Νέα αρχαιολογικά ευρήματα έρχονται διαρκώς στην επιφάνεια από τις ανασκαφές που συνεχίζονται σε διάσπαρτα σημεία του Νομού.

ΑΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ
Στους πρόποδες του Ολύμπου και μόλις 5χλμ. από τις πιερικές ακτές βρίσκεται το αρχαίο Δίον, η ιερή πόλη των Μακεδόνων σε μια περιοχή κατάφυτη, που κατακλύζεται από νερά. Από τα ανασκαφικά ευρήματα προκύπτει ότι το Δίον καλύπτει μια χωρίς διακοπή ζωή 1000 χρόνων, από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ.
Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς μας πληροφορούν ότι στο Δίον μαζεύονταν οι Μακεδόνες, για να τιμήσουν σε τακτά διαστήματα με θυσίες και αναθήματα τους Ολύμπιους θεούς. Εδώ ο βασιλιάς Αρχέλαος στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. οργάνωσε αθλητικούς και σκηνικούς αγώνες, ενώ ο Φίλιππος γιόρτασε στο Δίον ένδοξες νίκες και ο Αλέξανδρος, ξεκινώντας για τη μεγάλη εκστρατεία, θυσίασε στον Ολύμπιο Δία. Στο ιερό του Διός Ολυμπίου στήθηκε το περίφημο χάλκινο σύνταγμα του Λυσίππου που παρίστανε τους 25 ιππείς που έπεσαν στη μάχη του Γρανικού.
Στα χρόνια του Φιλίππου του Ε΄ μετά από μία καταστρεπτική εισβολή, οι Αιτωλοί ισοπέδωσαν την πόλη. Στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. ο θάνατος του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα σήμανε την κατάλυση του μακεδονικού βασιλείου. Το Δίον γίνεται ρωμαϊκή αποικία στα χρόνια του Αυγούστου. Η δεύτερη ακμή της πόλης σημειώνεται στα ρωμαϊκά χρόνια, στο 2ο και 3ο αι. μ.Χ., όταν το Δίον ζει μια ελληνική αναγέννηση.
Ο επίλογος γράφεται για το Δίον τον 5ο αι. μ.Χ., όταν καταστρεπτικοί σεισμοί, πλημμύρες και άλλες θεομηνίες σημαίνουν το τέλος της πόλης. Οι κάτοικοί της την εγκαταλείπουν φοβισμένοι και ανεβαίνουν στα χαμηλά υψώματα του Ολύμπου ζητώντας ασφάλεια. Η ιερή πόλη των Μακεδόνων σωριάζεται σε ερείπια που καλύπτονται κάτω από το χώμα της Μακεδονικής γης.

ΑΡΧΑΙΑ ΠΥΔΝΑ
Στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού, 1χλμ. νότια του Μακρυγιάλου, διατηρούνται τα ερείπια του κάστρου και της βυζαντινής επισκοπής Κίτρους. Τα ερείπια αυτά, μαζί με τη δυτική πύλη του κάστρου (απέναντι από το ναό), τα θεμέλια πανδοχείου, λουτρού και μικρής μονόχωρης βασιλικής, αποκαλύφθηκαν την περίοδο 1983-1992 με τις ανασκαφές της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Αποτελούν τα μόνα ορατά σήμερα υπολείμματα της βυζαντινής Πύδνας, που τον  6°-7° αι. ονομάσθηκε Κίτρος και υπήρξε μέχρι τον 14° αι. η σημαντικότερη πόλη της μεσαιωνικής Πιερίας.
Μέσα στο κάστρο εντοπίσθηκαν τμήματα δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών του 4ου και 6°" αι., η τελευταία από τις οποίες πυρπολήθηκε κατά την άλωση του φρουρίου από τους Βούλγαρους, γεγονός που τοποθετείται μεταξύ των ετών 913-924. Στη θέση της ιδρύθηκε στο τέλος του 10ου αι. μια μεγαλόπρεπη βασιλική μεταβατικού τύπου με τρούλο και περίστωο, διαστάσεων 23,20X16,60μ., που ήταν κοσμημένη με ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και αξιόλογα γλυπτά και υπήρξε ο επισκοπικός ναός του Κίτρους.
