Η αναφορά καταλαμβάνει μονάχα δύο προτάσεις του βιβλίου, όταν για παράδειγμα η μάχη του Κιλκίς επεκτείνεται σε δύο παραγράφους πλαισιωμένες κι από μια φωτογραφία. Και βεβαίως η στάση αυτή του ΓΕΣ είναι απολύτως κατανοητή: Τους ηρωικούς θριάμβους, όλοι θέλουν να τους θυμούνται και να τους εορτάζουν. Τις ατιμωτικές ήττες, τις παραδόσεις χωρίς μία ντουφεκιά, δεν θέλει κανείς να τις επαναφέρει στη μνήμη του.
Πράγματι, το καλοκαίρι του 1916, το Δ' Σώμα Στρατού παρέδωσε την Ανατολική Μακεδονία στους Βουλγάρους χωρίς αντίσταση. Τέτοιες ήταν οι διαταγές απ' το Επιτελείο, τέτοια και η συνέχεια. Εδάφη που είχαν κατακτηθεί με αίμα το καλοκαίρι του '13, παραδόθηκαν αμαχητί τρία χρόνια αργότερα, και 7000 Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί (οι τελευταίοι μαζί με τις γυναίκες τους), μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στη Γερμανία. Σαν από ειρωνεία, στην είσοδο του στρατοπέδου, τους προϋπάντησε ειρωνικά μια επιγραφή στα ελληνικά: ΧΑΙΡΕΤΕ!
Τα γεγονότα αυτά είναι άγνωστα στους Έλληνες του σήμερα. Δεν διδάσκονται στα σχολεία, δεν απασχολούν την εθνική μνήμη, ούτε καν τους ιστορικούς. Ίσως και για έναν πρόσθετο λόγο: Η ατίμωση του 1916 συνετέλεσε στην απαρχή του εθνικού διχασμού: Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, στη Σαλονίκη ξέσπασε το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης του Βενιζέλου, που συγκρότησε ξεχωριστή κυβέρνηση για να βάλει την Ελλάδα στον πόλεμο ενάντια στους Γερμανοβουλγάρους. Σύντομα ο βασιλέας Κωνσταντίνος, ο πάλαι ποτέ μυθικός “Στρατηλάτης” των βαλκανικών πολέμων, θα πάρει τον δρόμο της εξορίας μαζί με τον αρχηγό και τα μέλη του Επιτελείου. Ανάμεσά τους και ο Ιωάννης Μεταξάς – ένας στρατιωτικός, που οι οπαδοί του πίστευαν πως δεν υπήρχε γι' αυτόν άλυτο πρόβλημα.
Μαζί με την ντροπή της Καβάλας του 1916, ξεχάσαμε και άλλα γεγονότα. Ξεχάσαμε τα Νοεμβριανά – τα πογκρόμ που εξαπέλυσαν οι φιλοβασιλικοί στην Αθήνα, όταν ο Βενιζέλος συγκρότησε το ξεχωριστό του κράτος στη Μακεδονία. Όσοι πιστεύουν πως η παράταξη της Δεξιάς πρωτοτύπησε μιλώντας για “Εαμοβουλγάρους” το '46, μάλλον αγνοούν ότι ο φιλομοναρχικός Τύπος χαρακτήριζε τους βενιζελικούς, “Έλληνες κομιτατζήδες” και “κομιτατζήδες της Θεσσαλονίκης” τριάντα χρόνια νωρίτερα. Και βεβαίως, το μένος του φιλομοναρχικού όχλου δεν περιορίστηκε στους ελλαδίτες βενιζελικούς: Οι παρακρατικοί Επίστρατοι του Μεταξά, ξέσπασαν στο προσφυγικό στοιχείο, που ήδη είχε ξεκινήσει να καταφθάνει απ' την Τουρκία.
Γιατί αναπολούμε τα θλιβερά αυτά γεγονότα; Υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που μονίμως είναι ανεύθυνοι του κρίματος που οι ίδιοι προκαλούν. Τους συναντά κανείς και σε πολιτικούς χώρους να εμφανίζονται ως πατριώτες και εθνικιστές. Το προδοτικό πραξικόπημα έφερε τον Αττίλα στην Κύπρο, αλλά εκείνοι “ανακαλύπτουν” πως τους Τούρκους τους έφερε στην Κύπρο ο Μακάριος, και πως για την κατοχή του μισού νησιού ευθύνεται ο Καραμανλής. Δικές τους κυβερνήσεις φυλάκισαν στη Θράκη τους Πομάκους στα χωριά τους και τους εκτούρκισαν με το στανιό, αλλά γι' αυτούς ευθύνεται μονάχα “το κράτος των Αθηνών”. Πολλοί είναι τέκνα προσφύγων απ' τον Πόντο που αφάνισε ο Κεμάλ, αλλά δηλώνουν θαυμαστές του Μεταξά, του υμνητή του Κεμάλ.
Ο πολιτικός αυτός χώρος, δεν περιορίζεται δυστυχώς σε ένα μόνο κόμμα. Με τη Συμφωνία των Πρεσπών, εξεγείρεται και πάλι για το “ξεπούλημα της Μακεδονίας”. Και ως προς τις απόψεις του καθενός, λόγος δεν μας πέφτει βέβαια. Όταν όμως ακούμε πως “η Δημοκρατία πούλησε τη Μακεδονία”, δικαιούμαστε να σχολιάσουμε κι εμείς, πως αν για κάτι ευθύνεται η δύσμοιρη Δημοκρατία μας, είναι πως έσβησε τα “κατορθώματα” του χώρου αυτού απ' τα βιβλία της σχολικής Ιστορίας. Κάτι που στο μέλλον, θα πρέπει μάλλον να διορθωθεί.
