πειραιώς Γεώργιος Χαντζηνικολάου, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Πειραιώς Χρήστος Μεγάλου, η Πρόεδρος της Ιστορικής & Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος Μαριέττα Δ.-Α. Μινώτου, και η Γενική Γραμματεύς της Ιστορικής & Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου. Τα κείμενα υπογράφουν οι επιμελήτριες της έκθεσης Ιφιγένεια Βογιατζή, Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα Κατσιμάρδου, Νίκη Μαρκασιώτη, Άννα Κάνδια.
Στη διάρκεια του αιώνα που μεσολάβησε από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923, σημειώθηκαν κοσμογονικές αλλαγές για το ελληνικό κράτος, με αποτέλεσμα συνεχείς προσφυγικές ροές που άλλαξαν την ελληνική κοινωνία. Στόχος της έκθεσης είναι η παρουσίαση του προσφυγικού φαινομένου, μέσα από τα ζητήματα που απασχόλησαν διαχρονικά τους ανθρώπους που βρέθηκαν στη δεινή θέση να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες.
Ο κατάλογος ακολουθεί τη διάρθρωση της έκθεσης και χωρίζεται σε τέσσερεις ενότητες: «Τα Αίτια, Ο Ξεριζωμός, Το Στέριωμα, Η Μνήμη». Τα αίτια φωτίζουν τους λόγους που οδηγούν κάποιον να εγκαταλείψει ξαφνικά τον τόπο του: πόλεμοι, διωγμοί, αλλαγές συνόρων, ανταλλαγές πληθυσμών. Η αναγκαστική φυγή, το δύσκολο ταξίδι, τα πολύτιμα που δεν αποχωρίζονταν, η υποδοχή που συναντούσαν οι πρόσφυγες και οι πρώτες προσπάθειες περίθαλψης, είναι τα θέματα της δεύτερης ενότητας. Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στη στέγαση των προσφύγων, την εκτίμηση των περιουσιών, τις αποζημιώσεις, την επαγγελματική αποκατάσταση, την εκπαίδευση. Η τελευταία ενότητα εστιάζει στη μνήμη, όπως εκφράζεται μέσα από τη μουσική, τον αθλητισμό, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο.
Ο κατάλογος περιλαμβάνει 457 κειμήλια, φωτογραφικά τεκμήρια, ιστορικά έγγραφα και αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου και τους συνεργαζόμενους φορείς και περισσότερες από 100 μαρτυρίες, αποσπάσματα πηγών και δημοσιεύματα του Τύπου, αφηγήσεις που ζωντανεύουν ιστορίες προσφύγων. Επίσης, περιλαμβάνει ένα χρονολόγιο των προσφυγικών ροών στον ελλαδικό χώρο από το 1821-1922 και την εικονογράφηση που σχεδίασε για την έκθεση η Άννα Τζώρτζη. Μέσω QR code ο αναγνώστης έχει πρόσβαση στα video-animation των σπουδαστών του Τμήματος Animation του εκπαιδευτικού ομίλου ΑΚΤΟ, τα οποία δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση αυτή.
Η έκδοση του καταλόγου, όπως και η έκθεση, πραγματοποιήθηκε με την αποκλειστική χορηγία της Πειραιώς στο πλαίσιο του Προγράμματος «Ημέρες Μνήμης του Ελληνισμού, 1922-1924» με το οποίο η Τράπεζα αποτίει φόρο τιμής στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923). Το πρόγραμμα υλοποιείται με στόχο να συμβάλει στην ενίσχυση της ιστορικής μνήμης και τον εμπλουτισμό της ιστορικής έρευνας και γι’ αυτή την καθοριστική για τον Ελληνισμό περίοδο της ιστορίας του.
Ο κατάλογος διατίθεται στο φυσικό και ηλεκτρονικό κατάστημα του ΕΙΜ. Αγγλική έκδοση θα κυκλοφορήσει σε ψηφιακή μορφή. Η περιοδική έκθεση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου «Από τη Μεγάλη στη Σύγχρονη Ελλάδα (Μέρος Β΄): Οι Πρόσφυγες», έχει παραταθεί έως τις 30 Ιουνίου 2025.
