Πολύ περισσότερο απόμακρες για το μέσο αναγνώστη μπορεί να είναι οι βυζαντινές πηγές του Μιχαήλ Πανάρετου,  του Βησσαρίωνα, του ..εξαποδώ Αμηρούτζη, του Σφραντζή,  του Ιωσήφ Βρυέννιου και άλλων λογίων και κατά περίσταση ιστορικών.
Οι μεγάλες ιστορίες εξάλλου της βυζαντινής περιόδου,  του Βασίλιεφ, του Κάρολου Ντιλ, του Οστρογκόρσκι, η μεσαιωνική ιστορία του Κέιμπριτζ, του Φίνλεϋ - ίσως εξαιρείται η Ιστορία του λαμπρού φιλέλληνα ιστορικού στην οποία  η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κατέχει αυτοτελές κεφάλαιο κ.α.  περιληπτικές και μόνο αποσπασματικές αναφορές  κάνουν  για την ανατολική έκφραση της ύστερης βυζαντινής αυτοκρατορίας των Κομνηνών.
Απομένουν τα συγγράμματα των Ελλήνων   Ιστορικών, του Σπ. Λάμπρου, του οποίου είναι τεράστια η συμβολή στην ιστορία του Πόντου με τη δημοσίευση των χειρογράφων της Μονής Βαζελώνα,  τα κλασικά έργα του Γ. Κανδηλανάπτη και του Α. Παπαδόπουλου Κεραμέα, οι πολύτιμες πραγματείες του Ο. Λαμψίδη, του Στίλπωνα Κυριακίδη και άλλων, έργα όμως που κυρίως είναι διαθέσιμα στους ειδικούς μελετητές.
Ο δικός μας Χρήστος Σαμουηλίδης ανέλαβε να ερευνήσει πηγές από την κλασική αρχαιοελληνική γραμματεία μέχρι τις σύγχρονες εξειδικευμένες μελέτες, να αξιολογήσει ένα τεράστιο όγκο ιστορικών πληροφοριών, να συγκρίνει, να συμπεράνει, να εκθέσει όπου υπήρξε διχογνωμία όλες τις απόψεις, και εν τέλει να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη «Ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας».
Από τα «Ελληνικά Γράμματα» κυκλοφόρησε πέρυσι (2007) η καλαίσθητη έκδοση της «Ιστορίας της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας» σε 360 σελίδες μεγάλου μεγέθους με πολλούς και χρηστικούς χάρτες, εικονογράφηση πλούσια, την οποία ο σοφός συμπατριώτης μας είχε την καλοσύνη να μας στείλει.  
Πνιγμένος στη μίζερη πολλές φορές καθημερινότητα, κατάφερα μόλις πρόσφατα να την πάρω στα χέρια μου και να τη διαβάσω. Ορθότερα,  να επωφεληθώ από την πολύμοχθη προσπάθεια του συγγραφέα που μας παραδίδει μια Ιστορία και για τους ειδικούς μελετητές – περισσότεροι από 380 είναι οι τίτλοι των βιβλιογραφικών πηγών που παραθέτει και αμέτρητες  οι επεξηγηματικές βιβλιογραφικές παραπομπές του  – αλλά και κυρίως για τον μέσο αναγνώστη σαν εμένα που έχει πλέον την ευκαιρία να πληροφορηθεί με πάσα ιστορική ακρίβεια περί  της τελευταίας ελληνικής αυτοκρατορίας στα 257 χρόνια που διάρκεσε (1204-1461). Πραγματεύεται το έργο των 21 μεγάλων Κομνηνών αυτοκρατόρων, τη ζωή στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα, τα μνημεία της πόλης, τα κάστρα και τις εκκλησιές του Πόντου, τη σχέση με την ενδοχώρα και τους τοπικούς άρχοντες, τους Γαβράδες, τους Καβαζίτες και τους Ζανιχίτες. Για τη συνεργασία ή τις έριδες και τις συγκρούσεις των ποντίων αρχόντων με τους βυζαντινόφερτους πρωτευουσιάνους σχολάριους – μάθαμε και πως προήλθε το γένος ετούτο της αρχήθεν σχολάζουσας στρατιωτικής κάστας και - στην εξέλιξή της - αριστοκρατίας της βυζαντινής αυλής που διασώθηκε και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης.
Δεν είναι όμως μόνο μια εξιστόρηση όσων συνέβησαν στην Τραπεζούντα και στα όρια του ελληνικού βασιλείου. Ο συγγραφέας προσφέρει πολλά περισσότερα. Ουσιαστικά πρόκειται για την Ιστορία της Μικράς Ασίας ολόκληρης στους τρεις αιώνες  πριν παραδοθεί τελεσίδικα στους Οθωμανούς.