Το Κίτρος που υπήρξε έδρα κατεπανικίου (υποδιαίρεση διοικητικών τμημάτων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας) υπαγόμενου στο θέμα (διοικητικό τμήμα) Βεροίας, αναδείχθηκε τον 11° και 12° αι. σε κέντρο παραγωγής κεραμικής και σε δραστήριο εμπορικό λιμάνι, όπως έδειξε η ανασκαφή εργαστηρίου κεραμικής με φούρνο και πανδοχείου με λουτρό του 12ου αι. στην περιοχή του λιμανιού. Την ακμή του διέκοψε η άφιξη των Φράγκων το 1204, οι οποίοι σύμφωνα με τα ανασκαφικά στοιχεία πρέπει να κυρίευσαν το κάστρο ύστερα από πολιορκία και να πυρπόλησαν στη συνέχεια όλο τον οικισμό. Εγκαταλείφθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών στο τέλος του 15ου αι., οπότε οι κάτοικοι του μετοίκισαν στον σημερινό οικισμό του Κίτρους.

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΛΟΥ
Δυτικά της αρχαίας Πύδνας και νοτιοδυτικά του σημερινού χωριού, εκτείνεται ο νεολιθικός οικισμός του Μακρυγιάλου, ένας από τους μεγαλύτερους προϊστορικούς οικισμούς της Ελλάδας.
Ο οικισμός ήρθε στο φως από τις ανασκαφές της ΙΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που ξεκίνησαν το 1992. Η έκταση της ανασκαφής έφτασε τα 60 στρέμματα, ενώ η συνολική έκταση του κατοικημένου χώρου υπολογίζεται στα 500 στρέμματα. Στον οικισμό εντοπίσθηκαν συστάδες σπιτιών, σπασμένα κομμάτια από πήλινα αγγεία, λίθινα εργαλεία από μεγάλη ποικιλία πρώτων υλών και μικροεργαλεία. Βρέθηκαν επίσης ειδώλια από πηλό ή μάρμαρο, απανθρακωμένοι σπόροι και άφθονα οστά από ζώα.

ΛΟΥΛΟΥΔΙΕΣ ΚΙΤΡΟΥΣ
Επισκοπικό συγκρότημα στις Λουλουδιές Κίτρους
Στη θέση Λουλουδιές Κίτρους, όπου κατά τους Ε. Heuzeu και N. Hammond διεξήχθηκε το 168 π.Χ. η μάχη της Πύδνας, συνέπεια της οποίας ήταν η υποδούλωση της Μακεδονίας στους Ρωμαίους, σώζονται ανατολικά της νέας σιδηροδρομικής γραμμής Κατερίνης - Θεσσαλονίκης τα ερείπια οχυρωμένου επισκοπικού συγκροτήματος του 5ου-6ου αι. μ.Χ.
Πρόκειται για ένα τετραπύργιο διαστάσεων 80Χ90μ., το οποίο ιδρύθηκε στη θέση ενός σταθμού της αρχαίας οδού Θεσσαλονίκης - Δίου.
Ο αρχικός σχεδιασμός του συγκροτήματος περιλάμβανε τον οχυρωμένο με τέσσερις πύργους περίβολο, μέσα στον οποίο κατασκευάσθηκαν τρίκλιτη βασιλική, επισκοπικό μέγαρο και περιμετρικά στοές με πεσσούς.
Το συγκρότημα ιδρύθηκε πιθανότατα το 479 ως έδρα της επισκοπής Πύδνης. Το επισκοπικό μέγαρο κτίσθηκε επάνω στα ερείπια ενός λουτρού του 2ου αι. μ.Χ., τα ψηφιδωτά δάπεδα του οποίου διακρίνονται κάτω από τα δάπεδά του, ενώ ανατολικά του μεγάρου διατηρούνται τα ψηφιδωτά δάπεδα μιας έπαυλης των χρόνων του Κωνσταντίνου, η ίδρυση της οποίας συνδέεται πιθανότατα με την εγκατάσταση στη θέση αυτή ενός ανώτερου δημοσίου υπαλλήλου, επιφορτισμένου με τη συγκέντρωση των φόρων.