Ο αναγνώστης έχει όλες τις πληροφορίες για τις επιδρομές, τις κατακτήσεις, τα βασίλεια των Σελτζούκων, τις επιγαμίες και τις διπλωματικές κινήσεις της εποχής, τους Ασπροπροβατάδες και τους Μαυροπροβατάδες Τουρκομάνους, τη λαίλαπα των Μογγόλων που έδωσε ανάσες ζωής , δια των κατάλληλων διπλωματικών χειρισμών, στους Κομνηνούς, τις σχέσεις με το ανασυσταμένο Βυζάντιο, με ένα λόγο ο Χρήστος Σαμουηλίδης γράφει μια μεγάλη Ιστορία ενός τμήματος του Ελληνισμού χωρίς να αποσιωπήσει τίποτα.
Ούτε τις ασχήμιες και την απάνθρωπη συμπεριφορά ενίων Κομνηνών χάριν της εξουσίας- κληρονομιά του Ανδρόνικου φαίνεται -  ούτε τη λεβέντικη στάση κάποιων τουρκομάνων ηγετών, ούτε την καμαρίλα – σε Κωνσταντινούπολη και Τραπεζούντα - που οδήγησε σε καταστροφές.
Είναι τεράστιος ο όγκος των πληροφοριών που παρέχεται στον αναγνώστη. Πρώτα από όλα καταγράφεται μια σύντομη ιστορία από την ίδρυση των ποντιακών πόλεων και τη διαδρομή τους μέχρι που τα εγγόνια του Ανδρόνικου Κομνηνού, του τελευταίου αυτοκράτορα της εκατόχρονης και τελευταίας λαμπρής δυναστείας  του  Βυζαντίου, εκείνης του ελληνικού οίκου των Κομνηνών (Αλέξιος Α’, Ιωάννης Β’, Μανουήλ Α’, Αλέξιος Β’, Ανδρόνικος)  στην Κωνσταντινούπολη, ο Αλέξιος και ο Δαυίδ, την ίδια χρονιά και τον ίδιο μήνα που έπεσε η Βασιλεύουσα στους Φράγκους (Απρίλης 1204) αναβιώσουν τη βυζαντινή αυτοκρατορία στις ανατολικές εσχατιές του Ελληνισμού. Καταγράφει τα έργα και την πολιτεία των 21 αυτοκρατόρων μέχρι  που ένας άλλος Δαυίδ Κομνηνός, ο έσχατος,  την παραδώσει στον Μωάμεθ,  με την προδοτική συνδρομή του Αμηρούτζη και εν γένει των αμηρούτζηδων της εποχής.
Δεν είναι λοιπόν χρήσιμη η Ιστορία του Χρ. Σαμουηλίδη μόνο για τους; Πόντιους. Απλά,  οι Πόντιοι, έχουμε ένα λόγο η μάλλον μια υποχρέωση παραπάνω να διαβάσουμε και να μάθουμε..
Να τη βρείτε και να την απολαύσετε. Θα κατανοήσετε πολλά για την εξέλιξη των ελληνικών αυτοκρατοριών της Κωνσταντινούπολης και της Τραπεζούντας στην πορεία προς την οριστική πτώση τους. Και μαζί θα λυθούν πολλές απορίες. Πως προέκυψε λόγου χάριν ο μονοκέφαλος αετός, αφού το αρχικό σύμβολο των Κομνηνών ήταν ο δικέφαλος αετός. Πως έγινε δεκτή στην Τραπεζούντα η είδηση της συνένωσης των Εκκλησιών,  στα 1439, μετά τη Σύνοδο της Φερράρας και της Φλωρεντίας όπου μεταφέρθηκε και εν τέλει  υπογράφτηκε η θνησιγενής  Ένωση. Πως συνεργάστηκαν Κομνηνοί και Παλαιολόγοι στα τελευταία χρόνια πριν αλωθούν από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Για την ιστορία των σημαντικότερων ποντιακών μνημείων, για την Αγία Σοφιά της Τραπεζούντας, για τον Πολιούχο Άγιο Ευγένιο, για το ποντιακό μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου από τον Αλέξιο τον Γ’ στο Άγιο Όρος, ένα ποτάμι πληροφοριών που άντλησε, αξιολόγησε και παρουσιάζει σε μια εξαιρετική ιστορική σύνθεση ο λαμπρός φιλόλογος, ιστορικός του Πόντου, αλλά και συγγραφέας – λογοτέχνης Χρήστος Σαμουηλίδης. Ο δικός μας διανοούμενος.
Να τον έχει ο Θεός πάντα γερό να μας χαρίζει πλούσιους τους καρπούς της φιλοπονίας και της σοφίας του.

Θεοφύλακτος Παγλαρίδης