Το τετραπύργιο διατήρησε τον αρχικό του σχεδιασμό μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού, οπότε έχασε τον οχυρό του χαρακτήρα και διευρύνθηκε με την κατασκευή αποθηκών, εργαστηρίου παραγωγής κρασιού και ελαιοτριβείου. Καταστράφηκε από σεισμό στα μέσα του 6ου αι., οπότε η βασιλική ανακτίσθηκε περιορισμένη στο κεντρικό κλίτος και μετατράπηκε σε κοιμητηριακή. Το συγκρότημα πρέπει να εγκαταλείφθηκε οριστικά κατά τη διάρκεια των βουλγαρικών επιδρομών στο τέλος του 9ου αιώνα.
Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί την οχύρωση με τρεις από τους πύργους της, τη βασιλική, το επισκοπικό μέγαρο, τα ψηφιδωτά δάπεδα της έπαυλης του 4ου αι., τους τάφους, τα πηγάδια, τον κεραμεικό κλίβανο και τους φούρνους του γυαλιού.

ΛΕΙΒΗΘΡΑ
Αρχαία πόλη με ακρόπολη, πατρίδα του μυθικού Ορφέα, κτισμένη ανάμεσα στην Παλιά Λεπτοκαρυά και την Σκοτίνα, στην είσοδο της μεγάλης πτυχής που χωρίζει τον Κάτω από τον Ανω Όλυμπο. Στην περιοχή ρέουν αλλεπάλληλοι χείμαρροι που συμβάλλουν στην κοινή κοίτη του χειμάρρου της Ζηλιάνας.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης ανακοίνωσε την ανακάλυψή της το 1954. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει συνολική έκταση πάνω από 1500 στέμματα (πόλη, ακρόπολη, νεκροταφείο, κλπ.), περιβάλλεται από τις κοίτες των χειμάρρων που καλύπτονται από αιωνόβιο πλατανόδασος. Αποτελεί συνέχεια του κηρυγμένου ιστορικού και αρχαιολογικού χώρου του ορεινού όγκου του Ολύμπου και περιλαμβάνει:
α. Περιτειχισμένη αρχαία Ακρόπολη, (έκτασης 15 στρεμμάτων περίπου) που φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε στα ελληνιστικά χρόνια. Μέρος της έχει καταρρεύσει στην κοίτη του χειμάρρου Γρίβα, ενώ στις υπόλοιπες πλευρές σώζεται ο αρχαίος περίβολος, κτισμένος με γωνιασμένους λίθους.
β. Αρχαίο οικισμό που εκτείνεται στα υψώματα βορειοδυτικά της Ακρόπολης. Χρονολογείται από τα προϊστορικά ίσως χρόνια μέχρι και τα βυζαντινά.
γ. Αρχαία Νεκροταφεία, που χρονολογούνται από τα προϊστορικά χρόνια έως και τα ελληνιστικά (Μυκηναϊκό, Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου και των ιστορικών χρόνων).

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
ΠΑΛΑΙΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
Το παλαιό μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου βρίσκεται 18 χλμ από το Λιτόχωρο σε υψόμετρο 900 μ.. Χτισμένο σε μια φυσική κοιλότητα μεταξύ δύο μικρών ρευμάτων που τρέχουν στον Ενιπέα ποταμό. Σήμερα στο μοναστήρι μπορείτε να φτάσετε από το δασικό δρόμο που οδηγεί στα Πριόνια, όπου ξεκινούν οι αναβάσεις στις υψηλότερες κορυφές του Ολύμπου. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές το μοναστήρι ιδρύθηκε στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα και αφιερώθηκε στον ’γιο Διονύσιο και στην Αγία Τριάδα. Κατά τη διάρκεια των 400 ετών ζωής του παρείχε τη θρησκευτική και οικονομική υποστήριξη για αυτό το μέρος του Ολύμπου. Περιελάμβανε μέρος του δάσους στα Πριόνια, ενός υδρόμυλου, ενός μύλου αλευριού και ενός αγροκτήματος. Από την αρχή αυτού του αιώνα λειτούργησε με έξι μόνο μοναχούς. Ήταν η αγαπημένη θέση προσκυνήματος για τους κατοίκους της κεντρικής Μακεδονίας και των ορειβατών. Το 1943 καταστράφηκε δύο φορές, από μια βόμβα και από έκρηξη, από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής.
ΝΕΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
Μετά από την καταστροφή του παλαιού μοναστηριού του Αγίου Διονυσίου το 1943 ένα νέο μοναστήρι χτήστικε στο Μετόχι κοντά στο Λιτόχωρο στην περιοχή Σκάλα, όπου ένα θαύμα βεβαιώθηκε το 1753. Χτίστηκε από τους νέους μοναχούς που ίδρυσαν μια νέα αδελφότητα το 1987. Η αδελφότητα ακολουθεί έναν φυσικό τρόπο ζωής με νέους, αφιερωμένους μοναχούς.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΩΝ ΚΑΝΑΛΩΝ
Το μοναστήρι των Κανάλων βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του Ολύμπου σε υψόμετρο 820 μ. στη βόρεια πλευρά της χαράδρας Ζηλιάνα. Είναι αφιερωμένο στη γέννηση της μητέρας του Θεού. Λεηλατήθηκε από Αλβανούς κλέφτες το 1843. Σύμφωνα με ένα βυζαντινό έγγραφο, χρονολογεί περίπου από το 1676.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ – ΠΕΤΡΑ
Το μοναστήρι της Παναγίας στην Πέτρα χρονολογείται από τον 11ο αιώνα. Τα χίλια έτη ιστορίας του είναι ιδιαίτερου ιστορικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ – ΚΟΝΤΑΡΙΩΤΙΣΣΑ
Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει θόλο και δύο παρεκκλήσια στη δυτική πτέρυγα. Βρίσκεται στο χωριό Κονταριώτισσα. Το σπάνιο αρχιτεκτονικό ύφος της χρονολογείται από την αρχή του 11ου αιώνα. Τοποθετημένο στην κορυφή του λόφου έξω από το χωριό, αποτελεί μια κατ' ασυνήθιστο τρόπο ενδιαφέρουσα εκκλησία.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΡΗΤΙΝΗ
Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο χωριό Ρητίνη. Είναι ένα μετα-βυζαντινό μνημείο με σημαντικές αγιογραφίες του 14ου και 16ου αιώνα. Είναι ένα από τα παλαιότερα κτήρια του τύπου του στην Πιερία και είναι χαρακτηριστικό της μετα-βυζαντινής εικονογραφίας των χωριών της Μακεδονίας. Το μοναστήρι ήταν υπό τον έλεγχο του επισκόπου της Πέτρας και σύμφωνα με τους μάρτυρες και τη λαϊκή ιστορία αποτελούσαι κρυσφήγετο των στρατιωτών κατά τη διάρκεια των Μακεδονικών Αγώνων.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ – ΒΡΟΝΤΟΥ
Μια εκκλησία του 14ου αιώνα χτισμένη σε έναν βράχο σε ύψος 420 μ. Είναι τοποθετημένο στην έξοδο ενός από τα μεγάλα ρέματα του Ολύμπου, (ρέμα του Παπά) πλησίον του χωριού Βροντού. Υπάρχουν δύο αγιογραφίες στην εκκλησία, η πιό πρόσφατη χρονολογείται από τον 17ο αιώνα.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΠΑΛΑΙΑ ΒΡΟΝΤΟΥ
Η πρώτη εκκλησία που χτίστηκε στην περιοχή και κατασκευάστηκε από ξύλο. Αυτό ήταν το 1700. Αποκαταστάθηκε ως πετρόκτιστη το 1879. Είναι χτισμένη σε βυζαντινό ύφος με κεραμικό πάτωμα. Περιλαμβάνει ξύλινο τέμπλο χαραγμένο στο χέρι. Οι εικόνες χρονολογούνται από το 1931. Υπάρχουν δύο κηροπήγια από πέτρα με τις ημέρες του μήνα χαραγμένες πάνω τους ξεκινώντας από 1760 και διακοσμείται με το αστέρι της Βεργίνας.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ - ΑΝΩ ΜΗΛΙΑ
Μια εκκλησία του 17ου αιώνα στο χωριό Άνω Μηλιά, στο ύφος μιας Βασιλικής, χτισμένη από πέτρα. Περιλαμβάνει ένα θαυμάσιο καμπαναριό και ένα υπέροχα διακοσμημένο εσωτερικό.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ - ΑΝΩ ΣΚΟΤΙΝΑ
Μια εκκλησία του 17ου αιώνα με ένα έξοχα χρωματισμένο εσωτερικό. Μια σειρά αφηγήσεων από την παλαιά και νέα διαθήκη κοσμούν το Ναό και μια μεγάλη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας το Νάρθηκα. Χαρακτηριστικό είναι το ξύλινο τέμπλο.